به گزارش
تابناک اقتصادی، تاریخ اقتصاد ایران و جهان آینه ای است تمام نما از رویدادهای اقتصادی که در گذشته رخ داده است و بیانگر ریشه های تاریخی بسیاری از واقعیت های امروز ایران و جهان است. موضوع "اقتصاد ایران و جهان در گذر زمان" در این نوشتار به وقایع تاریخی ششم اسفند ماه اختصاص دارد که به طور مستقیم و غیر مستقیم اقتصاد ایران و جهان را متاثر کرده است.
تجاوز نظامی به خاک ایران در جنگ جهانی اول
6 اسفند 1293: با آغاز جنگ جهانى اول در سال 1914 م / 1293 ه ش در اروپا، به زودى شعلههاى آن آسیا را نیز فراگرفت و با وجود اعلام بى‌طرفى ایران در جنگ، بیگانگان به خاک ایران تجاوز و مناطقى از آن را اشغال کردند. نیروهاى عثمانى قسمت اعظم آذربایجان تا میانه، کردستان، کرمانشاه، بروجرد و همدان را به اشغال درآوردند.
در زمان جنگ جهانى اول، همدان صحنه رقابت دولتهاى روس، انگلیس، آلمان و ترکیه بود. نیروهاى روس در تعقیب قواى ترکیه وارد همدان و اسد آباد شدند. مردم همدان بیشتر حامى نیروهاى عثمانى بودند و چون سربازان روسى منازل مردم را اشغال مىکردند، بنابراین مردم به حمایت از عثمانى علیه روسها مىجنگیدند.
روسها در آغاز جنگ بخشى از نیروهاى خود را در همدان مستقر کردند. در محرم 1334 ژاندارمرى و مردم شهر و نیروهایى که از نقاط مجاور آمده بودند به پایگاه‌هاى روس هجوم آوردند. قزاقها به قزوین عقب‌نشینى کردند.
در این هنگام کمیته دفاع ملى که در قم تشکیل شده بود درصدد تقویت همدان برآمد و سپاهى 200 نفرى از قم به همدان آمد. آلمان‌ها نیز به حمایت ژاندارمرى برخاسته و فرماندهى عملیات نظامى را به عهده گرفتند. عدهاى نیز از تویسرکان به همدان آمدند و به جمع نیروهاى ژاندارمرى پیوستند. روسها با چهار هزار نیروى زبده روانه همدان شدند و در گردنه آوج نیروهاى روسها شکست خوردند. اما روسها در صفر 1334 به همدان حمله کرده و شهر را گرفتند. با ورود پانزده هزار نیروى روس به همدان، بسیارى از رجال وطن دوست به نهاوند، ملایر و کرمانشاه فرار کردند. چندی بعد نیروهاى عثمانى، همدان را از روسها گرفتند. پس از اینکه انگلیس بغداد را تصرف کرد، نیروهاى عثمانى از همدان فرا خوانده شدند. نیروهاى عثمانى هنگام بازگشت از هرجا مىگذشتند، پلها را خراب و شهرها و روستاها را ویران مى کردند. چهارپایان و آذوقه و علوفه و دارایى روستاییان همه جا به غارت رفت. پس از خروج عثمانىها، قواى روس کرمانشاه، همدان، نهاوند و بروجرد را تصرف کرد.
با پیروزى انقلاب اکتبر 1917 م. در روسیه، نیروهاى روس نیز از ایران فراخوانده شدند و شهرهاى کرمانشاه، همدان و کردستان در اختیار انگلیسىها قرار گرفت.
تصویب لایحه تاسیس راه آهن سراسری ایران
6 اسفند 1305: این لایحه که در روز اول اسفند ماه از سوی مهدی‌قلی هدایت، وزیر فواید عامه به مجلس شورای ملی ارائه شده بود در چنین روزی با موافقت نمایندگان به تصویب رسید. لایحه تاسیس راه‌آهن سراسری یکی از مهمترین لایحه‌هایی بود که در سال ۱۳۰۵ به مجلس ارائه شد، که بحث‌های فراوانی در پی داشت. این طرح مخالفان و موافقان فراوانی داشت.
مصدق یکی از اعتراض‌کنندگان به لایحه تاسیس راه‌آهن بود. مهدی‌قلی هدایت (مخبرالسلطنه) در کتاب «خاطرات و مخاطرات» خود درباره طرح احداث خط آهن خرمشهر به بندر گز و مخالفت دکتر مصدق می‌نویسد: اول اسفند ١٣٠۵ من پیشنهاد راه‌آهن را به مجلس بردم. من‌الغرائب، مصدق‌السلطنه مخالف شد که در عوض قندسازی باید دایر کرد. راه‌آهن منافع مادی مستقیم ندارد. گفتم از راه‌آهن منافع مادی مستقیم منظور نیست. منافع غیرمستقیم راه‌آهن بسیار است. نظمیه یا نظام هم منافع مادی ندارد، ضروری مصالح مملکت‌اند. قند هم به جای خود تدارک خواهد شد و اثبات شیء نفی ما عـدا نمی‌کند.
لایحه احداث خط آهن خرموسی و بندر خرمشهر به بندرگز برای اولین بار توسط دکتر مصدق در ٢٠ بهمن ١٣٠۴ و درست دو روز پیش از پایان پنجمین دوره مجلس شورای ملی مورد مخالفت قرار گرفت و سپس در دوره ششم در اسفند ١٣٠۵ طی سلسله بحث‌های تند و داغی در مجلس مورد بررسی قرار گرفت. در این باره نظرات متناقضی مطرح بود. کسانی مانند دکتر مصدق اعتقاد داشتند که هزینه و زمان اجرای چنین طرحی در شرایطی که کشور ایران باید برای تهیه قند ملت ارز به خارج بفرستد توجیه اقتصادی و فنی ندارد. در مقابل کسانی مانند مهدی‌قلی هدایت اجرای این طرح را یک اقدام اساسی در جهت احداث صنایع زیربنایی و سرمایه‌گذاری ملی می‌دانستند. به هر حال این لایحه در مجلس شورای ملی به تصویب رسید و خرمشهر به‌عنوان یکی از مبادی خط آهن سراسری انتخاب شد.تا سال‌ها راه‌آهن سراسری ایران همچنان که دکتر محمد مصدق پیش‌بینی کرده بود تنها به‌عنوان یک خط حمل و نقل داخلی برجای ماند و به علت محدودیت روابط ایران و اتحاد شوروی هرگز به‌طور عمده و مقرون به صرفه از این خط استفاده نشد. دولت بریتانیا از‌‌همان ابتدا اعتقاد داشت که این خط‌‌آهن از شمال به جنوب کشیده شود، تا بتواند برای حمله احتمالی به روسیه سپس شوروی پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ استفاده شود. احمدشاه نیز در پاسخ به پیشنهاد انگلیسی‌‌ها برای گشودن ساختن باب مذاکره در مورد کشیدن راه‌آهن گفت: راه‌آهنی که به صلاح و صرفه ایران است، راه‌آهنی است که از دزداب (زاهدان فعلی) شروع می‌شود و مسیر آن به اصفهان و تهران باشد و از آنجا به اراک و کرمانشاه متصل شود، یعنی از شرق به غرب ایران، چنانکه از زمان داریوش هم راه تجارت هندوستان در آسیا و سواحل مدیترانه همین راه بوده است و این راه برای ملت ایران نهایت صرفه را از لحاظ تجارت خواهد داشت، ولی راه‌آهن خرمشهر منتهی به خزر فقط جنبه نظامی و سوق‌الجیشی دارد و من نمی‌توانم پول ملت را گرفته یا از کشورهای خارج وام گرفته و صرف راه‌آهنی که فقط جنبه نظامی دارد نمایم.
تسهیل صادرات فرش به آلمان و تصویب آیین نامه جدید خرید تریاک
6 اسفند 1333: وزارت اقتصاد ملی در چنین روزی در اعلامیه ای خبر داد: از چندی قبل برای رونق بازار فرش ایران در کشورهای خارجی و همچنین به‌دست آوردن بازارهای سابق و بازارهای جدید یکسری اقداماتی به‌عمل آورده است و در نتیجه سعی می‌شود که کشورهای خارجی از جمله فرانسه و آلمان تخفیف‌هایی در تعرفه‌های گمرکی خود برای فرش ایران قائل شوند و پس از اینکه مطالعات وزارت اقتصاد خاتمه یافت و تصمیمات آن وزارتخانه به موقع به اجرا گذاشته شد و کشور فرانسه تخفیف داد و در مذاکره با آلمان نیز موفق شدیم این تخفیف گمرکی را برای صدور فرش ایران بگیریم و امروز از طرف آقای دکتر مفخم معاون بازرگانی وزارت اقتصاد ملی، مراتب تلگرافی به مستشار اقتصادی ایران در آلمان غربی مخابره گردید تا از جریان امر مقامات بازرگانی آن کشور مستحضر گردند. به موجب این پیشنهاد، آلمان‌ها در گمرک فرش ایران 30 درصد (حداکثر 5/ 16 مارک در هر مترمربع فرش) تخفیف داده‌اند که رقم قابل‌توجهی است. روز ششم اسفند 1333 متن آیین‌نامه جدید خرید تریاک که به تصویب رسیده بود، برای اجرا به «بنگاه صادرات تریاک» ابلاغ شد، بخشی از متن آیین‌نامه زیر به این شرح است:
ماده 1- سازمان خرید تریاک عبارت است از حوزه خرید- بخش خرید- کمیسیون خرید
ماده 2- حوزه خرید عبارت است از استان یا شهرستانی که دارای چند بخش و چند کمیسیون باشد. حوزه‌های خرید مستقیما با «بنگاه صادرات تریاک» ارتباط خواهند داشت.
ماده 3- بخش خرید یک قسمت از حوزه خرید است که به چند کمیسیون خرید تقسیم می‌شود، بخش خرید تابع حوزه خرید است و مستقیما دستورات لازم را از رئیس خود دریافت می‌نماید و گزارش عملیات خود را هم به رئیس حوزه خرید می‌دهد.
ماده 4- کمیسیون خرید یک قسمت از بخش خرید است که تماس مستقیم با بخش مربوطه دارد و تحت تعلیمات بخش انجام وظیفه می‌نماید.
ماده 5- حوزه خرید تشکیل می‌شود از رئیس حوزه و تعداد کافی حسابدار و اعضای دفتری.
15 هزار تهرانی روزانه به سینما می روند
6 اسفند 1343: در گزارشی که در یکی از جراید کشور منتشر شد، آمده است که روزانه 15 هزار تهرانی برای دیدن فیلم‌ها به سینما می‌روند. به نوشته داود ذوالفقاری نویسنده این گزارش: سینما و تماشای فیلم امروزه (سال1343) برای اجتماع یک وسیله ساده و ارزان تفریحی است که به‌صورت عادت درآمده است و طبقه جوان بیش از دیگر طبقات به سینما علاقه نشان می‌دهند. در بخشی از این گزارش به تاریخچه اکران نخستین فیلم‌ها در کشور نیز اشاره شده و آمده است: : حدود 40 سال قبل اولین فیلم وارد کشور ما شد و در محله‌ای به نام «لقانطه» اکران شد و برای اینکه مردم مشتری شوند، فیلم‌هایی کوتاه و صامت نشان داده می‌شد. به مشتری‌ها یک «ژتون و عاجی» به قیمت ده شاهی می‌دادند که با آن بستنی هم می‌خوردند و فیلم هم تماشا می‌کردند و بعد از آن سینما آفتاب (در لاله‌زار) افتتاح شد، آن هم به‌طور نامرتب فیلم نشان می‌داد و بعد از آن اردشیرخان روبه‌روی محل قدیم بانک ملی ایران، بالاخانه‌ای ساخت که در آن برای زنان به‌طور اختصاصی فیلم نشان می‌داد، ولی اولین سینمای مرتب و رسمی به وسیله آقای علی وکیلی به نام «گراند سینما» ساخته شد که در این سینما چون سن نمایش هم داشت برخی شب‌ها تئاتر هم اجرا می‌شد.
درگذشت سازنده نخستین کشتی بخار
24 فوریه 1815: رابرت فولتن، مهندس خودآموخته آمریکایی و طراح و سازنده نخستین کشتی بخار در فوریه سال 1815 هنگامی که یکی از دوستانش در رودخانه یخ زده هادسون سقوط کرده بود به درون آب پریده و نجاتش داده بود اما خود گرفتار ذات الریه شد و چند روز بعد یعنی در 24 فوریه درگذشت. او را یکی از خلاق ترین مهندسان سده هجدهم دانسته اند. او در گورستان کلیسای ترینیتی در شهر نیویورک در کنار دیگر آمریکایی های معروف مانند الکساندر همیلتون و آلبرت گالاتین به خاک سپرده شده است.
آغاز انبوه سازی فولکس واگن
24 فوریه 1936: در چنین روزی از سال 1936 میلادی انبوه‌سازی فولکس واگن آغاز شد. چند هفته قبل از این، هیتلر دستور ساخت انبوه فولكس واگن قورباغه‌ای را به مهندس پورشه، طراح آن داده بود و نام این خودرو را به امید اینكه هر آلمانی یك دستگاه از آن را داشته باشد اتومبیل مردم گذاشته بود. در اوایل دهه ۱۹۳۰ میلادی خودروهای موجود در آلمان اکثرا خودروهای لوکس و گران‌قیمت بودند و یک فرد متوسط در جامعه آلمان به زحمت می‌توانست برای خود خودرو خریداری کند. این فضای خالی در بازار خودرو آن زمان آلمان باعث شد بسیاری از خودروسازان، به‌صورت مستقل پروژه خودروی مردم را استارت بزنند، از آن جمله می‌توان مرسدس ۱۷۰اچ را نام برد.
در سال ۱۹۳۳ در حالی که تمام پروژه‌های مستقل در حال پیگیری بودند و بعضا به نتایج خوبی نیز رسیده بودند، آدلف هیتلر رسما از تاسیس پروژه خودروی مردم حمایت شونده توسط حزب مرکزی پرده برداشت. هدف این پروژه تولید خودرویی بود که توانایی حمل دو فرد بزرگسال و سه کودک را داشته باشد و اکثر مردم توانایی خرید آن را نیز داشته باشند. در حقیقت هیتلر اعلام کرد که قیمت خودروی مردم ۹۹۰ رایش مارک (معادل ۳۹۶ دلار آمریکا در دهه ۱۹۳۰) خواهد بود که در آن زمان قیمت یک موتورسیکلت بود و اکثر مردم توانایی خرید آن را داشتند. در سال ۱۹۳۶ نمونه‌های اولیه خودرو که از یک موتور چهار سیلندر خطی خنک شونده با هوا، که در عقب ماشین بود بهره می‌گرفت، آماده شده بود. در سال ۱۹۳۷ خودرو مذکور تحت برند فولکس واگن با کد کمپانی کی‌دی‌اف تولید شد که بعدها با نام فولکس قورباغه‌ای (فولکس‌واگن بیتل) شناخته شد. فولکس واگن یک شرکت خودروسازی آلمانی است که مهمترین برند متعلق به گروه فولکس‌واگن است. این گروه هم‌اکنون بزرگ‌ترین خودروساز اروپا بوده و سومین شرکت بزرگ خودروسازی جهان محسوب می‌شود. امروزه از ۱۰ خودروی پرفروش تمام دوران صنعت خودروسازی جهان، سه خودرو به شرکت فولکس‌واگن تعلق دارد که عبارتند از: فولکس‌واگن پاسات، فولکس‌واگن گلف و فولکس قورباغه‌ای. این شرکت همچنین در میان تمامی خودروسازهای جهان، بیشترین میزان سرمایه‌گذاری را در بخش تحقیق و توسعه هزینه می‌کند.
زادروز موسس نایک
24 فوریه 1938: فیل نایت، تاجر آمریکایی و موسس شرکت Nike در 24 فوریه سال 1938 در پورتلند آمریکا به دنیا آمد. او رئیس شرکت نایک، یکی از ده برند مشهور تولید البسه و کفش ورزشی در جهان و نیز صاحب یک شرکت تولید فیلم لایکا است. ثروت خالص نایک در سال 2015 به رقم 1/28 میلیارد دلار رسیده است. در سال 1962 فیل نایت و بیل باورمن با هدف واردات کفش های ورزشی ارزان قیمت از ژاپن به آمریکا یک شرکت تجاری با عنوان Blue Ribbon Sport راه اندازی کردند. در آن زمان کفش های آلمانی به خصوص آدیداس صنعت کفش سازی آمریکا را تسخیر کرده بود. باورمن به این فکر افتاد تا طراحی کفش های ژاپنی Tiger را تغییر دهد و آن را با سلایق آمریکایی ها منطبق سازد. اتفاقا از طراحی جدید کفش تیگر استقبال شد. نایت نیز به بازاریابی بیشتر و گسترده تر پرداخت و در مناطق و کشورهای دگیر سعی کرد تا کفش های خود را بفروشد که او نیز در این امر موفق بود. در سال 1971 آن ها به این فکر افتادند تا نام شرکت را عوض کنند. آن ها نام نایکی را انتخاب کردند که یک نام یونانی است. با گذشت سال ها به محصولات و گستره تولید آن نیز اضافه شد و فناوری های جدید در تولید به کار گرفته شد. در اواخر دهه 80 نایکی شعار Just Do It را برای خود برگزید و آن را به عنوان شعار تجاری در انحصار خود درآورد.
زادروز استیو جابر
24 فوریه 1955: کارآفرین، مخترع، بنیان‌گذار و مدیر ارشد اجرایی شرکت رایانه‌ای اپل و یکی از چهره‌های پیشرو در صنعت رایانه بود. در سال ۱۹۷۶، جابز ۲۱ساله به‌همراه دوستش استیو وزنیاک ۲۶ساله، شرکت اپل را تأسیس کردند. اولین رایانه ی شخصی‌ای که شرکت اپل به بازار معرفی کرد، اپل I نام داشت. یک سال پس از آن در سال ۱۹۷۷ اپل II نیز راهی بازار شد. در سال ۱۹۸۵ طی یک اختلاف مدیریتی، جابز اپل را ترک و در همان سال شرکت نکست را تأسیس کرد. از مهمترین محصولات شرکت نکست می‌توان به نکست کامپیوتر اشاره کرد که بعدها میزبان اولین مرورگر وب شد. در سال ۱۹۹۶ شرکت اپل، شرکت نکست را به مبلغ ۴۲۹ میلیون دلار خرید. طی این معامله استیو جابز، مجدداً به اپل بازگشت. از اتفاقات مهم پس از این مسئله در اپل می‌توان به معرفی آی‌پاد در سال ۲۰۰۱، پرده‌برداری از آی‌تیونزاستور در سال ۲۰۰۳ و معرفی آی‌فون و آی‌پد در سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۱۰ اشاره کرد.
جابز در سال ۱۹۸۶ یک گروه گرافیکی را از بخش گرافیک کامپیوتر لوکاس فیلم خرید. این شرکت که بعدها توسط خودش پیکسار نامیده شد، توانست فیلم‌های پویانمایی موفقی بسازد. در سال ۲۰۰۶ شرکت والت دیزنی، پیکسار را خرید. پس از این معامله جابز به سهام‌دار اصلی والت دیزنی تبدیل شد و به عضویت هیئت مدیره ی آن درآمد. در اکتبر ۲۰۰۳ سرطان جابز تشخیص داده شد و در اوت ۲۰۱۱، او از سمت مدیرعاملی اپل استعفا داد. تیم کوک، از مدیران ارشد اپل، مدیرعامل شد و جابز به‌عنوان رئیس هیئت مدیره به فعالیت‌هایش ادامه داد. استیو جابز در نهایت بر اثر عوارض ناشی از سرطان لوزالمعده، در تاریخ چهارشنبه ۵ اکتبر ۲۰۱۱ در سن ۵۶ سالگی درگذشت.
منابع:
1.آرشیو دنیای اقتصاد
2.ویکی پدیا
3.تبیان
4.برخی پایگاه های اطلاعاتی
