شاید بسیاری از ما تجربه حضور در میهمانی‌ها یا جمع‌های دوستانه‌ای را داشته باشیم که در آن تعریف از دوره سربازی یا معافیت از این دوره نقل مجلس است. معمولاً هم این نوع خاطرات همراه با بیان اتفاقاتی درباره نحوه دریافت معافیت، زحمت‌هایی که در این راه کشیده شده است!
به نوشته آرمان، در واقع، معافیت از خدمت سربازی تبدیل به رویایی برای برخی از مشمولانی شده است که به هر راهی مثل طلاق صوری والدین، لکنت زبان، بیماری‌های اعصاب و روان و ... متوسل می‌شوند تا به این هدف دست یابند. این امر در حالی است که در سال‌های اخیر بسیاری از مسئولان سازمان نظام وظیفه بر تدوین و اجرای طرح‌هایی در راستای افزایش انگیزه و علاقه و ایجاد نشاط در میان سربازان در طول دوره خدمت تاکید می‌کنند.
این مساله که چرا برخی از جوانان علاقه‌ای به گذراندن خدمت سربازی ندارند و به دنبال یافتن راهی برای کاهش خدمت سربازی یا معافیت هستند باعث شده که مسئولان نظام وظیفه همواره نسبت به عواقب برخی از معافیت‌ها هشدار دهند.
محرومیت‌های اجتماعی در انتظار برخی از معافیت هاروز گذشته معاون وظیفه عمومی فرماندهی انتظامی استان کرمان از مشمولان خدمت وظیفه خواست تا خود را درگیر روند معافیت به دلیل بیماری‌های اعصاب و روان نکنند.به گزارش ایسنا، محمود پارسا گفت: با توجه به معایب استفاده از معافیت بیماری‌های اعصاب و روان، خواهش ما این است که مشمولان خدمت وظیفه به راحتی خود را درگیر پروسه اعصاب و روان نکنند، زیرا خودشان ضرر می‌بینند. این مقام مسئول در ادامه به روند این نوع معافیت اشاره کرد و توضیح داد: افرادی که می‌‌خواهند به علت بیماری اعصاب و روان معاف شوند، باید حتما چند نوبت در بیمارستان‌های روانپزشکی بستری شده باشند که در صورت معافیت به این علت، محرومیت‌های اجتماعی خواهند داشت و به عنوان مثال نمی‌توانند گواهینامه رانندگی گرفته و یا در استخدام‌‌ها پذیرش شوند.
سربازی 21 یا 24 ماهطبق ابلاغیه جدید از سوی مسئولان نظام وظیفه، خدمت سربازی از 21 ماه به 24 ماه افزایش می‌یابد. اگرچه هنوز این مساله به‌صورت رسمی اعلام نشده است و زمان اجرای آن هم مشخص نیست. علاوه بر طول دوره خدمت سربازی، حذف معافیت سه برادری، حذف معافیت دو برادری، کاهش کسر خدمت‌ها از جمله کسر خدمت بسیجیان از 12 ماه به شش ماه، کاهش سقف تحصیلی در دوره دبیرستان از 24 سال به 20 سال، افزایش سن نگهداری از پدر از 59 سال تمام به 65 سال، حذف معافیت هنگام ازدواج با دختران معلول، تغییرات معافیت پزشکی مانند افزایش نمره چشم یا معافیت چاقی و لاغری و حذف معافیت کفالت جد یا جده در صورت داشتن نوه دختر از دیگر موارد ابلاغیه جدید سازمان نظام وظیفه هستند که راه را برای مشمولان بیش از پیش سخت می‌کند.
رشد منفی جمعیت دلیل افزایش زمان سربازییکی از مهم‌ترین دلایل تغییر در مدت خدمت سربازی و محدودیت معافیت، رشد منفی جمعیت است. طبق آمارهای رسمی در سال 62 تا 65 در کشور با افزایش چشمگیری در میزان موالید روبه‌رو بودیم، این روند در سال‌های 71 تا 72 از 2/3 به 3/2 درصد رسید.
تقریباً از آن سال به بعد هم با سقوط آزاد رشد جمعیت كشور روبه‌رو شدیم به طوری كه، سرعت كاهش رشد جمعیت در ایران از سرعت كاهش رشد جمعیت متوسط جهانی قاره آسیا و همچنین 26 كشور منطقه مدیترانه شرقی بیشتر بوده است. بر این اساس، با کاهش میزان موالید در اواسط دهه 70 و 80 میزان اعزام مشمولان به خدمت وظیفه عمومی کاهش پیدا کرده است.
این امر به گفته مسئولان نظام وظیفه با کمبود نیروی نظامی آماده برای حراست از مرزها و کیان کشور همراه است. از همین رو، مقامات انتظامی اعلام کردند در آینده در صورت کمبود در تعداد سربازان مدت خدمت سربازی افزایش دوباره پیدا می‌کند. براساس آخرین آمارهای اعلام شده سالانه نزدیک به 400 هزار نفر در کشور به خدمت وظیفه عمومی اعزام می‌شوند و نزدیک به 10 درصد جمعیت نیروهای اعزام شده نیز تا قبل از تغییر قانون، معافیت پزشکی و کفالت دریافت می‌کنند.
تغییر در قانون و سختگیری بیشتر سازمان نظام وظیفه در کنار تلاش مشمولان برای دریافت معافیت حتی به قیمت توسل به بیماری‌های روانی یا خروج غیر قانونی از کشور موجب شد تا این مساله را با یک روانشناس در میان بگذاریم. بهروز بیرشک در پاسخ به سوال آرمان مبنی‌بر نگاه جوانان به خدمت سربازی می‌گوید: در فرهنگ ما سربازی همان اجباری است. تعریفی که از قدیم وجود داشت و به دلیل عدم آشنایی ما با محیط سربازی دامن زده شد. این روانشناس می‌افزاید: این تصور در حالی است که خدمت سربازی برای بسیاری سازنده است و موجب می‌شود تا دور از محیط خانواده روی پای خود بایستند و نظم و مسئولیت را فرا گیرند.
او همچنین به مشکلات سربازی اشاره می‌کند و بر این باور است که برخی از جوانان سربازی را مانعی برای رسیدن به اهداف خود می‌دانند در صورتی که، با بهبود وضعیت خدمت سربازی و ارائه تسهیلاتی به سربازان می‌توان این نگاه را تغییر داد و به کم‌رنگ شدن این مساله کمک کرد. یک نماینده مجلس هم در مورد نگاه جوانان به خدمت سربازی در گفت‌وگو با آرمان می‌گوید: در حال حاضر زمان ارزش زیادی دارد.
بر خلاف گذشته سرعت زندگی و رقابت بالاست. سربازی چه 21 ماه باشد چه 24 ماه، یعنی فاصله از دوستان، محیط کار، تحصیل و بسیاری از چیزهایی که برای جوانان جذاب است. عبدالرضا عزیزی توضیح می‌دهد: این نگاه نسبت به سربازان تنها در میان جوانان نیست، خانواده‌ها هم تمایل چندانی به حضور فرزندانشان در خدمت سربازی ندارند زیرا، این دوره را بدون هیچ ثمر مثبتی برای فرزندانشان می‌بینند.
او در پاسخ به سوال برای حل این مساله و تغییر نگاه مسئولان به نظام وظیفه بیان می‌کند: واقعیت این است که پایه سربازی ما هنوز مانند 30 یا 40 سال پیش است. ما این همه تغییرات در محیط اجتماعی را در خدمت سربازی ندیدیم. تحت این شرایط است که جوانان از این دوره زده می‌شوند. با شعار هم نمی‌توان تغییری در وضعیت ایجاد کرد. عزیزی بهترین راه برای جذب جوانان به این دوره را اجرای آموزش‌های نوین در کنار آموزش‌های نظامی می‌داند و در همین ارتباط می‌گوید: اینکه فرد در این 21 ماه از برخی فرصت‌های اجتماعی عقب بیفتد، قابل قبول نیست. با تصویب قوانین جدید می‌توان مشکل موجود را حل کرد. به طور مثال، دریافت پایان خدمت را منوط به کسب مدرک کامپیوتر کنیم یا به سربازان کم سواد بگوییم در صورت کسب مدرک تحصیلی بالاتر در دوره خدمت سربازی می‌توانند کارت پایان خدمت خود را دریافت کنند. تمامی این‌ها راه حل‌های ساده‌ای است که می‌تواند منجر به تغییر نگاه جوانان و خانواده‌ها شود.
