امانوئل ماکرون، رییس‌جمهور فرانسه در چندماه اخیر ترفندهای متفاوتی را برای حفظ امریکا در برجام به کار برده است. استفاده از ادبیات دوپهلو، یکی به نعل و یکی به میخ زدن، حمایت از تشدید فشارهای غیرهسته‌ای بر ایران، از جمله این تلاش‌های ماکرون است.
به گزارش اعتماد، سفر به ایالات متحده برای نجات توافق هسته‌ای با ایران، صدور بیانیه مشترک در قالب تروئیکای اروپایی برای تحسین برجام و به تصویر کشیدن چندباره حمایت از برنامه جامع اقدام مشترک، گفت‌وگو با مقام‌های ایرانی برای دعوت آنها به صبر و چاره‌اندیشی درباره فرجام توافق هسته‌ای در شرایطی است که دونالد ترامپ، رییس‌جمهور ایالات متحده قصد دارد تا چند روز دیگر تهدیدهای خود درباره خروج امریکا از توافق هسته‌ای با ایران را عملی سازد. دومینوی تلاش‌های اعضای غیرامریکایی برجام برای حفظ آن آغاز شده اما همچنان فضای ابهام در نتیجه بگیر و ببندهای رییس‌جمهور امریکا ادامه دارد.
امانوئل ماکرون، رییس‌جمهور فرانسه در چندماه اخیر ترفندهای متفاوتی را برای حفظ امریکا در برجام به کار برده است. استفاده از ادبیات دوپهلو، یکی به نعل و یکی به میخ زدن، حمایت از تشدید فشارهای غیرهسته‌ای بر ایران، گفت‌وگوی مستقیم و حضوری با رییس‌جمهور امریکا درباره حیات برجام و ارایه طرح‌های چندپایه و مرحله‌ای برای راضی کردن رییس‌جمهور امریکا از جمله این تلاش‌های ماکرون است. با این وجود به نظر می‌رسد که حضور در کاخ سفید و گفت‌وگو با قدرت اول اجرایی ایالات متحده به ماکرون این حقیقت را فهمانده است که ترامپ به احتمال بسیار زیاد از توافق با ایران خارج خواهد شد و وقع چندانی هم به تلاش‌های دیپلماتیک تیمش برای حفظ این توافق نمی‌نهد.
رییس‌جمهور فرانسه اندکی پس از دیدار با همتای امریکایی و در حالی که پا روی خاک ایالات متحده داشت اعلام کرد که با حسن روحانی همتای ایرانی خود برای حفظ توافق هسته‌ای با توسل به راهکارهای دیپلماتیک ادامه خواهد داد. این اظهارات در حالی از سوی رییس‌جمهور فرانسه مطرح شد که رابطه میان تهران و پاریس در چندماه اخیر به دلیل اظهارات ضدایرانی ماکرون درباره فعالیت‌های منطقه‌ای و توان موشکی ایران از فراز و فرودهای بسیاری برخوردار بوده و در چند مرحله تهران واکنش‌های تندی به موضع‌گیری‌های پاریس نشان داده است.
همزمان سفر امانوئل ماکرون به ایران نیز هنوز در دستور کار دو کشور قرار دارد و هرچند که الیزه می‌گوید همه‌چیز طبق برنامه‌ریزی پیش خواهد رفت اما فعلا از اجرایی شدن این سفر نیز خبری در دست نیست. با این همه امانوئل ماکرون، شامگاه یکشنبه به وقت تهران در تماس تلفنی با حسن روحانی بر ضرورت حفظ برجام و کار مشترک پاریس- تهران برای تضمین تداوم اجرای آن تاکید کرد. این تماس تلفنی و جزییات منتشر شده آن در رسانه‌های غربی به پیام پاریس به واشنگتن تعبیر شد.
رسانه انگلیسی «تلگراف» درباره این گفت‌وگو می‌نویسد: کمتر از یک هفته پس از آنکه امانوئل ماکرون با حضور در کاخ سفید از رییس‌جمهور امریکا خواست که توافق با ایران را حفظ کند، پیشنهادهایی از سوی وی در گفت‌وگو با مقام‌های ایرانی برای بسط و توسعه برجام مطرح می‌شود. کاخ الیزه در بیانیه‌ای اعلام کرده که رییس‌جمهور فرانسه در گفت‌وگویی تلفنی با همتای ایرانی خود که یک ساعت به طول انجامید طرحی را به روحانی پیشنهاد داده است. در این طرح ماکرون از روحانی خواسته که بحث‌ها باید منتهی به رفع و رجوع ایرادهایی شود که ترامپ بر برجام وارد کرده است. براساس محتوای گزارشی که الیزه از این تماس تلفنی داده، ماکرون در گفت‌وگو با روحانی باز هم پای همان طرحی را به میان کشیده که در واشنگتن و در جریان دیدار با ترامپ نیز مطرح کرده بود.
طرحی که در سایه آن توافق هسته‌ای با ایران ایمن باقی می‌ماند اما سه توافق دیگر در دستور کار قرار خواهد گرفت: نخستین توافق تمدید تعهدهای هسته‌ای ایران پس از 2025 را شامل خواهد شد، دومین توافق به سراغ فعالیت‌های منطقه‌ای ایران خواهد رفت و در نهایت در توافق سوم نیز باید وضعیت برنامه‌های موشک بالستیک ایران مشخص شود. نکته قابل توجه در این تماس تلفنی این است که ماکرون ابتدا منتظر ماند تا بیانیه مشترک تروئیکای اروپایی در باب حمایت از توافق هسته‌ای با ایران و تعهد اروپا به اجرای آن منتشر شود و پس از اثبات برادری با ایران در تماس تلفنی با روحانی از وی تقاضای بسط برجام به توافق‌های دیگر را مطرح کند. در بیانیه مشترک تروئیکای اروپایی نیز خط سیاسی که رییس‌جمهور فرانسه و صدراعظم آلمان در چند روز گذشته آغاز کرده‌اند حفظ و تاکید شده بود که هرچند اروپا به اجرای این توافق پایبند است اما مسائل و دغدغه‌های مهمی هنوز باقی مانده که در این توافق به آن توجه نشده و باید مورد توجه قرار بگیرند.
برجام؛ فرصت اروپایی، تهدید امریکایی
در حال حاضر نزاعی غیرمستقیم میان اروپا و امریکا بر سر توافق موجود روی میز با ایران و لزوم تفکیک آن از سایر اختلاف‌ها با تهران در جریان است. در حالی که رفت و آمدها در کابینه ترامپ جای چهره‌های نسبتا میانه رو مانند رکس تیلرسون و ژنرال مک مستر را به چهره‌های ایران‌ستیزی چون مایک پمپئو و جان بولتون داده است، برجام نیز به ابزار در اختیار این چهره‌های جدیدتر برای تحت فشار قرار دادن تهران بدل شده است.
این در حالی است که اروپا اعتقاد دارد برجام باید پلی برای حل و فصل سایر مسائل با ایران باشد، امریکای ترامپ این تک توافق موجود با تهران در 4 دهه اخیر را ابزار تهدید برای وادار کردن تهران به خواسته‌های ریز و درشت غیرهسته‌ای واشنگتن و متحدانش در منطقه می‌داند. شامگاه یکشنبه به وقت تهران نیز تماس تلفنی ماکرون با روحانی پس از اظهارات تند و تیز مایک پمپئو درباره ایران مطرح شد.
وزیر خارجه جدید ایالات متحده که صلاحیت وی در مجلس سنا چند روز پیش تایید شد با حضور در خاورمیانه و در دیدار با مقام‌های سعودی و اسراییلی، ایران را بزرگ‌ترین اسپانسر تروریسم در جهان خواند. موضع‌گیری‌های تند و تیز چند روز اخیر ترامپ، بولتون و پمپئو این نگاه را تقویت کرده که به احتمال بسیار زیاد رییس‌جمهور امریکا در تاریخ 12 ماه مه (22 اردیبهشت) دستور به عدم تمدید توقف اجرای تحریم‌های هسته‌ای ایران خواهد داد. مایک پمپئو در ریاض و در جریان نخستین سفر خود به غرب آسیا در جامه وزیر خارجه ترامپ تلاش کرد ادبیات همچنان تند و توهین‌آمیز دولت متبوع خود در قبال ایران را حفظ کند.
وزیر خارجه جدید امریکا که پیش از سفر به ریاض با حضور در بروکسل و در میان متحدان اروپایی امریکا تلاش کرده بود بیم‌ها از دور شدن امریکای ترامپ از متحد سنتی خود در قاره سبز را کمرنگ‌تر کند در حضور مقام‌های سعودی تمام باب‌ها برای حفظ برجام را نبست و تاکید کرد که واشنگتن به کار با متحدان اروپایی خود برای اصلاح توافق با ایران ادامه خواهد داد اما اگر توافقی در این زمینه حاصل نشود، ترامپ همان‌گونه که اعلام کرده از برجام خارج خواهد شد.
سکاندار جدید وزارت خارجه امریکا در حالی باقی ماندن امریکا در برجام را منوط به میزان پیشرفت مذاکرات تروئیکای اروپایی با امریکا می‌داند که براساس گزارش‌های خبری منتشرشده در چند روز اخیر، ماکرون در دیدار با ترامپ اشاره‌ای به محتوای طرح برایان هوک، مذاکره‌کننده امریکایی با اروپایی‌ها در حوزه برجام کرده که رییس‌جمهور امریکا از وجود چنین طرحی ابراز بی‌اطلاعی کرده است. این بی‌اطلاعی ترامپ از چند و چون مذاکره میان اروپا و امریکا بر سر برجام نشان می‌دهد که وی در روز 12 ماه مه نیز تصمیم شخصی و بی‌توجه به نظرات کارشناسی را درباره ایران خواهد گرفت.
محک انعطاف ایران
درحالی که تا کمتر از 15 روز دیگر ترامپ باید تصمیم برجامی خود را اعلام کند، رفتار چند روز اخیر اروپایی‌ها نشان می‌دهد که در مذاکرات میان اروپا و امریکا، توفیق چندانی حاصل نشده و در نهایت تروئیکای اروپایی از ایران می‌خواهند که با دست نخورده باقی ماندن برجام، تن به توافق تکمیلی دیگری بدهد که دامنه محدودیت‌های هسته‌ای این کشور پس از 2025 را حفظ کند.
این ایده اروپایی‌ها در تماس تلفنی روحانی با ماکرون از سوی رییس‌جمهور ایران رد شد و این در حالی است که از نخستین روزهای طرح مساله اصلاح برجام از سوی امریکا، چهره‌هایی مانند محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران بر عبث بودن تلاش‌ها برای راضی کردن ترامپ برای باقی ماندن در برجام تاکید کرده بودند. با این وجود به نظر می‌رسد که اروپا ترجیح می‌دهد از اندک فرصت باقی مانده همچنان برای چکش کاری سطح توقع ایران و امریکا استفاده کند و در مقطع فعلی گزینه‌های اجرایی خود برای حفظ ایران در توافق هسته‌ای در صورت خروج امریکا از آن را مورد بحث و بررسی قرار ندهد.
تهران‌گفت‌وگوهای‌هسته‌ای‌جدید‌را نمی‌پذیرد
رسانه انگلیسی بی‌بی‌سی نیز درباره تماس تلفنی ماکرون با روحانی نوشت: «رییس‌جمهور فرانسه در گفت‌وگو با همتای ایرانی خود از وی خواست که وارد گفت‌وگوهای جدید هسته‌ای شود. با این وجود در این تماس تلفنی طولانی، رییس‌جمهور ایران به همتای فرانسوی خود گفت که توافق هسته‌ای موجود میان 7 کشور قابل مذاکره مجدد نیست.» در حالی که اروپایی‌ها می‌گویند خواهان حفظ توافق هسته‌ای با ایران هستند به نظر می‌رسد که ترامپ توانسته ماکرون و مرکل را نسبت به دغدغه‌های خود متقاعد کند و اکنون تروئیکای اروپایی تلاش می‌کنند توپ حفظ توافق هسته‌ای را به زمین ایران بیندازند؛ مساله‌ای که ایران با آن کنار نخواهد آمد.
درحالی که اروپایی‌ها می‌خواهند حضور هرچند فیزیکی امریکا در برجام را حفظ کنند ایران می‌گوید واشنگتن در دو سال و نیم گذشته از حصول برجام نیز به تعهدات خود پایبند نبوده است و حفظ فضای ابهام پیرامون ایران در حقیقت همان برقرار نگاه داشتن فضای منفی است که مانع از نزدیک شدن کامل سرمایه‌گذاران به تهران می‌شود. بی‌بی‌سی در بخشی از گزارش خود درباره تماس تلفنی شامگاه یکشنبه روسای جمهور ایران و فرانسه تاکید می‌کند که هرچند روحانی مذاکره بیشتر درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران را رد کرده اما خواهان توسعه روابط دوجانبه میان تهران و پاریس شده است.
روایت معتدل‌تر فرانسوی از گفت‌وگوی روحانی- ماکرون
رویترز در نگاهی به معنای تماس تلفنی روحانی و ماکرون نوشت: اختلاف‌ها بر سر توافق هسته‌ای میان ایران و 1+5 مصوب سال 2015 میلادی، پس از آنکه تهران هرگونه توافق جانبی را رد کرد، عمیق‌تر شده است. این در حالی است که همزمان مایک پمپئو در دیدار با مقام‌های اسراییلی مواضع بسیار سختی علیه ایران اتخاذ کرده است. ایران در چندماه گذشته و پس از مشروط شدن باقی ماندن امریکا در برجام بارها اعلام کرد که اصلاح توافق هسته‌ای را نمی‌پذیرد اما به نظر می‌رسد که روحانی در تماس تلفنی با ماکرون برای آخرین بار به صراحت دست رد بر سینه نماینده تروئیکای اروپایی برای تشویق کردن ایران به مصالحه زده و تاکید کرده این تهران نیست که قرار است کوتاه بیاید.
همزمان به نظر می‌رسد که ایران خود را برای برجام بدون امریکا نیز آماده می‌کند و در چند هفته گذشته خبر حذف دلار از چرخه‌های مالی بین‌المللی خود را اعلام کرده است. در حالی که گزارش منتشر شده از تماس میان روحانی و ماکرون در سایت ریاست‌جمهوری ایران تند و تیز است و تیتر مخالفت ایران با توافق هسته‌ای فراتر از برجام را اعلام کرده اما الیزه نسخه معتدل‌تری را برگزید و با تاکید بر اینکه دو رییس‌جمهور بیش از یک ساعت با هم تلفنی صحبت کرده‌اند اعلام کرد که هر دو طرف موافق تداوم تلاش‌ها برای حفظ برجام هستند.
الیزه همچنین در بخش‌هایی از این گزارش تاکید کرده که روسای جمهور نه تنها درباره سرنوشت توافق هسته‌ای بلکه درباره مسائل مورد اختلاف دیگر مانند برنامه موشک‌های بالستیک ایران نیز با هم گفت‌وگو کرده‌اند. فعالیت‌های منطقه‌ای و پرونده‌های روز در منطقه مانند سوریه نیز در گفت‌وگوی تلفنی شامگاه یکشنبه ماکرون- روحانی مدنظر قرار گرفته شد.
در حالی که ماکرون تلاش می‌کند خود را به عنوان میانجی‌گر یا به نوعی نجات‌دهنده برجام معرفی کند، امریکا نیز انعطافی در این خصوص نشان نمی‌دهد و حتی مواضع واشنگتن سخت‌تر از قبل هم شده است. سی‌ان‌ان نیز در نگاهی به گفت‌وگوی روحانی و ماکرون نوشت: اظهارات روحانی در گفت‌وگو با رییس‌جمهور فرانسه می‌تواند منجر به پیچیده‌تر شدن تلاش‌های اروپا برای نگاه داشتن امریکا در برجام شود.
ادامه برجام با این شرایط قابل تحمل نخواهدبود
عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران در دیدار با الیستر برت معاون وزیرخارجه بریتانیا، ضمن انتقاد از رویکرد کشورهای اروپایی در مقابل بدعهدی‌ها و تخلفات ترامپ در اجرای برجام، تلاش سه کشور انگلیس، آلمان و فرانسه در جلب رضایت ترامپ به قیمت تحت فشار قرار دادن ایران را سیاستی اشتباه و شکست خورده توصیف کرده و به‌شدت مورد انتقاد قرار داد. با این وجود، طرف بریتانیایی ضمن اعلام پایبندی کامل کشورش به برجام تاکید کرد: بریتانیا خواهان اجرای تمامی مفاد برجام از سوی همه کشورها است و این نکته را در مذاکرات خود با طرف امریکایی مدنظر دارد.
