به گزارش ایسنا، تحریم‌های نفتی ایران از سوی آمریکا چالش جدی در زمینه تعاملات ایران و عراق ایجاد کرد و آن پرداخت پول گاز و برق ایران بود. طبق قرارداد، عراقی‌ها موظف هستند پول گاز را با یورو و پول برق را با دلار به ایران پرداخت کنند اما زمانی که پای آمریکا به میان آمد، عراقی‌ها اعلام کردند امکان پرداخت دلار ندارند و پیشنهاد پرداخت با دینار را مطرح کردند.
پیشنهادی که ظاهراً به مذاق ایران خوش نیامد و دو کشور مدت‌ها بر سر آن مذاکره کردند. درنهایت دو حساب برای عراقی‌ها در بانک مرکزی ایران بازگشایی شد تا اگر عراقی‌ها توانستند، پول برق و گاز را با یورو و در غیر این صورت با دینار پرداخت کنند. در نهایت در تاریخ ۲۰ اسفند سال ۱۳۹۸ اولین بخش از مطالبات دولت ایران به حساب بانک مرکزی کشورمان واریز شد.
کاهش صادرات گاز بهانه ای برای پرداخت مطالبات شد
پس از آن اما عراق اقدامی برای پرداخت مطالبات ایران انجام نداد و در نهایت در دی ماه سال گذشته شرکت گاز ایران پس از اخطارهای چندباره به آن کشور به کاهش صادرات گاز اقدام کرد تا جایی که میزان صادرات روزانه از ۵۰ میلیون مترمکعب گاز را به روزانه حدود ۴ میلیون مترمکعب کاهش داد. در آن زمان شرکت گاز ایران اعلام کرد که وزارت برق عراق بابت واردات گاز، بیش از معادل ۵ میلیارد دلار به شرکت ملی گاز ایران بدهکار است که مبلغ ۳ میلیارد دلار آن در بانک عراقی TBI مسدود و غیرقابل استفاده مانده و بیش از ۲ میلیارد دلار از بدهی سررسیدشده وزارت برق نیز هنوز از اساس از طرف وزارت برق عراق پرداخت نشده است. افزون بر اینها، طرف عراقی، طبق قرارداد فی مابین، بیش از یک میلیارد دلار نیز به شرکت ملی گاز ایران بابت جرائم قراردادی بدهکاری دارد.
بر این اساس طرف ایرانی با بستانکاری بیش از ۶ میلیارد دلاری از طرف عراقی، از هیچ منفعتی برخوردار نشد، در حالی که هدف از صادرات درآمد است و این پول برای غذا و دارو مصرف می‌شود، از این رو این شرکت پس از اخطارهای مکرر قراردادی که با بی‌توجهی طرف عراقی روبه‌رو شده، طبق مفاد قرارداد، نسبت به کاهش مقدار گاز صادراتی اقدام کرد.
آغاز دیدارها و نقطه شروع پرداخت مطالبات
همین مساله موجب دیدارهای متعددی میان دو کشور شد و در نهایت چهارم بهمن‌ماه، منتظرتربتی- مدیرعامل شرکت گاز اعلام کرد که بخشی از مطالبات ایران از عراق پرداخت شده و بخشی از آن باید در ادامه گفت‌وگوها منتقل شود. با توجه به توافق‌هایی که بانک مرکزی در نشست‌هایی با طرف عراقی انجام داد، مقدار انتقال گاز به این کشور کمی افزایش یافت، زیرا امیدواری‌هایی برای پرداخت مطالبات ایران ایجاد و روزانه حدود ۱۵ تا ۲۰ میلیون مترمکعب صادرات گاز به عراق برقرار شد.
گفت‌وگوهای ایران و عراق در سال جاری هم ادامه یافت و ۱۱ اردیبهشت‌ماه امسال ماجد مهدی حنتوش - وزیر برق عراق در رأس هیئتی تجاری به ایران آمد تا درباره راه‌حل‌های دریافت مطالبات گازی تهران از بغداد با بیژن زنگنه گفت‌وگو کند. وزیر نفت ایران در این دیدار با اشاره به اینکه دو قرارداد مهم در زمینه صادرات گاز ایران به عراق در سال‌های گذشته با وزارت برق این کشور امضا شده است، گفت که تاکنون ۲۷ میلیارد مترمکعب گاز ایران به عراق صادر شده است.
مذاکره برای تامین ارز مورد نیاز واکسن
در این سو، رضا اردکانیان - وزیر نیروی دولت دوازدهم نیز در همان زمان در دیدار با طرف عراقی اعلام کرد که در مقایسه با بخش گاز، مطالبات بخش برق بسیار عدد کمتری است اما در حال پیگیری هستیم و وزیر برق عراق وعده دادند که با سرعت بیشتری در هر دو بخش برق و گاز پرداخت‌های خود را انجام دهند.
او این راهم گفت که به دلیل این مسئولیت در کمیسیون‌های مشترک با عراق و فدراسیون روسیه این کار را دنبال می‌کند و تصمیم بر این شده که از این محل، منابع ارزی لازم برای سبد کواکس هم پرداخت شود تا آن میزان واکسنی که وزارت بهداشت نیاز دارد و برنامه‌ریزی کرده‌اند زودتر وارد کشور شود.
موضوع تا آنجا پیش رفت که هشتم خردادماه جاری در حالی که کمتر از یک ماه از دیدار قبل می‌گذشت، علی عبدالامیر علاوی- وزیر دارایی عراق به ایران آمد و در نشستی با زنگنه، چگونگی پرداخت بدهی‌ها بررسی شد.
کاهش صادرات گاز به عراق
با این حال به‌تازگی هم خبری مبنی بر کاهش صادرات گاز طبیعی به عراق منتشر و اعلام شد: هرچند بخشی از این بدهی‌ها همچنان پابرجاست اما کاهش صادرات به دلیل بدهی عراق به ایران نبوده و طبق توافق‌نامه با آنها انجام شده است. صادرات گاز طبیعی به کشور عراق ۳۸ میلیون مترمکعب در روز کاهش یافته که این کاهش صادرات طبق توافق‌نامه‌ای ۶ ماهه با طرف عراقی انجام شده است.
همچنین طبق توضیحات حسن منتظرتربتی- مدیرعامل شرکت ملی گاز، ایران پیش از این روزانه حدود ۴۰ تا ۴۵ میلیون مترمکعب گاز طبیعی به عراق صادر می‌کرد که بدهی‌های این کشور به ایران سبب کاهش صادرات گاز طبیعی به عراق در دی‌ماه پارسال شد.
تاکید بر پرداخت مطالبات ایران از عراق
سیدابراهیم رئیسی -رئیس‌جمهوری در آخرین مذاکره خود با طرف عراقی نیز با اشاره به لزوم توسعه هرچه بیشتر روابط تجاری و اقتصادی ایران و عراق گفت: ایران خواستار اجرای تعهدهای عراق درباره مطالبات مالی این کشور است.
وی با اشاره به لزوم توسعه هرچه بیشتر روابط تجاری و اقتصادی دو کشور، بر اجرای توافق‌های موجود بین تهران و بغداد از جمله اتصال خطوط ریلی شلمچه - بصره تأکید کرد و خواستار اجرای تعهدهای عراق در خصوص مطالبات مالی ایران شد.
رئیسی در ادامه با تأکید بر تداوم همکاری دو کشور در حوزه‌های راهبردی، به اجلاس بغداد اشاره و تصریح کرد: جمهوری اسلامی ایران از نقش‌آفرینی منطقه‌ای عراق حمایت می‌کند و به‌دنبال تثبیت امنیت منطقه با محوریت ایران، عراق و کشورهای پیرامونی بدون مداخله نیروهای خارجی هستیم، همچنین تهران حامی گفت‌وگوهای درون‌منطقه‌ای، بدون مداخله بیگانگان است.
در این بین مصطفی الکاظمی- نخست‌وزیر عراق نیز در آن دیدار با تأکید بر اینکه ارتباط عمیق تاریخی، تمدنی و مذهبی، مناسبات ویژه‌ای در روابط ایران و عراق رقم زده است، گفت: بغداد مصمم است سطح همکاری‌های خود در عرصه‌های مختلف به‌ویژه اقتصادی و تجاری را هرچه بیشتر گسترش دهد و فعال کردن ظرفیت‌های توسعه روابط اقتصادی در همه بخش‌ها را با جدیت پیگیری خواهیم کرد.
وی با استقبال از سخنان رئیس‌جمهوری ایران در مراسم تحلیف، تأکید کرد: سخنان شما درباره تعامل با همسایگان و کشورهای منطقه بسیار خوب و دقیق بود و این نگاه با استقبال سران دولت‌های منطقه مواجه شد.
نباید بازار عراق را از دست دهیم
با تمام این تفاسیر کارشناسان معتقدند که حفظ بازار عراق و سعه روابط با این کشور برای ایران مهم و ضروری است، حمیدرضا صالحی- رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران و کارشناس ارشد حوزه انرژی در این رابطه به ایسنا گفت: عراق نیازمند ترمیم زیرساخت های کشور خود است تا بتواند حداقل رفاه را برای مردم خود فراهم کند، پس از سقو ط صدام تا به امروز علی رغم فعالیت هایی که در این راستا انجام شده است اما نتوانستند به حد استاندارد در قیاس با کشورهای منطقه برسند و این مساله برای ما که کشور همسایه عراق هستیم و دستاوردهای خوبی نیز در حوزه انرژی در سال های اخیر به دست آورده ایم یک امتیاز به حساب می آید.
وی با بیان اینکه ایران در حوزه برق و گاز این فرصت را دارد تا ضمن تامین انرژی برای عراق مابقی مشکلات موجود در این کشور در حوزه زیرساخت انرژی را با توجه به توانمندی هایی که در بخش خصوصی در سال های گذشته ایجاد شده است فراهم کند، اظهار کرد: بخشی از ظرفیت هایی که در کشور ما ایجاد شده برای ایران بلااستفاده و اشباع شده است و می توان از آن در خارج از کشور با سرمایه گذاری مشترک با بخش خصوصی برای اخذ امتیاز استفاده کرد.
این کارشناس ارشد حوزه انرژی افزود: با توسعه روابط ضمن آنکه می توانیم مشکلات را برطرف کنیم برای بنگاه های داخل نیز اشتغال ایجاد می شود علاوه بر این درآمدزایی نیز برای کشور خواهیم داشت و با افزایش حضور خود در منطقه می توانیم روابط تاریخی و فرهنگی خود را با عراق توسعه دهیم.
صالحی با بیان اینکه اگر ایران نتواند در کشوری که ۱۰۰۰ کیلومتر با آن مرز دارد پایگاه و جایگاه ایجاد کند و کشورهای اروپایی و یا ترکیه که رقیب ما هستند بتواند این بازار را از دست ما بگیرد نشانه ضعف دیپلماسی ایران است و نباید اجازه دهیم که این اتفاق بیفتد، گفت: در تمام مذاکراتی که صورت گرفته ما اعلام کردیم که بخش خصوصی می تواند در کنار دولتگام بردارد و در این حوزه حرفی برای گفتن دارد اما متاسفانه در این مدت استقبال خوبی از این موضوع نشده و این در حالی است که تنها با توجه به برنامه های بخش خصوصی می توانیم یک بازار ۵۰ میلیارد دلاری را برای کشور به ارمغان بیاوریم.
وی با تاکید بر اینکه اگر همکاری مشترک تعریف شود، مساله بانکی یک موضوع پیچیده نیست و با توسعه روابط می توانیم همکاری ها را توسعه دهیم، گفت: پیشنهاد ایجاد صندوق مشترک بین ایران و عراق داده شد اما این اتفاق نیفتاد، در مجموع باید گفت که با ایجاد یک صندوق مشترک و ارائه راه کار می توانیم هم مطالباتمان را دریافت کنیم و هم با انجام پروژه امتیازاتی را برای کشور رقم بزنیم.
