به گزارش «تابناک» به نقل از ایسنا، قرن جدید شمسی را در حالی شروع کردیم که علاوه بر کاهش بارندگی و خشکسالی ادامه دار، با پدیده ریزگردی مواجه هستیم که خود را به پایتخت‌نشینان تحمیل کرده و این در حالی است که به گفته مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی و زیست‌محیطی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، تابستان امسال خشکسالی بیشتری را تجربه خواهیم کرد که زاییده تغییر اقلیم است.
در این میان با مخاطرات ریز و درشتی مواجه هستیم، ایران علاوه بر مواجه بودن با ۳۵ کانون ریز داخلی، تحت تاثیر چشمه‌های ریزگرد کشورهای پیرامونی نیز قرار دارد.
دکتر رضا شهبازی، مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی و زیست‌محیطی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور در گفت‌وگو با ایسنا، موضوع گرد و غبار را همانند پدیده فرونشست یک مساله چندوجهی و مؤلفه‌ای از تخریب سرزمین دانست و افزود: این پدیده‌ها، پیامدهای فرآیندهایی با نام "تخریب سرزمینی" است؛ چرا که وقتی مؤلفه‌های شکل گیری یک سرزمین به هم می‌ریزد ما را با یک شرایط جدیدی مواجه می‌کند که شاید قبلا به این صورت تجربه نکرده بودیم.
وی پدیده گرد و غبار را پدیده‌ای دانست که از زمین آغاز می‌شود و وقتی وارد جو می‌شود، نمی‌توان برای کاهش آن کاری را اجرایی کرد، اظهار کرد: ذرات گرد و غبار کمتر از ۷ تا ۸ میکرون و عمدتا کوچکتر از ۲.۵ میکرون است. این ذرات قابلیت انتقال بالا دارند؛ از این رو هر کاری که بخواهیم در رابطه با کنترل و مهار ریزگردها اجرایی کنیم باید به خاطر داشته باشیم که باید محیط پیرامونی خود را بشناسیم و بدانیم که کدام مناطق قابلیت گسیل ریزگرد را دارند.
شهبازی، مناطق مستعد ریزگرد را مناطقی توصیف کرد که مسطح هستند و جریان باد قابلیت جولان در این مناطق را دارند، ضمن آنکه این مناطق از رسوبات ریزدانه پوشیده شده است.
مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی و زیست‌محیطی سازمان زمین‌شناسی نامناسب بودن پوشش گیاهی را از دیگر ویژگی‌های مناطق مستعد ریزگرد عنوان کرد و ادامه داد: این مجموعه زمانی که تحت تاثیر بادهایی با سرعت بالا قرار گیرند، حتما ذرات گرد و غبار را پراکنده می‌کنند و این در شرایطی است که کشور ایران از حدود ۳۵ هزار کیلومتر مربع چشمه‌های تولید گرد و غبار داخلی برخوردار است و مرز این چشمه‌های ریزگرد بسته به فصل و اینکه چه میزان رطوبت جذب می‌کند، متغیر است.
شهبازی، با ابراز تاسف از اینکه مرز چشمه‌های ریزگرد در حال افزایش است، یادآور شد: دست کم ۱۰ برابر مساحتی که در ایران چشمه ریزگرد داریم، در کشورهای اطراف ایران پراکنده شده است، به گونه‌ای که ایران تحت تاثیر ریزگردهای کشورهایی مانند عراق، سوریه، اردن، عربستان و در برخی مواقع کویت قرار می‌گیرد و این همان پدیده‌ای است که در کشور از روز جمعه تجربه شده است.
مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی و زیست‌محیطی سازمان زمین‌شناسی با بیان اینکه چشمه‌های تولید گرد و غبار دقیقا در منطقه مشترک در عراق، سوریه، اردن و شمال عربستان است که وارد جو شده است، اضافه کرد: علاوه بر این کشورها، ایران همچنین تحت تاثیر ریزگردهای کشورهای افغانستان، ترکمنستان و حتی بخش‌هایی از روسیه و آذربایجان است.
وی تاکید کرد: بر این اساس باید اعلام شود که هر آنچه که ما در داخل کشور بخواهیم اجرایی کنیم، اگر با هماهنگی کشورهای پیرامونی خود نباشد و نتوانیم تعامل خوبی برقرار کنیم، تنها ۱۰ درصد در کاهش آلودگی هوای ناشی از ریزگردها اثربخشی خواهد داشت و همچنان ۹۰ درصد اقدامات ما بی اثر می‌ماند.
شرایط کشورهای پیرامونی در زمینه منابع آبی
شهبازی به بیان وضعیت کشورهای پیرامونی ایران در زمینه دسترسی به منابع آبی پرداخت و خاطر نشان کرد: متاسفانه این کشورها به ویژه کشورهای غرب و شرق ایران کشورهایی هستند که به نظر می‌رسد از نظر شرایط اقتصادی و ثبات سیاسی در وضعیت مناسبی قرار ندارند و این عدم ثبات سیاسی و اقتصادی در این کشورها باعث می‌شود که کارکردن با این کشورها مقداری با دشواری همراه شود، ضمن آنکه از ۳ سال قبل نیز بیماری کووید-۱۹ به آن اضافه شده است.
وی اضافه کرد: ما در حال حاضر از کشور عراق و سوریه‌ای صحبت می‌کنیم که ۷۰ تا ۸۰ درصد از منابع آبی آنها وابسته به کشور ترکیه است و از سوی دیگر ترکیه پروژه‌های سدسازی بزرگی را در دستور کار خود قرار داده است.
این محقق حوزه مخاطرات با بیان اینکه مشابه این وضعیت در جنوب شرق کشور حاکم است، گفت: منابع آبی مورد نیاز سیستان و بلوچستان وابسته به منابع آبی خارجی است.
شهبازی اضافه کرد: این واقعیت بیانگر آن است که متوجه باشیم ما در منطقه‌ای زندگی می‌کنیم که اکوسیستم‌ها مرزهای سیاسی را نمی‌شناسند و اکوسیستم طبیعی تابع مرزهای طبیعی خود هستند؛ از این رو ما چاره‌ای نداریم جز آنکه با کشورهای پیرامونی خود تعامل داشته باشیم؛چرا که ما در جغرافیایی زندگی می‌کنیم که تحت تاثیر المان‌های سایر سرزمین‌ها هستیم.
خشکسالی بیشتر پیش‌روی ما
وی ادامه داد: علاوه بر آن از ۲ سال گذشته کشور دوره بسیار خشکی را تجربه کرده است، به گونه‌ای که سال گذشته شرایط نامناسبی را داشتیم و در این بین باید یادمان باشد که سال آبی ۱۴۰۰-۹۹ متاثر از سال‌های پرآبی دو سال قبل خود بوده است و سیل‌های گسترده‌ای را داشتیم و رطوبت جذب شده توانسته است که ما تاثیرات خشکسالی را مشاهده نکنیم.
این محقق حوزه مخاطرات با تاکید بر اینکه امسال این وضعیت در کشور حاکم نیست، خاطر نشان کرد: ما در سال ۱۴۰۱-۱۴۰۰ سال خشکی را داریم و به نظر می‌رسد که چشم انداز خوبی برای تابستان امسال چه از نظر منابع آبی و چه پیامدهای خشکسالی و طوفان‌های ریزگرد، در پیش رو نداریم و البته چشمه‌های ریزگرد خارجی، کشور را تحت تاثیر قرار خواهند داد.
این محقق سازمان زمین شناسی با تاکید بر اینکه زنگ خطر این رخدادها از سال ۸۸ به صدا درآمده است، گفت: مواجهه ما با ریزگردها از سال ۸۸ آرام آرام آغاز شد و اکنون امیدواریم در آینده بتوانیم اقدامی را در این زمینه اجرایی کنیم.
وی با بیان اینکه ما در یک اقلیم متغیری زندگی می‌کنیم که اقلیم خط و نشان‌های خود را به ما نشان می‌دهد و علائم آن نیز بروز کرده است، یادآور شد: منطقه ما از لحاظ اقلیمی چشم انداز مناسبی ندارد و "گرم‌تر و خشک‌تر" چشم اندازی است که می‌توان برای آن متصور بود و ما باید خود را برای یک آینده متفاوت نسبت به آنچه که در گذشته تجربه کردیم، آماده کنیم.
جولان ریزگرد در پایتخت
مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی و زیست‌محیطی سازمان زمین‌شناسی به وقوع طوفان ریزگرد در تهران اشاره کرد و افزود: وقوع این طوفان‌ها در تهران کم نظیر نیست، چراکه در گذشته آن را تجربه کرده‌ایم؛ به گونه‌ای که در اواخر دهه ۸۰ پایتخت را با منشا خارجی تحت تاثیر قرار داده بود.
وی با بیان اینکه شهرهای شمالی کشور نیز از این طوفان‌ها بی نصیب نماندند، اظهار کرد: ولی اینکه تهران به این اندازه از آلودگی رسیده که دستگاه‌ها آن را ثبت کرده‌اند، پدیده بی نظیری است.
شهبازی ادامه داد: در این پدیده حجم آلودگی ریزگردها و غبار که وارد جو شده است، آنقدر زیاد بوده که حجم آن در مسیر طولانی که جریان‌های بادی طی کردند و به پایتخت رسیدند، از میزان آن کاسته نشد.
این محقق دلیل اصلی این رخداد ریزگرد در تهران را سو مدیریت منابع آبی نه در کشور بلکه در منطقه ما دانست و گفت: مدیریت نامتوازن منابع آبی و مسائلی مانند دیپلماسی آب در منطقه و همچنین خشکسالی‌های رو به فزونی و مکرری که داشتیم، در این زمینه مؤثر بوده است.
وی خشکسالی را برآیندی از کاهش بارندگی دانست و گفت: اینها همان چیزی است که از آن با نام تغییر اقلیم یاد می‌شود و متخصصان این حوزه هشدار داده‌اند، ضمن آنکه دبیرکل سازمان ملل نیز اعلام کرده است که ما دیگر فرصتی نداریم و ۲ تا ۳ آینده باید درباره تغییر اقلیم تصمیم بگیریم و در غیر این صورت نمی‌دانیم با چه شرایطی در آینده مواجه خواهیم شد.
رخدادهای حدی بیشتر در انتظار ما
شهبازی با تاکید بر اینکه متاسفانه در آینده با این نوع رخدادها مواجه خواهیم بود، از این پدیده‌ها با عنوان "پدیده حدی" یاد کرد و اضافه کرد: پدیده‌های حدی مانند خشکسالی‌های شدید، آلودگی هوا و طوفان‌های ریزگرد و حتی سیلاب‌ها پدیده‌های مخرب و دائم در حال افزایش هستند و به عبارت دیگر هرسال بیشتر از سال قبل این پدیده‌ها را تجربه خواهیم کرد.
وی پدیده‌ای مانند ریزگرد را زاییده تغییر اقلیم دانست و ادامه داد: این پدیده‌ها هر چند که بسیار تدریجی رخ می‌دهد، ولی پاسخ دادن به آن آنی نخواهد بود و نمی‌توان به سرعت نسبت به آن واکنش نشان داد.
مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی و زیست‌محیطی سازمان زمین‌شناسی اضافه کرد: این موضوعات دارای سابقه ۲۰ ساله در ادبیات رسانه‌ای کشور است و این رخدادها نیز سابقه ۵۰ ساله در کشور دارند و مشکل اصلی ما در مواجهه با این پدیده‌ها آن است که دیر به آن فکر می‌کنیم و هر زمان که کار از کار گذشته است، به فکر رفع آن می‌افتیم.
وی ادامه داد: ما با روش‌های سنتی و تکراری نمی‌توانیم جلوی زیان‌های ناشی از تغییر اقلیم را بگیریم و گام اول ما در این راه این است که در محدوده سرزمینی همسو با ظرفیت‌های آن زندگی کنیم. ما نمی‌توانیم بر اساس آنچه که خواست ما است، از سرزمین بهره برداری کنیم.
وی بهره برداری از سرزمین بر اساس میل و خواسته انسان‌ها را بهره کشی از طبیعت نامگذاری کرد و گفت: بهره کشی از طبیعت یعنی مصرف آب، خاک و ذخایر زیر زمینی و این یعنی مصرف سرزمین.
وی با انتقاد نسبت به عدم به کارگیری فناوری در مواجهه با رخدادهای حدی، توضیح داد: ما در زمینه پایش و پدیده شناسی از فناوری استفاده کرده‌ایم، ولی در آنجاهایی که نیاز به برنامه ریزی عملی و اقدام است، فناوری فراموش می‌شود.
شهبازی عامل اصلی این تخریب سرزمینی را انسان دانست و افزود: اکوسیستم ما این توان را ندارد که خود را با سرعتی که ما به آن تحمیل کرده‌ایم، سازگار کند و ما چاره‌ای نداریم جز اینکه از فناوری، استفاده و در جهت بازسازی طبیعت اقدام کنیم.
