تعلل در ساماندهی تعطیلات و بی‌تصمیمی در این زمینه، بار دیگر منجر به بروز یک سونامی تعطیلاتی در شمال کشور شد و باعث شد تا گردشگران بنا به ضرورت، گزینه‌ای جز سواحل خزر را برای تعطیلات انتخاب نکنند. به باور کارشناسان، بی‌نظمی موجود در تعطیلات کشور و نبود تعطیلات دوروزه آخر هفته و همچنین تجمیع تعطیلات مناسبتی در 3-2 مقطع زمانی در سال، مسافران را راهی مقاصد سنتی از جمله شمال کشور کرده که خود دارای تبعات و پیامدهای جبران‌ناپذیر است و نیاز به ساماندهی تعطیلات را بیش از گذشته ضروری میکند.
به گزارش دنیای اقتصاد. بنا به گفته مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان مازندران بیش از3 میلیون و 800 هزار مسافر در تعطیلات عید فطر به این استان وارد شده‌اند؛ آماری که البته به گفته دلاور بزرگ‌نیا، تنها در فاصله روزهای چهارم تا هفتم تیرماه ثبت شده و روزهای هشتم و نهم تیر در آن درنظر گرفته نشده است. درهمین حال، فرمانده انتظامی این استان نیز در گفت‌وگو با «ایسنا» از ثبت بیش از 6 میلیون و 200 هزار تردد طی این روز در مازندران خبر داده و یادآور شده که در کل تابستان سال گذشته، بیش از 127 میلیون تردد در این استان به ثبت رسیده است. سید محمود میرفیضی خاطرنشان کرده است: «برابر آمار مراکز رسمی بیش از 25 میلیون شب اقامت نیز در تابستان گذشته در مازندران ثبت شده است.» این آمار تکرار یک سونامی را یادآور می‌شود؛ سونامی‌ای که هر سال در چند برهه به وقوع می‌پیوندد و یکی از این برهه‌ها نیز تعطیلات عید فطر است.
به باور کارشناسان و فعالان اقتصادی و گردشگری، بی‌نظمی موجود در تقویم کشور موجب شده برنامه‌ریزي براي سفرهاي داخلی دشوار شود. ساماندهی تعطیلات و دو روزه شدن تعطیلات آخر هفته به‌عنوان یک زیرساخت ابتدایی و غیرقابل انکار براي تبدیل شدن گردشگري داخلی به یک صنعت مورد اعتنا مهم است. برخلاف باور عمومی در خصوص اینکه ایران نسبت به کشورهاي دیگر از تعطیلات بیشتری برخوردار است، مطالعات نشان می‌دهند کشور ما جزو معدود کشورهایی است که تعداد روزهای تعطیل آن کمی بیش از نصف روزهاي تعطیل برخی کشورهاي دیگر به‌ویژه کشورهاي توسعه یافته است، ولی تنها به‌دلیل تجمع و تمرکز این ایام در دو فصل بهار و تابستان، زیادتر به نظر می‌رسد. همین تجمیع و تمرکز تعطیلات منجر به هجوم گردشگران در چند مقطع مشخص به مقاصد سنتی از جمله شهرهای شمالی کشور می‌شود؛ موضوعی که خود تبعات جبران‌ناپذیری در سه بعد اقتصادي، اجتماعی-فرهنگی و محیط زیستی برای جوامع میزبان داشته و کماکان دارد.
تبعات نابسامانی تعطیلات در سه بعدچندی پیش نیز کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی ایران ضمن گزارشی اثرات تعطیلات را در سه بعد مذکور بررسی کرد. براساس آن گزارش در بعد اجتماعی، هجوم مردم به سفر در تعطیلات معدود و متمرکز سال، تبدیل به اتفاقی تکراري با پیامدهايی ناخوشایند شده است. این مساله تنها در قالب توزیع زمانی سفر در طول سال نمی‌گنجد و حتی مانع توزیع جغرافیایی سفر نیز شده است. این تجمع زمانی و مکانی سفرها و تقاضاي بیش از حد، گردشگري را در مقاصد به اشباع می‌کشاند و این امر نه تنها به رونق صنعت گردشگري کمکی نمی‌کند، بلکه مقاصد و جامعه محلی را به مرحله رنجش و خصومت می‌رسانند و در نتیجه عدم رعایت استانداردهاي سفر، این جوامع آسیب می‌بینند.
در چنین شرایطی فعالان گردشگری بر این باورند که تعطیلات غیرمتمرکز و ساماندهی‌شده موجب سلامت بیشتر روابط خانواده، برقراري توازن میان کار و زندگی و کاهش خشونت افراد می‌شود. درهمین حال، مطالعات نیز نشان داده‌اند هفته کاري کوتاه‌تر موجب تمرکز، خلاقیت و سلامت بیشتري می‌شود. زمانی که یک نفر 6 روز در هفته کار میکند، سلامت روانی و فیزیکی کمتري نسبت به 5 روز کاري دارد و سطوح استرس کارکنان نیز در هفته‌هاي کاري طولانی‌تر بیشتر است. از منظر اجتماعی محلی نیز درجه بالاي مشارکت و کنترل محلی در همه مراحل، حساس بودن نسبت به اولویت‌هاي جوامع محلی، نقش حیاتی نظام آموزشی در کسب مهارت و آموزش افراد محلی، رعایت مساوات در توزیع درآمد و ثروت، ساختارمند کردن مداخلات دولتی و چارچوب‌هاي سیاست‌گذاري و درنظر گرفتن گردشگري به‌عنوان صنعت مکمل نه به‌عنوان تنها صنعت از ابزارهاي موثر توسعه اجتماعی و اقتصادي مکان‌هاي کمتر توسعه‌یافته است.
این درحالی است که به باور کارشناسان، افزایش سفرها در تعطیلات تجمیع شده و نامتوازن نه تنها به مشارکت سازنده جامعه محلی در توسعه گردشگری کمک نخواهد کرد، بلکه آنها را از قرار گرفتن در شرایط ازدحام ناشی از ورود نابسامان گردشگران نیز آزرده خواهد کرد. علاوه‌بر عواقب نه چندان خوشایند اجتماعی این شکل از سفر، عواقب اقتصادي متعددي را هم می‌توان در این خصوص برشمرد. تعطیلات متمرکز می‌تواند منجر به حوادث جاده‌اي شود. براساس گزارش اتاق ایران و به گفته مسوولان مربوطه، خسارت تصادفات جاده‌اي در ایام تعطیلات عید نوروز حدود 6 درصد درآمد ناخالص ملی معادل 20 هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. البته این تنها خسارت سفرهای تجمیع‌شده در تعطیلات نوروز است و خسارت وارده به اقتصاد ایران از تصادفات در کل سال بیش از این رقم‌ها است.
این درحالی است که طبق بررسی‌های صورت گرفته، عوامل اقتصادي مثبت ناشی از ساماندهی و تعطیلات را می‌توان در مواردي مانند توزیع زمانی سفر، توسعه گردشگری داخلی، افزایش بهره‌وري نیروي کار، تعهد و رضایت بیشتر نسبت به کار، توازن دو کفه عرضه و تقاضا و تسهیل تجارت در بازارهاي بین‌المللی به‌دلیل تعطیلات توزیع درآمد و گردش پول در کسب‌وکارهای همزمان دانست. بنابراین می‌توان گفت تمرکز و عدم ساماندهی تعطیلات، موجب می‌شود بسیاري از کارمندان نه تنها قادر به پرداختن به زندگی غیرکاري روزمره خود نباشند، بلکه فرصت سفر کردن و روحیه و انرژي ادامه کار برايشان فراهم نباشد.
از سویی دیگر، از بعد عرضه و تقاضاي خدمات و محصولات گردشگری، می‌توان شاهد بود که تجمع روزهاي تعطیل، سطح کلی تقاضا در جامعه را بالاتر می‌برد و ممکن است پاسخ برخی تقاضاها، خدمات بی‌کیفیت باشد یا اساسا نیاز گردشگران بی‌جواب بماند. به بیان دیگر، هنگام تعطیلات هجوم گردشگر به تعدادي مقاصد مشخص، باعث می‌شود تامین‌کنندگان خدمات صنعت گردشگري نتوانند پاسخگوي تقاضاهاي بیش از حد جمعیت باشند و گردشگر نیز نمی‌تواند خدمات مناسبی دریافت کند. همچنین افزایش ترافیک جمعیت در مسیرها و مقاصد سنتی به افزایش هزینه‌ها دامن می‌زند و بر کیفیت محصولات نیز تاثیر منفی می‌گذارد. در نتیجه این امر، گردشگران با نارضایتی مقصد را ترك می‌کنند و تصویر ناخوشایندي از مقصد در ذهن آنها برجاي می‌ماند.
یکی از ابعاد مهم متاثر از نابسامانی تعطیلات بعد زیست محیطی است. در شرایط ازدحام تقاضا به‌ویژه براي مقصدهاي شناخته‌شده، مسلما زیرساخت‌ها و امکانات گردشگري آن مقاصد جوابگوي چنین حجمی از مسافران نیست که یکی از نتایج آن خسارات و آلودگی‌هاي زیست‌محیطی و کاهش کیفیت سفر است. محیط‌ها و مقاصد گردشگري از نظر آسیب‌پذیري و حساس بودن مانند هم نیستند. از قضا گردشگران به محیطی مانند صخره‌ها، سواحل و کوهستان‌ها جذب می‌شوند که شکننده و آسیب‌پذیرترند. شلوغی و ترافیک بیش از ظرفیت تحمل محیط، بهره‌برداري بیش از حد منابعی مانند آب و انرژي، آلودگی‌هاي صوتی، آب و هوایی و تصویري حاصل از زباله‌هاي بر جاي مانده، فقط برخی از اثرات منفی زیست‌محیطی در این شرایط است. براي مثال، می‌توان به مناطق جنگلی شمال کشور اشاره کرد که بر اساس مطالعات انجام شده بخش زیادي از جنگل‌هاي شمال انباشتگاه زباله شده و در هر سیزده به‌در حدود 100 هکتار از جنگل‌هاي شمال کشور دچار حریق می‌شوند! علاوه‌بر اینها، از یکسو در پاییز و زمستان شاهد وارونگی هوا در برخی از کلان‌شهرها هستیم و از سوي دیگر، در بهار و تابستان با تعطیلات متمرکز و بلندمدت و ترافیک سفر مواجه‌ایم. از این‌رو، با توجه به اثرات زیست‌محیطی به‌ویژه در بلندمدت، ساماندهی تعطیلات و توزیع زمانی و مکانی سفر امري اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد.
سایر اثرات مثبت تعطیلات آخرهفتهبراساس گزارش اتاق بازرگانی ایران، دوره‌هاي تعطیلات عمده در ایران به غیر از تعطیلات یک‌روزه آخر هفته، در ابتداي سال نو و تابستان هر سال متمرکز است و برخی تعطیلات مناسبتی هر ساله به صورت نامنظم در تقویم می‌چرخند. بنابراین طی چند سال اخیر، این شکل از برنامه زمانی و تقویمی تعطیلات بیشتر از اینکه فرصتی براي تازه شدن روح و جسم باشد، به چالشی عذاب‌آور تبدیل شده است که نیاز به ساماندهی و بازنگري هرچه زودتر آن احساس می‌شود. فارغ از اثراتی که ساماندهی تعطیلات بر گردشگری کشور دارد، بررسی‌هاي کارشناسانه نشان می‌دهد نحوه توزیع تعطیلات در طول روزهاي سال، نقش تعیین‌کننده‌اي در توضیح اثر اقتصادي و غیراقتصادي تعطیلات دارد. علاوه‌بر مساله کمیت اثر اقتصادي تعطیلات و کیفیت پراکندگی تعطیلات، متغیرهایی چون نحوه توزیع سفر، اثر تغییر تعطیلات بر نظام آموزشی، واکنش نظام اداري، وضعیت بخش خدمات مالی و بهداشتی در واکنش به تغییر تعطیلات، ماهیت ملی و مذهبی تعطیلات و اثر تعطیلات بر سطح وقوع جرم در جامعه نیز نقشی تعیین‌کننده در برآورد نتایج طرح‌هاي پیشنهادي براي ساماندهی تعطیلات دارد.
مرکز پژوهش‌های مجلس نیز بر این نکته تاکید دارد که هدف طرح اصلاح لایحه قانونی تعیین تعطیلات رسمی کشور ساماندهی وضعیت تعطیلات است، نه افزایش یا کاهش تعداد روزهاي تعطیل. به عقیده کارشناسان مرکز پژوهش‌هاي مجلس دو مساله اصلی در رابطه با روزهاي تعطیل در تقویم ایران وجود دارد: تعداد تعطیلات کمتر در مقایسه با میانگین جهانی و الگوي توزیع نامتناسب و متغیر تعطیلات در کشور. در واقع به اعتقاد این کارشناسان، تعطیلات رسمی در ایران بین دو تقویم شمسی و قمري پراکنده شده است. حالا درحالی که پژوهش‌هاي انجام شده نشان می‌دهد وقتی تعداد روزهاي تعطیلی نیروي کار افزایش می‌یابد هم سلامت روحی و روانی افراد به واسطه فراغت و سفر افزایش می‌یابد و هم بهره‌وري و خلاقیت آنها در شغلشان به مراتب بالاتر می‌رود، اما همچنان دولت و مجلس ایران در تعطیلات آخرهفته خود تجدید نظر نمی‌کنند و تبعات آن را نیز می‌بینند؛ تبعاتی که هم هنگام سفرهای تجمیع شده در جاده‌ها خود را نشان می‌دهند و هم در محل کار افراد، هنگامی که با کاهش بهره‌وری و کارآیی روبه‌رو می‌شویم. به نظر می‌رسد تعلل بیشتر از این، می‌تواند پیامدهای ناخوشایندتری را برای کسب‌وکارها و مقاصد گردشگری ایران به دنبال داشته باشد.
آيا واقعا اين حجم تردد نمي طلبد توسعه راه هاي شمال در اولويت قرار گيرد تا مردم اين همه در جاده ها زجر نكشند؟
مجید جان