«نگاه شما»: حاجی فیروز ما و بابانوئل آنها

با نزدیک شدن به ایام نوروز، مسأله‌ای که توجه ما را در خیابان‌ها به خود جلب می‌کند، افراد سیاه چرده‌‌ای هستند که با دایره‌ای در دست در حال رقصیدن و البته بیشتر گدایی کردن هستند.

این افراد که به حاجی فیروز معروفند، همان‌هایی هستند که اگر چهره‌شان را بشناسید، حتما آنها را در حال اسپند دود کردن یا تمیز کردن شیشه ماشین‌ها در هفته‌های پیش دیده‌اید.
 
اگر شما دقت کنید، امروزه در کشور‌های غربی،‌ پیام آور تحویل سالشان بابا نوئل است؛‌ بابانوئلی که بزرگتر‌ها بچه‌هایشان را به امید هدیه‌های او می‌خوابانند و بچه‌ها به امید دیدن جایزه‌های بابانوئل از خواب برمی‌خیزند‌.
در نزدیکی کریسمس در برخی میادین شهر و کنار پاساژ‌ها افرادی هستند به شکل بابا نوئل که هدیه می‌دهند. در صورتی که اینجا بیشتر یاد گرفته‌اند هر جا حاجی فیروز دیدند، از دور نگاه کنند که مبادا حاجی فیروز پولی از آنها بگیرد.

حالا بابانوئل کیست؟

بابا نوئل کشیشی به نام سن نیکلاس، اهل آناتولی بوده (قرن چهارم میلادی) که به دلیل هدیه دادن به فقرا شهرت  پیدا کرده است.
در صورتی که ما انسان‌های بزرگتر و بخشنده‌تری در تاریخ آریایی و چه در تاریخ اسلامی داریم که نام امثال آقای سن نیکلاس در این انبوه بخشندگان گم است.
ولی تفاوت ما چیست؟

تفاوت ما این است که چنین افرادی را مانند ولنتیان یا همین سن نیکلاس «بابا نوئل» به عنوان نماد و سمبل استفاده نکردیم، ‌چون ایران زمین آنقدر تمدن غنی و کهنی دارد که نیاز به سمبل سازی از افراد جامعه ندارد‌.

مانند همین حاجی فیروز که از افسانه‌های کهن ایران زمین می‌آید و از آن دسته اسطوره‌هایی هستند که سمبلیک زاده شده‌اند ‌که کشور‌هایی که امروز کباده تمدن یدک می‌کشند، آن زمان‌‌ها را در غارهایشان می‌گذراندند.

ریشه فیروز:

«ایشتر ایزد بانوی باروری و زایش در اساطیر بین النهرین، برای دیدن خواهر خود به جهان زیرین یا همان دنیای مردگان سفر می‌کند، ولی متوجه می‌شود که برای او دیگر بازگشتی نیست. پس از فرو شدن ایشتر، زایش و باروری بر زمین باز می‌ایستد، کنایه از آغاز زمستان و خدایان در صدد چاره‌جویی برمی‌آیند؛ سرانجام موفق می‌شوند آب زندگی را به دست آورند و بر ایشتر بپاشند. اما بنا بر قانون سرای مردگان، ایشتر باید جانشینی برگزیند تا او را به جای خود به جهان زیرین بفرستد. ایشتر شوهر نگون بخت خود «دو موزی» را که از بازگشت او ناخشنود بود، برمی‌گزیند. جامه سرخ به تن دوموزی می‌کنند، روغن خوشبو به تنش می‌مالند، نی لاجورد نشان به دستش می‌دهند و او را به جهان زیرین می‌کشانند. دوموزی ایزد نباتی است که با رفتنش به جهان زیرین گیاهان خشک می‌شوند. پس چاره چیست؟ خواهر دوموزی نیمی از سال را به جای برادرش در سرزمین مردگان به سر می‌برد تا برادرش به روی زمین بازآید و گیاهان جان بگیرند.‌..( دوموز همان فیروز است)».
به نظر زنده یاد مهرداد بهار، اسطوره شناس، حاجی فیروز بازمانده آیین ایزد شهید شونده است و مراسم سوگ سیاوش نیز نموداری از همین آیین است. چهره سیاه او نماد بازگشت از جهان مردگان و لباس سرخ او نیز نماد خون سرخ سیاوش و حیات دوباره ایزد شهید شونده و شادی او شادی زایش دوباره آنهاست که با خود رویش و برکت می‌آورند.‌

خوب اسطوره و نماد از این بهتر؟

جدا از اینکه افرادی که امروزه با لباس حاجی فیروز گدایی می‌کنند، ‌نیازمند هستند یا نه ‌ولی آیا رواست مسئولان دست روی دست بگذارند و بیننده له شدن بخشی از فرهنگ ایرانی باشند؟
یکی نیست شب عیدی به این نیازمندان (!) که لباس حاجی فیروزی می‌پوشند، پولی بدهند که دست‌کم این تاریخ تمدنی ایران به سخره گرفته نشود؟

که روزی نباشد حاجی فیروز ایرانی گدایی کند و بابا نوئل هدیه بدهد‌!

که آنها از یک آدم معمولی بابانوئل و افسانه‌ها می‌سازند، ‌آنگاه ما افسانه‌هایمان را به باتلاق سخره و فراموشی می‌کشانیم.

نویسنده و فرستنده: محسن موسوی

---