معمولا کسی که دچار ضربه مغزی میشود که به اصلاح به آن مرگ مغزی می‌گویند می‌تواند تمام اعضای سالم بدنش را اهدا کند
به گزارش تابناک، کبد یکی از مهمترین عضو‌های بدن است که اگر از کار بیوفتد جایگزینی ندارد و باید سریعا پیوند کبد صورت بگیرد. بیمارانی که نیاز به کبد دارند باید خیلی منتظر بمانند و شانس بیاورند تا یک کبد پیوندی برایشان پیدا شود. زیرا اکثرا کسانی که دچار ضربه مغزی می‌شوند کبدشان را اهدا می‌کنند.
پیوند کبد
پیوند کبد یا به انگلیسی Liver Transplantation یک رویه جراحی است برای برداشتن کبد بیمار و جایگزین کردن آن با کبد سالم یک اهداکننده است. در بیشتر عمل‌های پیوند کبد ٬ از کبد اهداکنندگان فوت‌شده استفاده میشود، اگرچه اهداکننده زنده نیز می‌تواند کبد اهدا کند.
دلیل پیوند کبد
در این مقاله از راستینه قصد داریم تا تمامی مسائل مربوط به پیوند کبد را بررسی کنیم. تعداد افرادی که منتظر پیوند کبد هستند بسیار بیشتر از کبد‌های موجود است، بنابراین پیوند کبد برای افرادی رزرو میشود که شدیداً بیمار هستند. پیوند کبد برای برخی افراد بلافاصله انجام میشود، درحالی که دیگران چندین ماه منتظر پیوند کبد می‌مانند. کبد بزرگ‌ترین عضو داخلی بدن است، که در بزرگسالان حدود ۱۵۰۰ گرم وزن دارد. کبد در زیر دیافراگم در سمت راست شکم قرار دارد.
کبد اعمال بسیار پیچیده‌ای در بدن انجام میدهد که در ادامه این مقاله به آن‌ها می‌پردازیم.
کبد چه کار‌هایی در بدن انجام میدهد؟
بیشتر پروتئین مورد نیاز بدن را می‌سازد. مواد مغذی از غذا را می‌سوزاند یا می‌شکند تا در هنگام نیاز تولید انرژی کند. با ذخیره ویتامین‌ها، مواد معدنی، و شکر، از کمبود مواذ غذایی در بدن جلوگیری می‌کنند. صفرا می‌سازد، که ترکیبی است که برای هضم چربی و جذب ویتامین E. ٬ ویتامین D. ٬ ویتامین A. و ویتامین K. ضروری است. بیشتر مواد تنظیم‌کننده انعقاد خون را تولید می‌کند. با از بین بردن باکتری‌های خون، به بدن در مبارزه با عفونت‌ها کمک می‌کند. عوارض جانبی بالقوه خطرناک برخی دارو‌های خاص را از بین می‌برد.
چه زمانی پیوند کبد مورد نیاز است؟
پیوند کبد هنگامی مطرح میشود که کبد دیگر عملکرد خوبی نداشته باشد یا اصطلاحا به ناتوانی برسد. ناتوانی کبد می‌تواند به‌طور ناگهانی (ناتوانی حاد کبد) برای مثال درنتیجه یک عفونت یا عوارض دارو‌های خاص، رخ دهد. ناتوانی کبد می‌تواند نتیجه نهایی یک مشکل بلندمدت نیز باشد. شرایط زیر ممکن است سبب ناتوانی مزمن کبد شود:
در چه شرایطی کبد دچار ناتوانی مزمن میشود؟
سیروز صفراوی اولیه (یک عارضه نادر کهدر آن سیستم ایمنی به‌طور نامناسبی به مجاری صفراوی حمله کرده و آن‌ها را نابود می‌کند) کلانژیت اسکلروزان (آسیب‌دیدگی و تنگ شدن مجاری صفراوی درون و بیرون کبد، که سبب انباشتگی صفرا در کبد میشود) آترزی صفراوی (یک بیماری کبدی نادر که در نوزادان رخ میدهد) مصرف الکلبیماری ویلسون (یک بیماری ارثی نادر با سطوح غیرمعمولی از مس در سراسر بدن، شامل کبد) هموکروماتوز (یک بیماری معمول ارثی که در آن بدن ٬ آهن بیش از حدی دارد) کمبود آنتی تریپسین آلفا-۱ (افزایش غیرعادی پروتئین آنتی‌تریپسین آلفا-۱ در کبد، که به سیروز منجر میشود) سرطان کبد
کاندیدا‌های پیوند کبد چگونه انتخاب می‌شوند؟
متخصصانی از حوزه‌های مختلف باید تشخیص دهند که آیا پیوند کبد مناسب است یا خیر. بسیاری از مراکز پزشکی تیمی از این متخصصان را تشکیل می‌دهند تا کاندیدا‌های پیوند کبد را ارزیابی (بررسی تاریخچه پزشکی، انجام آزمایشات) و انتخاب کنند.
تیم انتخاب کاندید پیوند کبد شامل چه متخصصانی می‌باشد؟
متخصص کبد (هپاتولوژیست) جراحان پیوندهماهنگ‌کننده پیوند، معمولاً یک پرستار ثبت‌شده که در مراقبت از بیماران پیوند کبد تخصص دارد (این فرد اصلی‌ترین واسطه ارتباط بیمار با تیم پیوند خواهد بود) مددکار اجتماعی برای بحث درباره شبکه حمایتی بیمار متشکل از خانواده و دوستان، تاریخچه اشتغال، و نیاز‌های مالیروانشناس برای کمک به بیمار درخصوص مواجهه با مسائلی مانند اضطراب و افسردگی، که ممکن است همراه پیوند کبد باشند. متخصص بیهوشی برای بحث درخصوص خطرات بالقوه بیهوشیمتخصص وابستگی به مواد شیمیایی برای کمک به کسانی که تاریخچه اعتیاد به الکل یا مواد مخدر دارند. مشاور مالی برای عمل به‌عنوان یک رابط میان بیمار و شرکت بیمه وی.
پیش از پیوند کبد چه آزمایشاتی ضروری است؟
بیمار باید همه سوابق پزشک پیشین، عکس‌ها، اسلاید‌های بیوپسی کبد، و سابقه دارو‌های مصرف‌شده پیش از ارزیابی برای پیوند کبد را همراه داشته باشد.
برای تکمیل و به‌روزرسانی آزمایشات پیشین، برخی یا همه بررسی‌های زیر عموماً طی ارزیابی انجام میشود:
توموگرافی کامپیوتری، که ازاشعه ایکس و یک کامپیوتر برای خلق تصاویری از کبد، نشان دادن اندازه و شکل آن استفاده میشود. سونوگرافی داپلر برای تشخیص اینکه آیا عروق خونی ورودی به و خروجی از کبد باز هستند یا بستهاکوکاردیوگرام برای کمک به بررسیقلب بررسی عملکرد ریوی برای تشخیص توانایی ریه‌ها در مبادله اکسیژن و دی‌اکسید کربنآزمایشات خون برای تشخیص گروه خونی، توانایی انعقاد خون، شرایط بیوشیمیایی خون و مقیاس عملکرد کبد.
آزمایش ایدز و غربالگری هپاتیت نیز الزامی است. اگر مشکلات خاصی شناسایی شود، ممکن است آزمایشات دیگری نیز انجام شود.
لیست انتظار برای پیوند کبد چیست؟
اگر بیمار به یک کاندیدای فعال برای پیوند کبد تبدیل شود، نام وی در فهرست انتظار قرار خواهد گرفت. بیماران براساس گروه خون، سایز بدن، و شرایط پزشکی (میزان بیماری) فهرست می‌شوند. هر بیمار برمبنای سه آزمایش ساده خون (کراتینین، بیلی‌روبین، و INR) امتیاز اولویت می‌گیرد. این امتیاز با عنوان امتیاز MELD (الگوی مرحله نهایی بیماری کبد) در بزرگسالان و PELD (مرحله نهایی بیماری کبد در خردسالان) در کودکان نامیده میشود.
بیمارانی که بالاترین امتیاز را دارند، در اولویت پیوند قرار می‌گیرند. با تشدید بیماری آنان، امتیازشان بالا رفته و اولویت آنان برای پیوند افزایش می‌یابد و این امکان فراهم میشود که برای بدحال‌ترین بیماران اول پیوند بگیرد. گروه کوچکی از بیماران که شدیداً از بیماری حاد کبد رنج می‌برند، بالاترین اولویت را در فهرست انتظار دارند.
ممکن نیست که پیش‌بینی کرد یک بیمار تا چه مدت در لیست انتظار خواهد ماند تا کبدی مهیا شود. هماهنگ‌کننده پیوند همواره برای بحث درباره مکان بیمار در فهرست انتظار آماده است.
کبدی که در پیوند به‌کار می‌رود از کجا می‌آید؟
دو نوع گزینه برای پیوند کبد وجود دارد
پیوند از اهداکننده زنده پیوند از اهداکننده فوت‌شده
اهداکننده زنده
پیوند کبد از اهداکننده زنده گزینه‌ای است برای برخی بیماران که در مرحله نهایی بیماری کبد قرار دارند. این مسئله مستلزم برداشتن بخشی از کبد از یک اهداکننده زنده سالم و انتقال آن به بدن گیرنده است. بخش‌های کبد اهداکننده و گیرنده طی چند هفته به اندازه طبیعی می‌رسند.
اهداکننده، که می‌تواند یکی از بستگان خونی، همسر، یا دوست باشد، مورد ارزیابی‌های گسترده پزشکی و روانشناسی قرار می‌گیرد تا اطمینان حاصل شود که خطر در کمترین سطح ممکن قرار دارد. گروه خونی و سایز بدن فاکتور‌های مهمی در تعیین اهداکننده مناسب هستند.
گیرنده‌های کبد از اهداکننده زنده باید در فهرست انتظار پیوند فعال باشند. سلامتی آنان نیز باید ثبات کافی داشته باشد تا بتوان پیوند را با درصد بالایی از موفقیت انجام داد.
پیوند کبد از اهداکننده فوت‌شده
در پیوند از اهداکننده فوت‌شده، اهداکننده ممکن است قربانی یک تصادف یا جراحت مغزی باشد. قلب اهداکننده هنوز می‌تپد، اما عملکرد مغز متوقف شده است. چنین فردی قانوناً مرده تلقی میشود، زیرا فعالیت مغز او به‌طور دائمی و بدون بازگشت متوقف شده است. در این نقطه، اهداکننده معمولاً در بخش مراقبت‌های ویژه قرار می‌گیرد.
تست اهداکنندگان کبد
بیمارستان‌ها همه اهداکنندگان بالقوه کبد را برای شواهدی مبنی بر بیماری کبد، اعتیاد به الکل یا مواد مخدر، سرطان، یا عفونت ارزیابی می‌کنند. اهداکنندگان برای هپاتیت، ایدز، و دیگر عفونت‌ها نیز آزمایش می‌شوند. اگر این تست مشکلی را با کبد نشان ندهد، اهداکنندگان و گیرندگان براساس گروه خون و سایز بدن با هم سازگار می‌شوند. سن، نژاد، و جنسیت مهم نیستند.
تیم پیوند، در یک ارزیابی پیش از پیوند، گزینه‌های موجود را با بیمار درمیان می‌گذارد، یا بیمار می‌تواند برای اطلاعات بیشتر با تیم پیوند تماس بگیرد.
هنگامی‌که اهداکننده و گیرنده با یکدیگر منطبق شدند، چه اتفاقی می‌افتد؟
هنگامی‌که یک کبد پیدا شد، هماهنگ‌کننده پیوند با بیمار تماس می‌گیرد. بیمار پس از اینکه به بیمارستان فراخوانده شد، نباید چیزی بخورد یا بیاشامد. هماهنگ‌کننده پیوند راهنمایی‌های لازم را به بیمار می‌کند. هنگامی‌که بیمار به بیمارستان رسید، آزمایشات خون، نوار قلب و عکس از قفسه سینه پیش از عمل جراحی انجام می‌شوند. بیمار می‌تواند با متخصص بیهوشی و یک رزیدنت جراحی نیز ملاقات کند. اگر کبد اهداکننده قابل قبول باشد، عمل جراحی انجام خواهد شد. اگر نه، بیمار به خانه برمی‌گردد و باز هم انتظار می‌کشد.
عمل پیوند کبد چگونه است و طی عمل و بعد از آن چه اتفاقاتی رخ میدهد؟
پیوند کبد معمولاً بین ۶ تا ۱۲ ساعت طول می‌کشد. طی عمل پیوند، جراحان کبد را خارج کرده و آن را با کبد اهداکننده جایگزین می‌کنند. از آنجا که عمل پیوند رویه‌ای بزرگ است، جراحان باید لوله‌های متعددی را در بدن بگذارند. این لوله‌ها به‌منظور کمک به بدن برای انجام کارکرد‌های خاص طی عمل جراحی و چند روز پس از آن ضروری هستند.
جایگزینی لوله
یک لوله از طریق دهان به درون نای فرستاده میشود تا به بیمار کمک کند طی عمل پیوند کبد و یک یا دو روز اول پس از عمل بتواند تنفس کند. لوله به یک دستگاه تنفس وصل میشود که به‌طور خودکار ریه‌های بیمار را بزرگ می‌کند. یک لوله بینی – شکمی (N/G) از طریق بینی وارد معده بیمار میشود. لوله N/G دفعیات را از معده خارج می‌کند.
این لوله چند روز در جای خود می‌ماند تا عملکرد روده به حالت طبیعی خود بازگردد. لوله‌ای با نام سوند به مثانه متصل میشود تا ادرار را جمع کند. این لوله چند روز پس از عمل جراحی برداشته خواهد شد. سه لوله در شکم بیمار قرار داده میشود تا خون و ترشحات را از اطراف کبد خارج کنند.
این لوله‌ها حدود یک هفته در جای خود خواهند ماند. در برخی موارد، جراح یک لوله خاص را با نام لوله T. در مجرای صفراوی قرار میدهد. لوله T. صفرا را خارج کرده و به کیسه‌ای کوچک خارج از بدن بیمار منتقل می‌نماید تا بتوان روزانه چند مرتبه آن را اندازه‌گیری کرد.
تنها بیماران خاص پیوندی لوله T. را دریافت می‌کنند، که حدود ۵ ماه در جای خود می‌ماند. لوله هیچ ناراحتی ایجاد نمی‌کند و با فعالیت‌های روزانه تداخل ندارد.
چه مشکلاتی با پیوند کبد مرتبط هستند؟
دو مشکل عمده که پس از پیوند کبد رخ می‌دهند، پس زدن و عفونت هستند.
پس زدن
سیستم ایمنی بدن بیمار تلاش می‌کند اجسام خارجی را که به بدن تجاوز می‌کنند، پس بزند. اما سیستم ایمنی بدن نمی‌تواند بین کبد پیوندی و مهاجمان خارجی، مانند ویروس‌ها و باکتری تمایز قائل شود. بنابراین، سیستم ایمنی بدن بیمار ممکن است تلاش کند تا به کبد جدید حمله کرده و آن را نابود سازد. این واقعه پس زدن نامیده میشود. حدود ۶۴% از همه بیمارانی که پیوند کبد دریافت می‌کنند، تا حدی با پس زدن عضو را دارند، بیشتر طی شش هفته اول پیوند. دارو‌های ضد پس زدن به بیمار داده میشود تا حمله سیستم ایمنی را دفع کنند.
عفونت
از آنجا که دارو‌های ضد پس زدن که سیستم ایمنی را متوقف می‌کنند تا کبد نابود نشود٬ مورد نیاز هستند، بیمار در معرض خطر بالای عفونت‌ها قرار می‌گیرد. این مشکل با گذر زمان کاهش می‌یابد. همه بیماران مشکل عفونت پیدا نمی‌کنند و بیشتر عفونت‌ها را می‌توان با موفقیت درمان کرد (dot)
دارو‌های ضد پس زدن چه هستند؟
پس از پیوند کبد، دارو‌هایی دریافت می‌کنید که مهار‌کننده ایمنی نام دارند. این دارو‌ها سیستم ایمنی را کُند یا متوقف می‌کند تا آن را از پس زدن کبد جدید باز دارد. این دارو‌ها می‌توانند شامل آزاتیوپرین (Imuran)، مایکوفنولات موفتیل (CellCept)، پردنیزون (Medrol، Prelone، Sterapred DS)، سیکلوسپورین (Neoral)، تاکرولیموس (Prograf)، سیرولیموس (Rapamune) و اورولیموس (Afinitor، Zortress) باشند. بیمار باید تا آخر عمر این دارو‌ها را دقیقاً همان‌طور که تجویز شده استفاده کند.
بیمار چه مدت پس از پیوند کبد مرخص میشود؟
میانگین مدت زمان بستری در بیمارستان پس از پیوند کبد دو تا سه هفته است. برخی بیماران ممکن است در زمان کمتری مرخص شوند، درحالی‌که برخی ممکن است مدت بیشتری در بیمارستان بمانند، و این به مشکلاتی بستگی دارد که ممکن است ایجاد شوند. بیمار باید برای هر دو احتمال آماده باشد.
برای انتقالی راحت از بیمارستان به منزل، پرستاران و هماهنگ‌کننده پیوند کمی بعد از انتقال بیمار از بخش مراقبت‌های ویژه به بخش عادی، شروع به آماده‌سازی بیمار برای مرخصی می‌کنند. یک دستورالعمل مرخصی در اختیار بیمار قرار می‌گیرد، که خلاصه چیز‌هایی است که بیمار باید قبل از رفتن به خانه بداند.
بیمار آموزش می‌بیند که چگونه دارو‌های جدید را مصرف کرده و فشار خون و نبض خود را چک کند. بیمار با انجام منظم این کارها، در کنترل سلامتی خود دخیل میشود. بیمار پیش از مرخصی، علامت‌های پس زدن و عفونت را خواهد آموخت، و درخواهد یافت چه زمانی لازم است با پزشک خود تماس بگیرد.
بستری مجدد پس از مرخصی معمول است، خصوصاً طی سال اول پس از پیوند کبد ٬ بستری معمولاً به‌خاطر درمان پس زدن پیوند یا عفونت است.
پس از پیوند کبد چه پیگیری‌هایی لازم است؟
اولین قرار ملاقات با پزشک پس از پیوند کبد عموماً ۱ یا ۲ هفته پس از مرخصی خواهد بود. طی این دیدار، بیمار با جراح و هماهنگ‌کننده پیوند دیدار خواهد کرد. اگر لازم باشد، یک مددکار اجتماعی یا عضوی از تیم روانشناسی نیز حاضر خواهد یافت.
بیماران معمولاً حدود ۵ ماه پس از پیوند به بیمارستان باز می‌گردند. اگر لوله T. طی عمل وارد شده باشد، جراح پیوند در این زمان آن را خارج خواهد کرد.
عموماً برنامه‌ریزی میشود که بیماران در سالگرد اول پیوند خود به بیمارستان مراجعه کرده و پس از آن نیز هر سال یک بار برای بررسی وضعیت به بیمارستان مراجعه کنند.
پزشک مراقبت‌های اولیه بیمار باید مطلع شود که وی چه زمانی پیوند را انجام داده و چه زمانی مرخص شده است. اگرچه بیشتر مشکلات مرتبط با پیوند باید در بیمارستان تحت درمان قرار گیرند، پزشک مراقبت‌های اولیه بخشی مهم از مراقبت‌های پزشکی بیمار باقی خواهد ماند.
هزینه پیوند کبد
هزینه پیوند کبد در ایالات متحده امریکا حدود ۵۸۰ هزار دلار، معادل ۲۰ میلیارد ریال (۲ میلیارد تومان) تخمین زده میشود. در کشور‌های منطقه نظیر ترکیه نیز، هزینه انجام این عمل حدود ۱۰۰ هزار دلار، معادل ۳ میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال (۳۵۰ میلیون تومان) و در هند حدود ۵۰ هزار دلار، معادل یک میلیارد و ۷۵۰ میلیون ریال (۱۷۵ میلیون تومان) گزارش شده است. این در حالی است که در ایران با حمایت‌های وزارت بهداشت و هیئت امنای صرفه جویی ارزی در معالجه بیماران، این عمل با هزینه‌ای به مراتب پایین‌تر انجام میشود.
بر اساس این گزارش، از زمان شروع انجام عمل پیوند کبد در ایران تا پایان ۶ ماهه اول سال ۱۳۹۴ تعداد ۳۴۸۷ مورد عمل پیوند کبد در مراکز پیوند انجام شده است.
