کلیات
استان کِرمان پهناورترین استان ایران و مرکز آن کلانشهر کرمان است. استان کرمان در جنوب شرقی ایران قرار گرفته و جمعیت آن در سال ۱۳۹۵ و بر اساس آمار مرکز آمار ایران برابر با ۳٬۱۶۴٬۷۱۸ تن بوده‌است. کرمان با دربر گرفتن بیش از ۱۱ درصد از وسعت ایران با حدود ۱۸۳٬۲۸۵ کیلومتر مربع کمابیش اندازه کشور سوریه بزرگی دارد و پهناورترین استان ایران می‌باشد. کرمان نهمین استان پرجمعیت کشور محسوب می‌شود. کرمان از استان‌های مهم و تاریخی کشور به‌شمار می‌آید. استان کرمان مرکز جنوب‌شرق کشور است و به نوعی مرجع صنعتی، فرهنگی، سیاسی، کشاورزی دانشگاهی-علمی، مذهبی و سایر شاخص‌ها در میان استان‌های منطقه جنوب شرق کشور است. استان کرمان همچنین بیش از ۶۶۰ اثر ملی ثبت شده دارد و از استان‌های تاریخی ایران است. استان کرمان ۷ اثر ثبت شده در میراث جهانی یونسکو دارد و رتبه نخست ایران را از این حیث دارد. مرکز استان کرمان، کلانشهر کرمان است که مهم‌ترین شهر جنوب شرق کشور و از شهر‌های بزرگ ایران محسوب می‌شود. استان کرمان همچنین چندین سال متوالی رتبه نخست صادرات غیرنفتی کشور را از آن خود کرده‌است.
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
نام کرمان در دوره‌های قبل از اسلام، "بوتیا" و "کارامانیا" بوده است. برخی عقیده دارند که کرمان دگرگون شده کلمه «کریمان» است و عده‌ای نیز آن را مشتق از "کارمانیا" قدیم به معنی "جایگاه دلاوری و نبرد" ذکر می‌کنند. در حالی که تواریخ عرب و یهود، "کرمان" را فرزند هیتال یا هپتال از نبیره‌های نوح می‌دانند، کتب فارسی از طهمورث به عنوان جد وی یاد می‌کنند. هرودوت از شش نژاد فارسی نام می‌برد که یکی از آن‌ها "گرمانیان" است. مرکز کرمان را در قدیم "گواشیر" و "بردشیر" می‌خواندند. "گواشیر" در اصل "کوره اردشیر"یعنی شهر اردشیر بوده که به تدریج "گواشیر" شده است.
از لحاظ تاریخی سابقه سکونت و استقرار انسان در دیار کرمان به هزاره چهارم قبل از میلاد می‌رسد. این منطقه یکی از قدیمی‌ترین نواحی ایران به شمار می‌رود. وجود هر فضای تاریخی در کرمان بیان گر بخشی از زوایا و ابعاد زندگی مردم و حکومت‌های این مرز و بوم می‌باشد. تاسیس و تخریب، مرمت و انهدام، همه نشان گر حیات پر جنب و جوش این دیار ناشناخته است. کمی آثار تاریخی کرمان در مقایسه با شهرهایی، چون اصفهان و شیراز به دلیل آسیبی است که حوادث ناگوار تاریخ در این منطقه پدید آورده است. همین معدود آثار نیز نشانه توانایی، پایداری و کوشش‌های مردم این خطه از کشور است.
مشخصات جغرافیایی
استان کرمان در جنوب خاوری ایران واقع شده و از شمال با استان‌های خراسان و یزد، از جنوب با استان هرمزگان، از خاور با سیستان و بلوچستان و از باختر با استان فارس همسایه است. این استان از نظر جغرافیایی بین ۵۵ درجه و ۲۵ دقیقه تا ۳۲ درجه‌ی پهنای شمالی و ۲۶ درجه و ۵۳ دقیقه تا ۲۹ درجه و ۵۹ دقیقه‌ی درازای خاوری از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته است. این استان یکی از مرتفع‌ترین استان‌های کشوربوده و شهرستان بافت آن با ۲۲۵۰ متر ارتفاع از سطح دریا مرتفع‌ترین شهرستان استان است.
میزان بارندگی به حدود ۱۲۰ میلی متر در سال می‌رسد.
ویژگی ها
گنجینه‌های فرهنگی، تاریخی و معماری ارزشمندی در گذر زمان دراین استان پدید آمده که نمایان گر روند تاریخی و حیات اقتصادی ـ. اجتماعی این منطقه است. استان کرمان از اقتصادی پویا برخوردار بوده و در زمینه کشاورزی و انواع صنایع رونق به سزایی دارد. تنها شهر خشتی جهان (ارگ بم) متعلق به هزاره‌های پیش از میلاد به این خطه تعلق دارد و بازار بسیار زیبای شهر کرمان به همراه ده‌ها اثر باستانی، طبیعی و معماری در این دیار وجود دارد که همواره گردشگران را مجذوب خود نموده و جلوه‌های جهانگردی این منطقه را به نمایش می‌گذارند.
این استان در حال حاضر با ۲۳ شهرستان، ۵۸ بخش، ۷۱ شهر، ۱۵۱ دهستان، ۱۱۶۹۷ آبادی مسکونی یکی از کانون‌های مدنیت به شمار می‌آید و به لحاظ پیشینه تاریخی و گردشگری، آثار باستانی و صنایع دستی و ویژگی‌های کشاورزی، صنعتی و معدنی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و توانمندای‌های بالقوه صنعتی، معدنی، کشاورزی در این استان بستر مناسبی را برای توسعه اقتصادی فراهم آورده است.
مکان‌های دیدنی و تاریخی
بیش از ۶۰۰ اثر تاریخی ثبت شده در استان کرمان وجود دارد که باغ شاهزاده ماهان، باغ فتح آباد، ارگ بم، ارگ راین، بازار کرمان، روستای تاریخی میمند، حوزه تاریخی هلیل رود و... از آن جمله است.
دیگر مکان‌های دیدنی و تاریخی استان کرمان عبارتند از: کویر لوت، کوه‌های هزار، جوپار، لاله زار، باغ بالا، خیبر، قبله، خرابه‌های شهر کمادین، گنبد جبلیه، مقبره خواجه اتابک، قلعه قهقه، قلعه کهنه، گنبد مشتاقیه، مسجد ملک، مسجد جامع، مسجد امام، قلعه سودک، گورستان دژیمند، مزار شاه نعمت الله ولی، قلعه ستگ، زیارت گاه شاه زاده حسین، حمام گنج علی خان، مجموعه وکیل، مجموعه ابراهیم خان، میدان گنج علی خان، مسجد چهل ستون، آتشکده شاه فیروز، قلعه اردشیر، قلعه دختر، موزه سکه، قلعه راین، ارگ جدید بم، گنبد سبز، تخت دریا قلی بیک.
صنایع و معادن
صنایع استان کرمان به دو دسته صنایع دستی و ماشینی تقسیم میشوند. صنایع دستی شامل شال، پته و ترمه است که به غیر از پته دوزی باقی از رونق سابق برخوردار نیستند. صنایع دستی کارگاهی چون: قالی بافی، جاجیم بافی، گلیم بافی و خورجین بافی از صنایع رایج این استان به شمار می‌رود.
صنایع ماشینی استان به سه دسته کارگاهی کوچک، متوسط و بزرگ تقسیم میشوند. مهم‌ترین صنایع مادر در استان کرمان شامل:کارخانه لاستیک بارز، کارخانه کک و قطران زرند، کارخانه آلومینیوم هزار، سه کارخانه تولید سیمان، کارخانه مس شهید باهنر و چندین کارخانه پایین دستی صنایع مس شامل (کنسانتره، آند و کاتد)، کارخانه‌های کنسانتره ذغال سنگ، کارخانه شیر پگاه، کارخانه زمزم، و صنایع خودرو سازی بم می‌باشد.
صنایع خودروسازی بم پس از گسترش تجارت در چارچوب طرح مثلث توسعه اقتصادی با تولید حدود ۰۰۰/۸۰ خودرو در سال ۹۳ و اشتغال زایی مستقیم برای هفت هزار نفر، به سومین تولید کننده خودرویی کشور تبدیل شده است. استان کرمان به عنوان بزرگترین تولید کننده مواد معدنی کشور بیش از یک سوم ارزش تولیدات معدنی را به خود اختصاص داده است.
وجود دو معدن بزرگ کشور یعنی معادن مس سرچشمه و سنگ آهن سیرجان و وجود بیش از ۸/۴ میلیارد تن انواع ذخایر معدنی شاهدی بر این ادعا است که مهم‌ترین آن ها:
مس با ذخیره قطعی ۷/۱ میلیارد تن، سنگ آهن با ذخیره قطعی ۶/۱ میلیارد تن، ذغال سنگ با ذخیره قطعی ۲۴۰ میلیون تن، کرومیت با ذخیره قطعی ۱۰ میلیون تن، تیتانیوم با ذخیره قطعی ۱۴۷ میلیون تن ومیزان صادرات فولاد ۱/۱۶ میلیارد دلار می‌باشد.
شناسایی بیش از ۴۰ نوع ماده معدنی دیگر نشانگر قابلیت‌های ارزنده استان در این زمینه می‌باشد.
معادن استان در تامین مواد اولیه مورد نیاز صنایع کشور نقش ارزنده‌ای بر عهده دارند و چرخ‌های صنعت استان و کشور را به گردش در می‌آورند. معادن ذغال سنگ قسمتی از نیاز کارخانه ذوب آهن اصفهان را تامین می‌کنند. منابع مس سرچشمه کرمان که به گواهی کارشناسان از غنی‌ترین و خالص‌ترین معادن مس درجهان به شمار می‌رود، از مشخصه‌های ویژه اقتصادی استان کرمان محسوب می‌شود.
توانمندی ها برتر اقتصادی
از نظر اقتصادی منطقه ویژه و آزاد تجاری سیرجان اهمیت استان کرمان را افزایش داده است. این منطقه ویژه صرف نظر از تاثیراتی که در توسعه اقتصادی کل استان داشته، از دیدگاه توسعه جهانگردی نیز اهمیت زیادی دارد. سیرجان گذرگاه اصلی انتقال کالا به کشور‌های خاور ایران و هم چنین اروپا و خلیج فارس بوده و مسیر رفت و برگشت کلیه کالا‌های تجاری از بندر شهید رجایی هرمزگان به کشور‌های آسیای میانه، قفقاز و روسیه است. در واقع این شهر محل اتصال کلیه محور‌های ترانزیتی و حمل و نقل کالا از جنوب به شمال، خاور و باختر ایران و سایر کشور‌های شمالی، خاوری و باختری اروپا و خلیج فارس است. راه ترانزیت اصلی زمینی (جاده‌ای و ریلی) از طریق بندر شهید رجایی به استان‌های بزرگ و صنعتی کشور (کرمان ـ. فارس ـ. یزد)، از مسیر این شهرستان و منطقه ویژه اقتصادی عبور می‌کند. این منطقه به عنوان یک قطب اقتصادی ویژه بر بستر مزیت‌های باراندازی، در ساختار اقتصادی استان کرمان نقش و موقعیت قابل توجهی را احراز کرده است و در آینده نیز بر اهمیت این جایگاه اقتصادی افزوده خواهد شد.
کشاورزی و دامداری
استان کرمان با ۰۰۰/۸۳۲ هکتار اراضی زراعی و باغی و تولید ۴ میلیون تن انواع محصولات کشاورزی در سال قطب مهم کشاورزی کشور به شمار می‌رود.
از جمله توانمندی‌های کشاورزی این استان می‌توان به رتبه نخست باغداری کشور با دارا بودن بیش از ۲۵ درصد باغات کشور، رتبه نخست در تولید پسته با تولید متوسط ۱۶۵ هزار تن در سال، رتبه نخست تولید گردو در کشور با تولید حدود ۴۳ هزار تن در سال، رتبه دوم خرما با تولید ۳۴۵ هزار تن در سال و مرکبات با تولید ۵۸ هزار تن در سال، رتبه سوم محصولات جالیزی و گلخانه‌ای با تولید دو میلیون و پانصد هزار تن در سال و گل محمدی با تولید ۵ هزار تن در سال اشاره کرد.
ازمهم‌ترین محصولات کشاورزی این استان می‌توان گندم، جو، سیب زمینی، پسته، حنا، وسمه، زیره، پنبه و چغندر قند را نام برد. درکرمان انواع محصولات سردسیری شامل گردو، بادام، گلابی، هلو، آلبالو، آلو، گیلاس و سیب درختی و هم چنین محصولاتی از قبیل: مرکبات (پرتقال، لیمو شیرین، لیمو ترش، نارنگی، نارنج و گریپ فروت) و خرما تولید می‌شود. این گونه محصولات در مناطق بم، جیرفت، شهداد و در جنوب خاوری شهرستان بافت کشت میشوند.
مرکبات شهداد مرغوبیت خاص وشهرت خوبی در ایران دارند. از استان کرمان بیش از ۹۵ درصد محصول پسته ایران به دست می‌آید و این استان بیش از ۵/۸۷ درصد از باغات پسته کشور را به خود اختصاص داده است. در میان شهرستان‌های استان کرمان که باغ پسته دارند، رفسنجان با بیش از ۷۰ درصد کل تولید پسته و تعداد باغ پسته، رتبه اول را دارا ست.
با توجه به شرایط اقلیمی و میزان منابع آب و موقعیت اجتماعی و روش کشت زمین ها، استان کرمان را به سه منطقه کشاورزی تقسیم می‌کنند.
۱- مناطق کشاورزی خشک و کویری (رفسنجان، زرند، سیرجان و ...)
۲- (مناطق کشاورزی معتدل کوهستانی (بافت، بردسیر و...)
۳- (مناطق کشاورزی گرمسیری (بم، جیرفت، کهنوج و...)
دام پروری در استان به سه روش روستایی، عشایری و صنعتی صورت می‌گیرد. با این همه به علت خاک نه چندان حاصل خیز منطقه و محدودیت مراتع سرسبز، دام پروری از رونق بالایی برخوردار نیست. 
جاذبه‌های طبیعی
استان کرمان با توجه به ویژگی‌های طبیعی خود از دشت‌های مرتفع و فضا‌های کویری گسترده‌ای برخوردار است که برخی از آن‌ها هم، چون دشت‌ها و مناطق ییلاقی، مورد استفاده وسیع گردشگری قرار می‌گیرند و برخی دیگر هم، چون فضا‌های کویری مورد استفاده‌ی تور‌های کویری در صنعت گردشگری ایران قرار می‌گیرند.
استان کرمان در کنار کویر بی انتهای خود و زیبایی‌های کویر از مناطق خاص ییلاقی و چشم انداز‌های زیبای زمین شناسی نیز برخوردار است. در این منطقه می‌توان چشم انداز‌هایی را دید که در دیگر نقاط کم‌تر یافت می‌شود. تپه یا رشته کوه‌های ماسه‌ای (تلماسه) که بر اثر وزش باد و جابه جا شدن ماسه‌ها پدید آمده و شکل و اندازه آن‌ها بر اثر وزش باد مدام در حال تغییر است؛ از جذاب‌ترین اشکال ژئومورفولوژی استان کرمان به شمار می‌روند. آب و هوای کویر برای نیمی از سال مطلوب است و کوهستان‌های استان نیز برای نیمی دیگر از سال.
کویر شهداد همواره جاذب محققین، پژوهشگران و عاشقان طبیعت است.
سکوت زیبا، آسمان بی انتها، شب‌های آرام، لایه‌های نمکی، قله‌های مرتفع و برف گیر هزار، دریاچه‌ی زیبای هامون، چشمه‌های متعدد آب معدنی، نخل زار‌های بم و ده‌ها عارضه‌ی طبیعی و متفاوت با یک دیگر در استان کرمان یک جا جمع شده و محل مناسبی برای گردشگری طبیعی در استان کرمان به وجود آورده اند.
رودخانه ها، چشمه هاو آبشار‌ها
مهم‌ترین رودخانه این منطقه هلیل رود است که شاخه‌های مهمی مانند زردشت از گوهر، بافت از لاله زار، رابر از الفتح (شاه کوه)، طیل از کوه هزار و اسفندقه از ارتفاعات اسفندقه به آن می‌پیوندند و پس از مشروب نمودن جیرفت و شهرستان کهنوج وارد هامون جازموریان می‌شود. پوشش گیاهی این حوزه‌ی آب ریز قابل توجه بوده و به علت وجود دایمی برف کوه‌های نام برده، آب دایم دارد. مهم‌ترین قابلیت تفریح گاهی آن اطراف و دریاچه پشت سد جیرفت است که استفاده‌های گردش گاهی دارد.
رودخانه‌های دیگر این استان عبارت اند از: آب بخشا در برد سیر، راور در منطقه راور، خبر در منطقه خبر بافت، رود خانه تنگوییه (پلنگی) در سیر جان، ابراهیم آباد، اندوهجرد، آب باریک، آبشور اسفندقه، و.... چشمه‌های آب معدنی این منطقه نیز از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری طبیعی ناحیه به شمار می‌آیند. در مناطق مختلف استان کرمان چشمه‌های زیادی پراکنده شده اند که عبارت اند از: چشمه حسین آباد، راین، چشمه قلعه عسکر، چشمه آب معدنی قاسم آباد، چشمه معدنی ته خاتون، چشمه معدنی غرغره (باب ترش)، چشمه آب معدنی ابارق، چشمه آب معدنی بوجان، چشمه معدنی رضا آباد، چشمه آب معدنی پاچنار، چشمه آب معدنی بیشه، چشمه حسین آباد، چشمه‌های معدنی آباد آوران، چشمه‌های آب معدنی اختیار آباد، چشمه آب معدنی گلی آونگ، چشمه آب معدنی حوض نو، چشمه آب معدنی باب تنگل (قدمگاه)، چشمه آب معدنی بفرا، چشمه آب معدنی حوض باد و... (توضیح مفصل و اطلاعات کامل‌تر درباره هر یک از چشمه‌ها و رودخانه‌های یاد شده در شهرستان‌های مربوطه به طور کامل آورده شده است.
مناطق توریستی - طبیعی خاص
روستای میمند واقع در استان کرمان تنها یک نمونه از جاذبه‌های گردشگری خاص استان است. این روستای باستانی از معدود موارد معماری صخره‌ای است که به شکلی گسترده در تمامی ساختار روستا استفاده شده است. نمونه‌های معماری صخره‌ای هر چند که در دیگر کشور‌ها نیز به طور معدودی به چشم می‌خورند؛ اما هیچ کدام جاذبه‌های فرهنگی، تاریخی و گردشگری میمند را ندارند. به عنوان نمونه مهم‌ترین شاخصه این روستا در مقایسه با مواردی، چون دهکده کاپادوکیه‌ی ترکیه، مسکونی بودن واحد‌های صخره‌ای میمند است که این خصوصیت در سایت‌های مشابه میمندکم‌تر دیده می‌شود. ییلاق ماهان، کویر زیبای شهداد، بیابان‌های حاشیه شهرها، ییلاق جوپار، ییلاق راین، دریاچه‌ی هامون جازموریان، ییلاق کوه پایه، قله‌ی زیبای هزار، ییلاق ده بکری، ییلاق مسکون، ییلاق دلفارد، ییلاق درهزار، ییلاق رابر، باغ سنگی، ییلاق بنان، ییلاق اسفندقه، روستا‌های پراکنده شده در دامان کوه‌های سر به فلک کشیده همراه با مناطق در برگیرنده‌ی چشمه‌های آب معدنی از جمله مناطق توریستی – طبیعی خاص استان کرمان به شمار می‌آیند که قادر به جذب گردشگران و دوست داران طبیعت هستند.
جاذبه‌های اجتماعی
هر یک از جوامع ایرانی؛ از جاذبه‌های اجتماعی خاص خود برخوردار هستند. شیوه معیشت عشایر، جشن‌ها و آیین‌های سنتی و باستانی، غذا‌های محلی، شیرینی‌های خانگی و آداب و رسوم حاکم بر مراسم‌های مختلف از جمله جاذبه‌های اجتماعی مناطق مختلف ایران هستندکه همگی برآیند شیوه زندگی اجتماعی مردمان هر ناحیه است. زیست بوم‌های عشایری از فضا‌های جالب توجه استان کرمان است که می‌تواند در خدمت توسعه گردشگری قرار بگیرد. در استان کرمان همانند دیگر مناطق ایران جشن‌ها و آیین‌ها به سه دسته‌ی ملی، محلی و مذهبی تقسیم میشوند که در میان جشن‌های ملی؛ نوروز باستانی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. استان کرمان همانند سایر استان‌های ایران؛ از انواع غذا‌های سنتی و خوش طعم برخوردار است که برخی از آن‌ها در مناسبت‌های ویژه و تعداد بسیاری نیز به شکل عادی در طی سال تهیه می‌شود. استان کرمان در لایه‌های مختلف اجتماعی خود از جاذبه‌های کم نظیر و زیبایی برخوردار است که آشنایی با آن‌ها از مهم‌ترین ویژگی‌های گردشگری اجتماعی است.
بیش از ۱۱۰ دانشگاه و مرکز آموزشی عالی، ۷۰۰ مسجد، ۴۰۰ کانون فرهنگی و هنری در مساجد و ۱۲۲ کتابخانه از جمله ظرفیت‌های فرهنگی و هنری استان کرمان بشمار می‌روند.
با اجرای طرح مثلث توسعه اقتصادی استان از سوی دولت تدبیر و امید، ۷۵ هزار میلیارد ریال تفاهم نامه سرمایه گذاری در استان منعقد شده است و در راستای این طرح ابتکاری، درآمد گمرکات استان ۱۱۲ درصد رشد داشته است.
در سال ۹۳ میزان ۳۸۵، ۸۳۳ تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۱۶۶ میلیون و ۶۸۵ هزار و ۳۳۷ دلار از طریق گمرکات استان کرمان به خارج از کشور صادر گردیده که عمده‌ترین آن‌ها پسته، مغز پسته، کاشی و سرامیک، سیمان، خرما و مصنوعات مس بوده اند.
در همین سال ۱۱۲، ۵۶۵ تن واردات کالا به ارزش ۷۱۹ میلیون و ۱۸ هزار و ۳۱۲ دلارثبت شده که نسبت به سال قبل از نظر وزن ۶۶ درصد و از نظر ارزش ۵۷ درصد افزایش داشته است.
از جمله امکانات حمل و نقل و گردشگری موجود در استان فعالیت بزرگترین و موفق‌ترین شرکت هواپیمایی خصوصی کشور یعنی هواپیمایی ماهان و پنج فرودگاه فعال که چهار فرودگاه از آن‌ها بین المللی است.
دو خط سراسری راه آهن از استان کرمان می‌گذرد و بسیاری از جاده‌های ترانزیتی استان بزرگراهی هستند.
مهم‌ترین تنگنا‌ها و مشکلات پیش روی توسعه
کمبودآب و خشکسالی‌های طولانی مدت، چالش اصلی استان کرمان بوده که پدیده مهاجرت روستاییان به شهرها و معزل بزرگی، چون حاشیه نشینی را به همراه داشته است.
کمبود انرژی برق در استان کرمان که در حال حاضر مصرف استان نزدیک ۲۰۰۰ مگابایت بوده در حالی که توان تولید برق ۱۵۰۰ مگابایت می‌باشد و با در نظر گرفتن طرح‌های توسعه صنعتی استان کرمان نیازمند ۵۰۰۰ مگابایت برق در آینده نزدیک می‌باشد.
گستردگی استان کرمان، آماده نمودن زیرساخت راه‌های ارتباطی را با توجه به پراکندگی جمعیت دچار مشکل نموده است به طوری که از ۲۹ هزار کیلومتر راه مورد نیاز استان‌ها تنها ۶۰۰/۱۱ هزار کیلومتر آن ساخته شده است
۱۵۶۴ پروژه ادامه دار دولتی از مهم‌ترین چالش‌های دولت تدبیر و امید در این استان می‌باشد بدون احتساب نرخ تورم اعتباری معادل ده هزار میلیارد تومان نیاز است در حالی که سالیانه حداکثر مبلغ ۵۰۰ میلیارد تومان اختصاص بودجه در استان می‌باشد و با این وجود برای اتمام این پروژه‌ها زمانی حدود ۱۵ سال نیاز است.