اقتصاد و معاملات[1]
دين اسلام کار و کسب و تحصيل مال و ثروت و بطور کلّي فعاليتّهاي اقتصادي اي که بر اساس موازين اسلامي صورت مي گيرد را ، يک نوع عبادت و موجب اجر و ثواب مي داند که حضرت پيغمبر ( صلّي الله عليه و آله ) فرمودند : « عبادت ، هفتاد جزء است و با فضيلت ترين آن کوشش در راه تحصيل مال از راه حلال است .»
و بطور کلّي احاديث فراواني که در اين رابطه از پيغمبر بزرگ اسلام و اهل البيت گرامش (سلام الله عليهم ) نقل گرديده است بر اين مطلب دلالت دارند که نظر اسلام اينست که مسلمانان داراي اقتصاد مستقل و خود کفا و فعّال باشند و افرادي که قدرت کار و ابتکار دارند ، هرگز به بطالت و کسالت نبايد تن در بدهند و بطور منظّم و جدّي در راه ايجاد کار و اشتغال و کار و بکار بردن ابتکار بکوشند و کساني که امکانات مالي دارند هرگز ثروت خود را راکت نگذارند و آن را در راه مضاربه ، و مزارعه و مساقاه و تأسيس و اداره مراکز توليدي و ايجاد اشتغال بکار بيندازند تا در نتيجه اين بسيج اقتصادي همگاني علاوه بر از بين بردن فقر داراي اقتصاد مستقل باشند و تا علاوه بر اينکه سنگيني زندگي خود را بر دوش ديگران نيفکند ، منشأ خدمات و کمک به ديگران باشند .
حضرت امير مؤمنان ( عليه السلام ) فرمودند : « مردمي که با داشتن آب و خاک ، محتاج هستند از رحمت خداوند بدور مي باشند .»
حضرت صادق ( عليه السلام ) به شخصي درمقام تشويق و ترغيب به کار فرمودند : « بار بر سر خود حمل کن و اين زحمت را تحمّل کن و از ديگران بي نياز باش .»
حضرت پيغمبر ( صلّي الله عليه و آله ) فرمودند : « کسي که شب را در حالي به صبح مي آورد که در نتيجة در پيش گرفتن راه کسب حلال خسته شده است ، خداوند گناه او را مي آمرزد . »
حضرت صادق (عليه السّلام ) به مردي 700 دينار به عنوان مضاربه دادند و فرمودند :
« اين پول را از اين نظر در اختيار تو گذاشتم که دوست مي دارم خداوند مرا در حالي که پول را راکد نگذاشته و در جريان کار و تحصيل فائده قرار داده ام ، ببيند . »
مطلب مهمّ د راينجا اين است که پيشوايان بزرگ اسلام تأکيد بسيار زيادي بر اين موضوع داشته اند که مسلمانان مسائل و احکام مربوط به اقتصاد اسلامي را ياد بگيرند تا هرگز دچار تخلّف از موازين اسلامي نشوند .
حضرت اميرمؤمنان (عليه السّلام ) تاجران و کَسَبه را مخاطب ساخته سه مرتبه به آنها فرمودند : « اَلْفِقهُ ثُمَّ الْمَتْجَرُ » يعني نخست احکام و مسائل شرعي را ياد بگيريد سپس به تجارت مشغول شويد .
حضرت باقر (عليه السّلام ) فرمودند که حضرت اميرمؤمنان (عليه السّلام ) هر روز صبح در يک يک بازارهاي کوفه د رحالي که تازيانة خود را بر دوش نهاده بود گردش مي کرد و به هر يک از آن بازارها که مي رسيد مي ايستاد و به آنها مي فرمود : « خيرو برکت را از خداوند بخواهيد و سختگيري را کنار گذاشته معاملات را با سُهُولت انجام بدهيد وميان خريداران فرق مگذاريد و خود را با حِلْم و حوصله آراسته کنيد از دروغگويي و قسم خودداري کنيد و از ظلم و اِجْحاف جدّاً بپرهيزيد و يار و ياور مظلومان باشيد و هرگز به ربا خواري نزديک مشويد و پيمانه و ميزان را مراعات کنيد و از حقّ مردم کم نگذاريد و در راه فساد و تباهي هرگز گام مگذاريد . »
به اين ترتيب همه بازارهاي شهر را گردش مي کرد و در هر يک احکامي را که ستون فقرات اقتصاد اسلا مي است بيان مي کردند .
دراسلام هر نوع کار و کسب مشروع ، مقدّس و اشتغال به آن يک نوع عبادت است و فقط تأکيد اسلام بر اين است که کار ، مشروع و انجام دهندة کار امين و درستکار باشد که حضرت امير مؤمنان (عليه السّلام ) فرمودند : « خداوند متعال کسي را که صاحب حِرْفه و امين باشد دوست مي دارد » .
حضرت باقر (عليه السّلام ) فرمودند : «کسي که به اين منظور به فعاليّت هاي اقتصادي مي پردازد که خود کفا باشد و از مردم بي نياز بگردد و علاوه بر ادارة خانوادة خود به امور اقتصادي همسايگان خود نيز رسيدگي کند ، در روز قيامت درحالي که چهره اش مانند ماه شب چهارده مي درخشد خداوند را ملاقات مي کند » ولي براي برخي از کارها فضيلت بيشتري ذکر شده است :
1- زراعت
حضرت صادق (عليه السّلام )ذفرمودند : « کشاورزان گنجهاي خدا در روي زمين مي باشند و در ميان کارهاي اقتصادي هيچ کاري درنزد خدا محبوب تر از زراعت نيست و خداوند هيچ پيغمبري را برنيانگيخت مگر اينکه به کشاورزي اشتغال داشت داشت جز ادريس (عليه السّلام ) که خياط بود » .
و نيز فرمود : « زراعت کنيد و درخت بکاريد ، سوگند به خدا عملي حلال تر و پاکيزه تر از آنها را مردم انجام نداده اند » .
حضرت کاظم (عليه السّلام ) د رموقعي که مشغول زراعت بودند فرمودند : « پيغمبر و امير مؤمنان و پدران من همه با دست خودکار مي کردند و بعد افزودند همة پيغمبران و جانشينان آنان و صالحان با دست خود کار مي کرده اند » .
2-تجارت
حضرت پيغمبر ( صلّي الله عليه وآله ) فرمودند : برکت ده قسمت است و نُه قسمت آن در تجارت است .حضرت صادق (عليه السّلام ) فرمودند : تجارت موجب افزايش عقل است .
مسأله اختصاصی
اقسام معاملات
بهجت: معاملات چند قسم مي باشد: 1- معاملات باطل. 2- معاملات مكروه. 3- خريد و فروش ميوه. 4- معامله سلف. 5- خريد و فروش طلا به طلا، يا نقره به نقره. كه تفصيل هركدام از آنها به ترتيب در مسائل بعدي ذكر خواهد شد.
[1] این توضیحات در رساله آیت الله نوری آمده است.
