پایان مردی که می خواست امیرکبیر ثانی باشد

غروب 19 دی ماه بود که خبر فوتش در بیمارستان شهدای تجریش، عالم خبر و حامیان و حتی مخالفانش را شوکه کرد. مرگ یکباره آیت الله اکبرهاشمی رفسنجانی به دلیل سکته قلبی، خبری شوکه کننده بود که هضمش برای تحلیلگران سیاسی و دوستدارانش زمانبر بود و پر هزینه.

به گزارش «تابناک»، قریب به اتفاق رسانه ها پس از فوتش نوشتند: «هاشمی رفسنجانی در استخر کوشک مجموعه سعدآباد در روز یکشنبه ۱۹ دی ۱۳۹۵ دچار سکته قلبی شد و به بیمارستان شهدای تجریش منتقل شد. مراحل احیای قلبی برای وی انجام شد؛ اما تلاش بیش از یک ساعته احیای وی ناموفق ماند و وی ساعت ۱۹:۳۰ دقیقه همان روز در ۸۲ سالگی درگذشت».

او رفت؛ اما مرگ او به دو دلیل اهمیت دارد؛ نخست اینکه به گفته صاحب نظران سیاست داخلی کشور، دیگر کسی نمی تواند جای خالی او و نقشی که در رأس جبهه اعتدال و اصلاحات در درون قدرت ایفا می کرد، ایفا کند. دلیل دوم آنکه هاشمی رفت و بخش مهمی از اسرار ش را درباره مسائل پشت صحنه درباره جنگ، اعدام های ۶۷، برکناری و عزل های چهرهای شاخص نظام و برخی رویدادهای در سیاست خارجی و...را هم نگفته با خود برد

هاشمی از تولد تا طلبگی

سوم شهریور ماه 82 سال پیش -1313- در روستای بهرمان از توابع نوق در استان کرمان به دنیا آمد، نامش را اکبر گذاشتند. میرزا علی، پدرش و ماه بی بی مادرش بود. او در یک خانواده ده نفره با 7 خواهر و برادر به نام های طیبه، طاهره، صدیقه، محمود، محمد، احمد و قاسم بزرگ شد. دوران کودکی برایش سهل گذشت و پدرش تاجر پسته و از نامداران نوق بود. پنج سالش که شد، به مکتب رفت و تحصیلات اولیه اش را در همان نوق گذراند. 14 ساله که شد به سفارش پدر که سر رشته ای هم از روحانیت داشت عزم طلبگی بر سرش افتاد و راهی قم شد.

24 ساله بود که پدرش آمیرزا علی قرار ازدواجش را با پدر دختری به نام عفت در نوق – شهری از توابع کرمان - گذاشت. طلبگی و با سوادی اش دو فاکتوری بود که محمد صادق مرعشی، پدر عروس را راضی به نکاح اکبر و دخترش کرده بود. همان سال اکبر و عفت به عقد هم در آمدند. سال های اول ازدواج ـ 20 سال اول ازدواج ساکن کرمان بودند ـ اکبر از همانجا به امور انقلابی و مبارزاتی اش به دقت وسواسی که ویژه اش بود رسیدگی می کرد. پس از انقلاب راهی تهران شدند.

حاصل ازدواجشان 5 فرزند به نام های فاطمه، محسن، فائزه، مهدی و یاسر شد. دو دخترش با دو پسر آیت الله لاهوتی که از دوستان و هم بندی هاشمی رفسنجانی در زندان ساواک بود و بعدها اولین امام جمعه رشت شد، ازدواج کردند و محسن، پسر ارشد و یاسر، پسر کوچکش با نوادگان عبدالکریم سالاری- اعظم و مریم سالاری - ازدواج کردند و مهدی پسر وسطی اش اما با دختر عمویش فرشته وصلت کرد. او 12 نوه دارد. خاندان هاشمی حالا خانواده ای نامدار در عالم سیاست است.

از دهه 40 که اوج فعالیت های انقلابی هاشمی رفسنجانی بود تا سال 57 که انقلاب به ثمر نشست، هاشمی به دلیل نقش آفرینی هایش در مبارزات انقلابی و نزدیکی به امام بارها دستگیر و زندانی شد. او در این دو دهه مجموعا 7 بار راهی زندان شد و 51 ماه را به جرم فعالیت های مخفیانه علیه رژیم شاه در حبس گذراند.

نخستین سمت ها پس از پیروزی انقلاب

بهمن 57 که رسید و مقدمات استقرار جمهوری اسلامی فراهم شد. هاشمی رفسنجانی به عنوان چهره ای تأثیر گذار و نزدیک به امام(ره) شناخته شده بود و آنچه بر این امر صحه می گذاشت و فاکتوری شده بود بر معتمدی هاشمی نزد امام، حضور هاشمی به عنوان مهره ای صاحب رأی و نظر در شورای انقلاب بود - شورایی که در دی ماه 57 و قبل از پیروزی رسمی انقلاب تشکیل شده بود تا پس پیروزی انقلاب شورای مخفی و سری بود به خاطر همین هم از همان روزهای نخستین بازگشت امام در کنارش بود و هر روز که می گذشت، بر نزدیکی شاگرد و استاد افزوده می شد. او پیش از انقلاب و در دهه پنجاه از اعضای سازمان مجاهدین انقلاب بود.

جمهوری اسلامی که مستقر شد، هاشمی چند ماهی و تا تشکیل دولت اول، در شورای انقلاب به عنوان وزیر کشور به ساماندهی امور داخلی کشور پرداخت و با تیمی نوشتن نخستین قانون انتخابات را در دستور کار قرار داد.

هاشمی رفسنجانی از چهره های تأثیرگذار در تأسیس سپاه پاسداران بود و تأسیس این تشکل را از همان ماه های ابتدایی پیروزی انقلاب دنبال کرد. او در سال های اولیه استقرار جمهوری اسلامی برای گذر از چالش ها و پیشامدهای سیاسی نقش آفرینی می کرد، مثل ماجرای تسخیر سفارت امریکا در 13 آبان ماه 58 – ده ماه پس از پیروزی انقلاب – هرچند او در سال 68 از ماجرای گروگانگیری به عنوان یک اشتباه یاد کرد.

شب ۴ خرداد ۱۳۵۸ بود که خبر ترور هاشمی رفسنجانی به بزرگان انقلاب رسید، ماجرا از این قرار بود که ساعت 8 عصر همان روز دو نفر به خانه هاشمی رفسنجانی می روند و می گویند، برای هاشمی پیامی محرمانه داریم و مهمان خانه هاشمی می شوند؛ اما دقایقی بعد عفت مرعشی متوجه درگیر همسرش با آنها می شود وساطت که می کند، به هاشمی تیر اندازی می کنند و متورای می شوند، بعدها گفته شد گروه فرقان برنامه ریز و اجرا کننده این ترور بوده است. روزنامهٔ کیهان در آن زمان نوشت: «بلافاصله پس از دریافت خبر، امام برای بهبودی حال آیت‌الله هاشمی نذر کرده‌است.»

اولین ورود انتخاباتی هاشمی

اولین انتخابات مجلس شورای اسلامی برگزار و هاشمی رفسنجانی به عنوان نماینده تهران در خرداد راهی59 پارلمان شد. او به ریاست این مجلس رسید، ریاستی که به بررسی عدم کفایت ابوالحسن بنی صدر رسمیت داد و به سبب عزل او از فرماندهی کل قوا شد. ساماندهی امور جنگ از مجلس و رأی به کابینه نخست وزیر امام از جمله اقداماتی بود، در زمان ریاست او بر مجلس اول صورت گرفت. هاشمی در زمان ریاستش بر مجلس صاحب سمت های دیگر چون ائمه نماز جمعه تهران، نماینده امام در شورای عالی دفاع به جای مصطفی چمران ( در پی شهادت چمران در سال 60) بود.

در سال 66 که برخی اختلافات بین مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان جنجال آفرین شد، به دستور امام مجمع تشخیص مصلحت نظام شکل گرفت. انگیزه اولیه تأسیس این نهاد، ایجاد نقش میانجی بین مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان بود که در دهه اول انقلاب اسلامی ایران دچار اختلاف‌نظرها و تعارض‌های بسیاری می شدند. در ابتدا یعنی از سال 66 امام (ره) آیت الله خامنه ای رئیس جمهور وقت را به عنوان ریاست مجمع برگزید. ایشان دو سال در این سمت بودند تا اینکه در سال 68 و پس از رحلت بنیانگذار جمهوری اسلامی، ولی فقیه شدند. به این ترتیب آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب در سال 68هاشمی که رئیس جمهور بود را به عنوان رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام برگزید. هاشمی از سال 68تا پایان عمرش و به صورت مستمر ریاست این مجمع را بر عهده داشت.

روزها می گذشت و زیرکی هاشمی نمایان تر می شد، اعتماد امام (ره) به هاشمی فزونی می گرفت و هاشمی رفته رفته قدرت بیشتری در جمهوری اسلامی به دست می آورد. خرداد سال 67 بودکه او از سوی بنیانگذار جمهوری اسلامی به عنوان فرماندهی کل قوا منصوب شد. هاشمی در این ردا، رسما به میدان جنگ آمد و سه ماه بعد از این نقش آفرینی در این سمت اسباب پایان دادن به جنگ را فراهم کرد. امام را قانع کرد که با پذیرش قطع نامه 598 به جنگ 8 ساله ایران و عراق پایان دهد. او در کتاب خاطراتش در این باره آورده است که نخستین چالش ها و نقش آفرینی های هاشمی 12تیر ماه 65 و در بحبوحه جنگ ایران و عراق بود که هیأتی آمریکایی به سرپرستی «رابرت مک‌فارلین»، مشاور امنیتی «رونالد ریگان» رئیس جمهور وقت امریکا، برای مذاکره درباره آزادی گروگان‌های آمریکایی در لبنان، در ازای فروش تجهیزات نظامی مورد نیاز ایران در جنگ، با پاسپورت‌های ایرانی وارد ایران شدند. سه روزی ماندند و رفتند. هفت ماه بعد یعنی در 12 آبان 65خبر این دیدار در روزنامه «الشراع» لبنان منتشر شد. خبر حضور مخفیانه مک فارلین در ایران بمب خبری بود که بسیار از مقامات بلند پایه نظام در آن زمان نیز از آن بی خبر بودند و مردم هم شوک شده بودند، این بمب خبری نیاز به خنثی شدن داشت و هاشمی از جانب امام(ره) مأمور خنثی کردن این بمب و برداشت های رسانه ای گونگون از آن شد، هاشمی که آن روزها رئیس مجلس بود یک روز بعد از افشای این خبر در مراسم سالگرد ۱۳ آبان در سفارت سابق آمریکا به تشریح سفر مک فارلین و همراهانش به ایران پرداخت. سخنرانی قانع کننده او در این زمینه و اعتماد مردم به اقدامات رهبر انقلاب اسلامی قائله را پایان داد. نام هاشمی همچنین در پرونده های چون آمیا و میکونوس دو رویداد خبری مهم دهه 70 که شهرت بین المللی دارند نقل شده که شرح شان داستانی مفصل است.

او فرمانده کل قوا بود و معتمد بنیانگذار جمهوری اسلامی حضور او در بیت امام و رفت و آمدهای مکررش به آنجا به دلیل نزدیکی به امام و اعتماد ایشان به او شهره عام و خاص شده بود. نزدیکی هاشمی به امام آنچنان بود که در روزهای بیماری هاشمی در بیمارستان حاضر می شد و درباره امور مهم نظام از رهبر جمهوری اسلامی دستور کار. قریب به اتفاق دیدار های او با امام خصوصی و محرمانه بود. پس از رحلت امام در خرداد 68 او از آیت الله علی خامنه ای به عنوان جانشین امام نام برد و گفت: «امام(ره) در دیداری خصوصی در بیمارستان به او گفته است که ایشان بهترین گزینه جانشین ولایت فقیه خواهند بود.»

ریاست جمهوری هاشمی و آغاز دوران سازندگی

مرداد 68 بود که هاشمی به عنوان چهارمین رئیس جمهوری راهی پاستور شد و دو دوره در مقام ریاست جمهوری ابقا شد و سکان دارد دولت های پنجم و ششم جمهوری اسلامی بود.

دوران ریاست جمهوری او به دلیل در دستور کار قرار گرفتن بازسازی خسارات جنگ تحمیلی به کشور به دوران سازندگی شهره شد. رسانه های به خاطر اقدامات هاشمی در این دوران به او لقب سردار سازندگی را دادند. در این دوران بود که نزدیکان و حامیان هاشمی رفسنجانی حزب کارگزاران سازندگی را تأسیس کردند و به هواداری از امور در دستور کار سردار سازندگی پرداختند. دوره دوم ریاست جمهوری او رو به پایان بود و هاشمی خواهان ابقا در این سمت به همین دلیل هم نزدیکانش در کمیسیون فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت مجلس اصلاح قانون انتخابات در این زمینه در دستور کار قرار دادند تا اسباب سه دوره ای شدن حضور هاشمی در دولت فراهم شود. این اقدام بشدت مورد انتقاد صاحبنظران سیاسی قرار گرفت و هاشمی با دیدن اولین مخالفت ها از این رویه انصراف داد. او با ابتکار عملی که خاص ویژه اش بود از محمد خاتمی وزیر ارشاد مستعفی دولتش در انتخابات هفتمین دوره ریاست جمهوری اعلام حمایت کرد. این اولین گام هاشمی در نزدیکی با اصلاح طلبان بود.

اوج گیری انتقادات از هاشمی و خانواده اش

عمر دولت اصلاحات که به پایان رسید، هاشمی رفسنجانی برای نهمین دوره ریاست جمهوری عزم کاندیداتوری کرد، در انتخابات سال 84 او و محمود احمدی نژاد در مرحله دوم نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری مقابل هم قرار گرفتند و احمدی نژاد موفق شد او را شکست دهد. به این ترتیب هاشمی باز از ترمیم جایگاه اجرایی ـ سیاسی اش در کشور بازماند. احمدی نژاد که آمد او هم دو دوره سکاندار قوه مجریه شد.

افزایش مشکلات اقتصادی ـ معیشتی مردم از یک سو و حوادث پس از انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری در سال 88 از سوی دیگر همزمان با رویگردانی مردم از دولت مهرگستر احمدی نژاد، اسباب محبوبیت هاشمی را دوباره فراهم کرد. هاشمی به دلیل نقش آفرینی در فضای سیاسی کشور از سال 88 و توجه به خواست مردمی که معترض بودند، مجدد محبوبیتش را نزد مردم و در جامعه ترمیم کرد.

از سال 88 به بعد جایگاه اقتصادی هاشمی و خانواده اش که در مناظرات تلویزیونی هم به صراحت از سوی محمود احمدی نژاد مورد ابهام قرار گرفته بود، به دستاویزی برای تاختن تندروها به او و خانواده اش شد. نام هاشمی رفسنجانی سال ها پیش در نشریه فوربز به عنوان روحانیون میلیونر ذکر شده بود. در این ایام و تا سال 95 خانواده هاشمی در معرض اتهامات سیاسی و اقتصادی قرار گرفتند. در همین راستا هم فائزه هاشمی به دلیل نقش داشتن در حوادث پس از انتخابا ت سال 88 با حکم 6 ماه حبس به زندان افتاد (او کمی زودتر از پایان دوران حبسش آزاد شد).

هجدهم مرداد سال گذشته نیز مهدی هاشمی پسر وسطش با اتهامات اقتصادی دادگاهی و برای تحمل 10حبس راهی اوین شد. هاشمی برای بازگشت به قدرت اجرایی کشور همراه خودش و جایگاه سیاسی اش را در معرض رأی مردم قرار داد؛ چه در سال78 برای ورود به مجلس شورای اسلامی که آخرین رأی تهران شد و با این نتیجه خودش از نمایندگی در مجلس اعلام انصراف کرد و چه در زمانی که برای یازدهمین دوره ریاست جمهوری و با اوج گیری مخالفت های صاحبان قدرت درنظام برای چهارمین بار عزم ورود به کارزار انتخابات ریاست جمهوری را کرد و چه در پنجمین دوره انتخابات مجلس خبرگان در اسفند ماه سال 94 که مخالفت تندروها با او به اوج خود رسیده بود.

سال 92 بود که هاشمی رفسنجانی باز هم سودای سکانداری قوه مجریه به سرش افتاد و در آخرین دقایق روز ثبت نام کاندیداهای یازدهمین دوره ریاست جمهوری اعلام کاندیداتوری کرد. او با این اقدام هم مخالفانش و هم حامیانش را شوکه کرد. هاشمی که 79 ساله بود، باز هم میدان دار انتخابات شد و او چند هفته بعد او از سوی شورای نگهبان به دلیل عدم توانایی جسمی رد صلاحیت شد. رد صلاحیت هاشمی، موج خبری وسیعی را در سطح جامعه ایجاد کرد و همگان از این اقدام غیره منتظره بهت زده شده بودند.

در پی رد صلاحیت هاشمی عموم مردم از پایان یافتن حضور هاشمی در عرصه اجرایی سیاست سخن می گفتند اما بازهم خودش را در معرض رأی مردم گذاشت، این بار او در آذر ماه سال 94 و با هدف حضور در پنجمین دوره مجلس خبرگان رهبری مقابل منتقدان و مخالفانش قد علم کرد. هاشمی رفسنجانی با کسب ۲٬۳۰۱٬۴۹۲ رأی در استان تهران، بالاترین میزان رأی یک نامزد انتخابات خبرگان را در تمام ادوار این مجلس کسب کرد و راهی پنجمین دوره مجلس خبرگان شد. حمایت مردم از فهرست هاشمی در این دوره از انتخابات خبرگان رهبری، مانع ورود چهره های صاحب نام جناح راست شد (هاشمی از دوره چهارم مجلس خبرگان به عنوان نماینده تهران راهی این مجلس شد و برای دو سال پس از فوت آیت الله مشکینی ریاست مجلس خبرگان را نیز برعهده گرفت).

وادع با شکوه

پیکر هاشمی رفسنجانی 21 دی ماه سال جاری در مراسمی مردمی از دانشگاه تهران تشییع شد، براساس برآورد مسئولان استانداری تهران مردم حاضر در منطقه دانشگاه تهران و خیابان های اطرافش قریب به 2 میلیون و 500 هزار تن برآورد شدند. به گفته برخی مسئولان تشییع پیکر هاشمی رفسنجانی بر اساس جمعیتی که حضور داشتند پس از مراسم تشییع پیکر بنیانگذار جمهوری اسلامی در خرداد68 دومین مراسم بزرگ و مردمی در نظام جمهوری اسلامی بوده است. این مراسم رویداد ها و حواشی بسیاری داشت. پیکر هشمی رفسنجانی در نهایت پس از قریب به 4 ساعت همراهی مردم در حرم بنیانگذار جمهوری اسلامی به خاک سپرده شد. روز بعد روزنامه ها با تیترهایی چون «مردم قیامت کردند»، «خداحافظی باشکوه» و «تلاقی سیاسی» به شکوه حضور مردم اشاره کردند.