این یادداشت ها در وهله اول برای استادان دانشگاهها نوشته شده اند. هرچند امید است مطالعه آنها برای اهل علم و خرد و یا همه کسانی که با فرهنگ این مرز و بوم سروکار دارند، نیز خالی از فایده نباشد.
فرض بر این است که عده ای استاد از دانشگاههای گوناگون با طرز تفکرهای مختلف در یک نشست هم اندیشی مجازی حاضر شده و به بحث و گفتگو می پردازند؛ و حاصل همه این بحث ها می شود نیوشیدن کلی حرف خوب؛
....و نوشیدن: «یک فنجان فرهنگ»
... اما یک حرف شوک آور با دانشجو!« هوشمندی استاد جلوه های گوناگون دارد.
استاد هوشمند برای هر بخش از فعالیت‌های خود برنامه‌ای ویژه تدارک می بیند.
امور مختلف را با بهره‌گیری از تدبیر و هوش خویش ساماندهی می‌کند و همواره راه را برای اتخاذ روشهای مناسب‌تر بازمی‌گذارد.
به نظر من، یکی از جلوه‌های هوشمندی استاد، برخورد معقول و منطقی وی با مقوله نمره است.
مؤلفه مهمی که از اولین جلسه کلاس هر ترم جدید فکر دانشجویان را به خود معطوف ساخته و این دغدغه تا آخر ترم از او جدا نمی‌شود.
چه دانشجویانی که از ترس افتادن از درس و عدم موفقیت در امتحان شبها را تا صبح بیدار مانده و یا هنگام امتحانات پایان ترم از خواب و خوراک افتاده‌اند.
من دانشجویانی داشته‌ام که استرس نمره، بر تغذیه آنان اثر گذارده، آنها را مبتلا به زخم معده و اثنی عشر کرده است.
بالاخره ما و شما برای کم کردن این اضطراب و فشار چه برنامه‌ای داریم؟ به تعبیر دیگر برای زدودن این دغدغه از ذهن دانشجو چه کاری از استاد برمی آید؟
من تجربه‌ای دارم که سالهاست به آن عمل می‌کنم و تا حد زیادی توانسته‌ام این دغدغه را از بین ببرم و آن اینکه نمره درس من فقط آن نمره پایان ترم نیست، بلکه نمره را در طول ترم توزیع می‌کنم تا اگر دانشجویی به هر دلیلی نتوانست در امتحانات نمره کافی به دست آورد، در شرایط دیگر حداقل بخشی از این نمره را به دست آورده باشد.
از جمله آنکه من یک نمره امتحانی را به دانشجویانی اختصاص می‌دهم که کلیه جلسات درس را حضور داشته و از آن فرجه سه شانزدهم برای غیبت استفاده نکرده باشند. حداکثر سه نمره اختصاص به کنفرانس دانشجویی دارد که دانشجو می‌تواند بصورت فردی یا همراه دانشجویان دیگر آن را پذیرفته و به ارائه کنفرانس بپردازد.
هفت نمره مربوط به امتحان میان ترم است که از حدود نیمی از کتاب امتحان گرفته می‌شود، بقیه نمره هم به امتحان پایان ترم اختصاص می‌یابد.
دقت می‌فرمایید که اولاً هیچ نمره رایگانی به دانشجو داده نشده، ثانیاً وی در طول ترم این امکان را دارد که از بخشی از نمره کلاس خویش به انحاء مختلف بهره‌مند گردد.
یکی از کارهای مهمی که می‌توان انجام داد و از تمرکز نمره بر استاد خودداری نمود، خلع ید استاد از بخشی از فرایند امتحان است. کاری که در دانشگاههای بسیاری از کشورهای دیگر از جمله هندوستان انجام می‌شود و هم انتظار و توقع از استاد را به طور منطقی کاهش می‌دهد و هم زمینه فساد و نمره‌فروشی و... را تا حد صفر پایین می‌آورد.
در این روش نمره از 100 محاسبه می‌شود. 25 نمره از آن در اختیار استاد است که این رقم شامل سه امتحان میان ترم 5 نمره‌ای و 10 نمره در طول ترم است. اما طراحی سؤالات مربوط به 75 نمره دیگر در اختیار مرکز آزمون (examination center) دانشگاه است که استادان دیگری در طراحی این سؤالات دخیل هستند. اهمیت این امر بویژه در دانشگاههای شهرهای کوچک که بسیاری از افراد فامیل یا دوست و آشنا هستند و هنگام امتحانات سیل درخواستهاست که به سوی استاد می‌آید، کاملاً واضح و روشن است. همچنین به جهت استاندارد سؤالات و لزوم تدریس سرفصلهای مختلف کتاب انجام چنین آزمونی از تنبلی دانشجو و کم‌کاری استاد نیز خواهد کاست.
ناگفته نماند که برای ساختن زیربنا روشهای زیادی وجود دارد که تکیه اغلب آنها بر شخصیت دادن به دانشجوست. با شناختی که من بعنوان مدرس دانشگاه از نسل جوان امروزی دارم، اگر از طرف استاد و معلمی به جوان احترام گذاشته شود، شخصیت وی مورد تکریم قرار گرفته و کار ارتباط استاد و دانشجو به رفاقتی منطقی مبدل می‌شود، دانشجو کاری می‌کند که استاد انگشت به دهان می‌ماند!
استادی از همکاران عزیز به من می‌گفت من در دبیرستان دبیر خلاقی داشتم که برای دانش‌آموزان شخصیت فوق‌العاده ای قائل بود. او قبل از برگزاری امتحان به بچه‌ها می‌گفت نیازی به تقلب نیست. شما بگویید چه نمره‌ای از من می‌خواهید، من همان را به شما می‌دهم. آنگاه برگه امتحانی را در اختیار دانش‌آموزان می‌گذاشت و از کلاس بیرون می‌رفت.
اغلب دانش آموزان مردانگی و فتوت او را قدر دانسته، تقلب نمی‌کردند!
این استاد محترم می‌گفت من با الهام از این روش، در اولین جلسه کلاس درس برگه‌ای به دانشجویان می‌دهم و از آنان می‌خواهم نامشان را به همراه نمره‌ای که دوست دارند از این درس بگیرند، روی برگه بنویسند.... آنگاه دیگر دغدغه نمره نداشته باشند!
وی می‌گفت اغلب دانشجویان می‌نویسند هر نمره‌ای که خودم گرفتم مابقی حدود 10 تا 20 درصد نمره 10 و تعداد بیشتری نمره 15 و بعضی هم به ندرت نمره 20 را روی برگه می‌نویسند.
پس از گذر از این مرحله در همان کلاس نخست درس می‌گویم من بعنوان استادی که سالهاست این رشته را تدریس می‌کند، حرفهایی با شما دارم. این حرفها را که تفصیل و توضیح سرفصلهای کتاب شماست، در طول ترم با شما می‌گویم. بخشی از این نکات را اگر ندانید در ترم‌های بعدی به مشکل جدی برمی‌خورید. بعضی را اگر ندانید در کار و مهارت شغلی شما ـ که بعدها با آن مواجه خواهید شد ـ خلل ایجاد می‌شود.
در همین جلسه می‌خواهم یک حرف شوک آور هم بگویم و آن اینکه بعضی از اوقات خیر برخی از شما را می‌خواهم و دوستانه و صمیمانه پیشنهاد می‌کنم که اگر شما درس و بحث را رها کنی و بروی سراغ فلان شغل، و یا راه بازار را در پیش بگیری، بمراتب موفق‌تر خواهی بود.
اتخاذ چنین شیوه‌ای، اعتماد بسیاری از دانشجویان را جلب نموده و شرایط را برای تدریس مهیاتر می‌سازد.
***
تو از حالا سوتت را بزن!«در این نشست‌های مجازی استادان بحث از هوشمندی استاد و برخورد شایسته وی با مقوله نمره مطرح شد. آنچه همكاران دانشگاهي من بيان كردند، بيشتر ناظر به عملكرد استاد بود. درحالي كه طيف گسترده‌اي از دانشجويان، يا بهتر بگويم، اغلب آنان نيز درخصوص نمره حساس و دقيق اند.
به اولين روز تدريس خود در هر ترم برگرديد. دانشجويان چه سؤالاتي را مطرح مي‌كنند؟
استاد؛ شما خوب نمره مي‌دهيد يا نه؟ امتحان ميان ترم هم مي‌گيريد؟ سؤالات تستي است يا تشريحي؟ ارفاق هم مي‌كنيد؟ از همه كتاب امتحان مي‌گيريد؟ سؤالات امتحاني را خودتان مطرح مي‌كنيد؟ شنيده‌ايم شما در طراحي سؤال كمي سختگير هستيد و....
اين سؤالات و نظاير آنها به گوش همه ما آشناست و حكايت از دغدغه‌اي دارد كه دانشجويان در اين باره دارند.
اگر از تعداد پرشماري از دانشجويان كه درس مي‌خوانند و متكي به سواد و دانش خود هستند، بگذريم، البته گروهي از دانشجويان نيز هستند كه براي نمره گرفتن و پاس كردن درسي كه برداشته‌اند، فكر و برنامه‌ريزي! مي‌كنند. آنان ابايي ندارند كه در فضايي ناسالم دست به كارهايي بزنند كه از روح دانشجويي و علم‌اندوزي جداست و در شأن دانشجو جماعت نيست.
بعضي از دانشجويان را سراغ دارم كه علناً به استاد خويش مي‌گويند اگر نهايتاً نمره اين درس را مي‌دهيد، آن را با شما برداريم، والا فلان استاد گفته اين واحد را با من برداريد و از حالا آن را پاس شده قلمداد كنيد.
دوستان عزيز؛ اين جريان هرچند تلخ و شكننده است، اما مرا ياد قصه‌اي قديمي مي‌اندازد كه در افواه مردم جاري است. مي‌گويند كسي عازم مكه بود. افراد فاميل و دوستان و آشنايان او اطراف وي را گرفته، هركدام درخواستي داشتند. سوغاتي از او مي‌طلبيدند يا چيزي سفارش مي‌دادند كه حاجي از مكه بگيرد و براي آنها بياورد. در همين حال كسي پيش رفته و گفته بود: فلاني؛ براي من از مكه يك سوت بياور؛ اين هم پول آن!
او در يك جمله كوتاه، اما پرمعنا به وي گفته بود: تو از حالا سوتت را بزن.
اينجا نيز گويا چنين ماجرايي جريان دارد. دانشجو مي‌گويد من اين درس را با شما برمي‌دارم. استاد ]استادي كه اميدواريم به ندرت در دانشگاههاي ما یافت شود
