هشدار نسبت به بحرانی مهم تر از گرانی و واردات گوشت؛ آیا برای تأمین شیر هم باید به فکر واردات باشیم؟

این روزها خبرهای امیدوارکننده‌ای از صنعت دامپروری کشور به گوش نمی‌رسد. صنعتی که تأثیر مستقیم در تأمین سلامت افراد جامعه دارد، حالا در فضایی مه‌آلود و بدون تدبیر، در سراشیبی قرار گرفته است. برای درک این وضعیت، کافی است به آماری که به تازگی در مرکز آمار منتشر شده است، نگاهی داشته باشید. آمار نشان می‌دهد، در پاییز امسال نسبت به فصل مشابه سال گذشته، تولید گوشت قرمز با کاهش 20 درصدی مواجه شده است.

به گزارش تابناک اقتصادی؛ یکی از نتایج تلخ این کاهش، در افت عرضه گوشت به بازار در مقابل افزایش تقاضا بوده که در کنار عواملی دیگر باعث جهش قیمت گوشت در سبد مصرفی خانواده‌ها شده است. اما در این میان، خبرهای بدتر از افت تولید گوشت هم در میان صحبت‌های متولیان این صنعت شنیده می‌شود؛ از جمله می‌توان به افزایش قاچاق دام (سبک و سنگین) و بدتر از همه کشتار دام مولد (گاو شیری) اشاره کرد.

سید احمد مقدسی رئیس انجمن صنفی گاوداران ایران معتقد است که دامدار در شرایط بسیار سخت اقتصادی به سر می‌برد و برای تأمین نقدینگی لازم جهت خرید غذا برای دام، مجبور به فروش دام مولد شده است.

این فعال صنعت دامپروری و دامداری کشور در گفت وگو با خبرنگار تابناک اقتصادی اظهار داشت: امسال وقتی قیمت شیر خام به 2000 تومان تعیین شد، صنایع لبنی مدعی شدند روزی 3000 تن کمبود تولید داریم، یعنی در سال حدود 2 میلیون تن شیرخام. این در حالی است که امسال تولید شیرخام نه تنها کم نشده است، بلکه 5.7 درصد هم رشد تولید داشته‌ایم، ولی نکته اساسی اینجاست که شیرخام تولیدی، جابجا شده است. یعنی قبلاً کارخانه‌های لبنی، شیر خام را از گاودار می‌خریدند و به کارخانه تولید شیر خشک می‌دادند و کارمزدی شیرخشک را در انبارهای خود ذخیره می‌کردند. ولی الآن رابطه گاودار با کارخانه تولید شیرخشک مستقیم شده است.

مقدسی معتقد است که این اتفاق باعث تحریک بازار شد و همچنین به دلیل نوسانات نرخ ارز، صادرات غیرنفتی ازجمله صادرات شیرخشک، رونق پیدا کرد. به گونه‌ای که در سه چهار ماه اول سال، حدود 30 میلیون دلار صادرات شیر خشک با کیفیت بسیار عالی به نوزده کشور داشتیم. بازارهای این کشورها با تلاش بسیار به دست آمده بود، ولی یک‌باره با ممنوعیت صادرات، بازارهای جهانی را از دست دادیم.

مقدسی در ادامه گفت وگو با بیان اینکه کارخانه‌های لبنی در کشور از طریق دو ابزار شیرخشک و کره، همواره گاودار، کارخانه‌های شیرخشک و همچنین دولت را مدیریت می‌کردند، اظهار داشت: اما روند تولید شیرخشک و صادرات آن، باعث شد که کارخانه‌های لبنی احساس خطر کرده و فکر کردند که ابزارهای کنترلی خود را از دست داده‌اند؛ بنابراین، کارخانه‌های لبنی با لابی خیلی قوی با وزارت صمت از اول شهریورماه 97، صادرات شیرخشک و حتی پودر آب‌پنیر را هم ممنوع کردند.

همچنین نکته جالب اینجاست که وزارت صمت صادرات کره را هم ممنوع کرد، ولی در ابلاغیه خود این ممنوعیت را محدود به وزن بالای 500 گرم تعیین کرد. این در حالی است که هم‌زمان با ممنوعیت صادرات کره، کارتن‌هایی با وزن 25 کیلوگرم کره با ارز 4200 کشور وارد می‌شود و درنهایت به بسته‌بندی‌های 50 گرمی یا 100 گرمی تبدیل و از کشور صادر می‌کردند. یعنی با ارز دولتی وارد و با ارز آزاد صادر می‌شود. همچنین کارخانه‌های که اهرم‌های شیرخشک و کره را از دست ‌رفته می‌دیدند، درخواست واردات 25 هزار تن شیرخشک با ارز دولتی به کشور را از وزارت صمت داشتند؛ هرچند با مقاومت وزیر جهاد کشاورزی، این درخواست مورد قبول هیأت وزیران و شورای اقتصادی دولت قرار نگرفت. پس در نتیجه اهرم شیرخشک از دست کارخانه‌های گرفته شد و حالا به سراغ اهرم کره رفته‌اند تا بتوانند دوباره به گاودار فشار وارد کنند و نرخ خرید شیرخام را پایین بیاورند.

هم اکنون کارخانه‌ها به بهانه حمایت از مصرف‌کننده و کنترل بازار، کره وارد می‌کنند. درحالی‌که صادرات کره تولید داخل ممنوع است. این کارخانه‌های به‌جای مصرف خامه تازه داخلی در تولید محصولات، شروع به استفاده از کره با ارز 4200 تومانی در تولید محصولات لبنی خود کردند. این کار ازنظر اقتصادی توجیه ندارد، زیرا هر یک‌دهم چربی تولید داخل را 20 تومان نرخ‌گذاری کرده‌اند، ولی هر یک‌دهم چربی (کره) وارداتی را با ارز دولتی، به 35 تومان است. این کار کارخانه‌ها، گواه این ضرب‌المثل هست که "مرغ همسایه غازه؟!" این در حالی است که دبیر ستاد تنظیم بازار سؤال کردند که این چه منطق اقتصادی است؟ پاسخ دادم: کارخانه با این کار ضرر نمی‌کند بلکه سرمایه‌گذاری می‌کند. زیرا درنهایت به دنبال این است که قیمت ماده اولیه تولید محصول یعنی شیر خام را کاهش دهد و به نرخ دلخواه خود بخرد و در نتیجه دامدار دچار مشکلات بیشتری شود.

درنتیجه حالا کارخانه‌های لبنی به‌ جای مصرف خامه در تولیدات، از کره وارداتی استفاده می‌کنند. قیمت خامه تولید داخل (هر یک درصد) که 280 تومان بود، امروز به 205 تومان کاهش پیدا کرده و در نتیجه قیمت هر کیلو شیر خشک هم که 18900 تومان بود امروز به 16000 تومان رسیده است. در این شرایط بزرگ‌ترین کارخانه لبنی کشور که مدعی بود روزی 1200 تن شیر کمبود دارم و درخواست مجوز واردات شیر خشک را داشت، الآن روزی 500 تن شیر در کشور خشک می‌کند و خودش تبدیل به فروشنده شیرخشک در کشور شده است. زیرا با این کار به دنبال مدیریت و کاهش نرخ شیرخشک به مرز 16000 تومان است. در پاسخ به این که نتیجه این مسیر کارخانه‌های چه خواهد بود باید گفت: وقتی قیمت خامه تولیدی در کارخانه شیرخشک، به 205 برسد و پس‌ازآن بهای شیرخشک هم به 16000 تومان کاهش پیدا کند، شاهد افت نرخ شیرخام از رقم مصوب 2000 تومان به 1800 تومان خواهیم بود. که در حال حاضر در استان‌های اصفهان و خراسان رضوی که قطب تولید شیرخام در کشور هستند، شاهد نرخ 1800 تومانی برای خرید شیر خام هستیم و دامداری که در شرایط فعلی، بهای تمام‌شده شیر را 2300 تومان برآورد می‌کند، چگونه می‌توان با نرخ 1800 تومان به فعالیت خود ادامه دهد؟

دامدار در حال حاضر با بحران تأمین نهاده‌های دامی روبروست، زیرا کشتی‌ها به بنادر رسیده و بار موجود است، ولی مشکل انتقال ارز داریم، هرچند در این روزها این مشکل تا حدودی برطرف شده است، حدود یک ماهی که مشکل انتقال ارز وجود داشت، تأثیر منفی در روند تولید صنعت دامداری گذاشت.

سویای وارداتی که دولت 2450 تومان تعیین کرده است تا 3500 تومان هم افزایش داشته و به دست دامدار می‌رسد آن‌هم به‌صورت نقدی. این در حالی است که دامدار شیر تولیدی را به کارخانه‌ها می‌فروشد و دو ماه بعد باید منتظر واریز پول شیرخام باشد. این در حالی است ماشین تولید دامدار، ماشین زنده (گاو) است و نمی‌تواند دامدار این ماشین را خاموش کند تا پول بدست آورد. درنتیجه گاودار بیچاره مجبور می‌شود علی‌رغم میل باطنی، گاو مولد (گاو شیری) را که 25 کیلو شیر در روز تولید می‌کند به کشتارگاه بفرستند، مثلاً از هر ده گاو، دو گاو را به کشتارگاه بدهد تا بتواند با پول این دام‌ها، غذای گران برای بقیه دام‌ها بخرد. توجه به اینکه نکته ضروری است که بدانیم کشورمان در این سال‌ها توانسته است در کنار کشور کانادا، سرانه تولید گاوهای شیری را به رقم 10 تن و 200 کیلوگرم برساند و پس از آمریکا جایگاه دوم را کسب کند؛ هرچند باید توجه داشت که گاوی که در این ایران به این سطح از تولید رسیده است، متعلق به هلند بوده و سرانه تولید این گاو در کشور هلند، 9 تن و 800 کیلوگرم است؛ درنتیجه نشان می‌دهد که توجه به این صنعت بسیار مهم است.

مقدسی در ادامه بیان کرد: شما ببینید وقتی قیمت شیر خام را در مسیر کاهشی قرار داده‌اند و پرداخت‌ها را هم طولانی‌مدت (بیش از 2 ماه) کرده‌اند و از طرفی هم هزینه‌های دامدار روزبه‌روز رو به افزایش است و نهاده‌ها گران‌تر می‌شود و فروشنده نهاده‌ها هم پول را قبل از تحویل به‌صورت نقدی درخواست می‌کند، خب گاودار نقدینگی هم ندارد و نمی‌تواند تولید را هم متوقف کند، پس ناچار می‌شود گاو شیری را از چرخه خط تولید خود حذف کند.

نتیجه این کار ابعاد خطرناکی درپی دارد: تولید گوساله پایه نر پرواری کشور کاهش پیدا می‌کند. (هم گاو مادر از این چرخه حذف می‌شود و هم گوساله تولیدی) و همچنین شاهد کاهش تولید شیر خواهیم بود. مقدسی تأکید کرد با این روند، زنگ خطر کاهش تولید شیر و گوشت در کشور به صدا درآمده است.

امروز بازار گوشت داغ شده و معضل قاچاق دام در کشور بیداد می‌کند. مقدسی بابیان اینکه امروز خارج از مرزهای کشور، هر کیلو گوشت دام زنده سبک و سنگین، بین 5 تا 7 دلار فروخته می‌شود، اظهار داشت: امروز وقتی نرخ شیر تولیدی دامدار کاهش پیداکرده و هزینه‌هایش هم بالاتر می‌رود و پول شیر فروخته‌شده را هم با تأخیر زیاد از کارخانه دریافت می‌کند، پس از فروختن دام گوشتی، ناچار می‌شود به سراغ فروش دام مولد خود برود.

در حال حاضر استان اصفهان به‌عنوان قطب تولید شیر در کشور با تولید روزانه 3500 تن شیر خام می‌باشد و پس ‌از آن تهران با 3000 تن شیر رتبه دوم را دارد.

در این شرایط، بحران الآن از اصفهان شروع شده است، زیرا گاودار بیچاره بُریده است و ناچارا علی‌رغم میل باطنی‌اش، گاوهای مولد (گاو شیری) را می‌فروشد تا بلکه اندکی نقدینگی داشته باشد.

وی بابیان اینکه سیستم‌های کنترلی و نظارتی ما ضعیف است، اظهار داشت: نهادهای وارداتی با ارز دولتی درنهایت در چرخه دلالی با نرخ‌های گران‌تر به دست دامدار می‌رسد. باید بررسی و مشخص شود شرکتی که با ارز دولتی نهاده وارد کرده است، این نهاده را به چه کسانی داده است؟ اگر برخی می‌گویند مشکل انتقال ارز وجود دارد، پس چگونه در بازار با نرخ گران‌تر موجوده؟ تولیدکننده ناچار به خرید با نرخ‌های گران است. چراکه نمی‌تواند بگوید نمی‌خرم تا ارزان شود، زیرا ماشین تولید یک ماشین زنده است و در صورت عدم تأمین غذا، از بین خواهد رفت. پس ناچار به خرید با نرخ‌های بالاتر است. و متأسفانه از این ضعف صنعت و مدیریت، دلالان بسیار منتفع می‌شوند و سود خوبی به جیب می‌زنند.

مقدسی در ادامه دوباره تأکید کرد که اعلام خطر می‌کنیم که اگر مسئولین مربوطه در وزارتخانه‌های مسئول و ستاد تنظیم بازار به فکر نباشند و به داد صنعت دام‌پروری و دامداری کشور نرسند و قیمت شیر را اصلاح نکنند، با مشکلات بسیار خطرناکی روبه رو خواهیم شد و دو ماه دیگر دچار بحران کمبود شیر خواهیم شد. دوباره باید ارز تخصیص بدیم برای واردات لبنیات به کشور... .

مقدسی با انتقاد از چرخه توزیع نهادهای وارداتی با ارز دولتی اظهار داشت: به گفته یکی از نمایندگان مجلس، در حال حاضر دولت 14 میلیارد دلار بابت واردات کالای اساسی هزینه می‌کند، که اختلاف این رقم با نرخ آزاد بالغ‌بر 100 هزار میلیارد تومان می‌شود.

مقدسی در ادامه بیان کرد: این کالای وارداتی به من تولیدکننده به‌درستی نمی‌رسد و ناراضی هستم، مصرف‌کننده هم ناراضی است، پس چرا دولت هنوز به این مسیر پرهزینه ادامه می‌دهد؟ چرا ارز را تک‌نرخی واقعی نمی‌کند؟ دولت کالای تولیدشده را با نرخ جهانی محاسبه کند، تا با عرضه و تقاضا قیمت مشخص شود. امروز اگر هر یک کیلوگرم شیر در اتحادیه اروپا، 43 سنت یورو است، بخواهد با یورو آزاد وارد شود، به نرخ 6300 تومان می‌رسد.

دولت ادعا می‌کند که کالای یارانه به دامدار می‌دهد، آن‌هم با منت زیاد. درحالی‌که به‌درستی و از کانال صحیح به دست دامدار نمی‌رسد. خب این سه قلم را هم به دامدار ندهید بگذارید با ارز آزاد وارد شود و دامدار هم با ارز آزاد شیر را بفروشد.

به گفته سید احمد مقدسی، الآن نرخ‌های نهاده‌های دامی بازار نسبت به آذرماه امسال که نرخ جدید شیرخام تعیین شد، با افزایش روبرو شده است ولی نرخ مصوب تغییری نداشته و حتی کمتر هم شده است. برخی از این نهادها با تغییر قیمت عبارت‌اند از:

سویا وارداتی با ارز دولتی با نرخ 2300 تعیین شد ولی در ادامه دولت این رقم را به 2450 تومان افزایش داد، هرچند همین سویا دولتی به دست دامدار، امروز به نرخ 3500 تومان می‌رسد. همچنین ذرت وارداتی با ارز دولتی 1200 تومان بود که دوباره به رقم 1350 تومان افزایش داشته ولی همین ذرت وارداتی به دست دامدار با نرخ 1800 تومان می‌رسد. جو وارداتی با ارز دولتی، 1250 تومان بود که به رقم 1350 تومان رسید، هرچند این مورد نیز با افزایش نرخ یعنی 1700 تومان به دست دامدار می‌رسد. کنجاله کلزا 1700 تومانی آذرماه با نرخ 2750 تومان رسیده است و یونجه نیز از 2100 به 2500 تومان افزایش داشته است. مقدسی در ادامه تأکید کرد، خرید این نهادها با نرخ نقدی است و حال آنکه پول شیرخام فروخته شده با کارخانه‌های، با دو ماه تأخیر بدست گاودار می‌رسد که نتیجه چرخ معیوب، فروختن دام مولد برای تأمین نقدینگی لازم جهت خرید غذا برای دام می‌باشد.

وی در پایان پیشنهاد داد دولت دوباره صادرات شیرخشک را آزاد کند تا چرخه تولید و نقدینگی دامدار فعال شود همچنین ارز کره وارداتی حذف شود. مقدسی معتقد است اگر دولت محترم، مشکلات صنعت شیر را حل کند، درنتیجه به دنبال آن، مشکلات تولید گوشت و عرضه آن‌هم حل خواهد شد. زیرا در شرایط اقتصادی مناسبت و بهینه، گوساله نر در همین واحدهای دامداری به وزن مناسب برای عرضه بازار می‌رسد و دامدار مجبور به فروش با وزن کمتر آن نخواهد بود و شاهد افزایش تولید گوشت خواهیم بود.

گفت‌وگو از: محمدرضا مقامی فرد