اعمال و فضیلت های روز جمعه

جمعه، هفتمین روز هفته که دارای جنبه عبادی، فقهی و اجتماعی مهمی در فرهنگ اسلامی است. از این رو در منابع دینی از آداب و اعمال خاصی، همچون غسل و نماز جمعه برای آن یاد شده است. بنا بر پاره‌ای روایات بسیاری وقایع مهم تاریخی در این روز رخ داده، یا در آینده به وقوع خواهد پیوست.

 

روز جمعه در فرهنگ اسلامی این روز شرافت به سزایی دارد، از این رو هر چند در برخی از کشور‌های اسلامی این روز تعطیل رسمی نیست، اما فعالیت‌های روزانه حالت نیمه تعطیل به خود گرفته است. در حقیقت تعطیلی جمعه به معنای دست کشیدن و خودداری از فعالیت (همچون تعطیلی شنبه برای یهودیان) نیست بلکه جمعه در فرهنگ اسلامی روز عبادت دانسته شده است.
علاوه بر فرهنگ دینی در فرهنگ عامّه نیز این روز قداست و شرافت بسزایی دارد و بسیاری کار‌ها در آن به فال نیک یا بد گرفته می‌شود. در دوران جاهلیت آن را عروبه می‌نامیدند و می‌گویند نخستین کسی که آن را جمعه نامید، کعب بن لوی بن غالب، یکی از اجداد پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم، بود. در میان ایام هفته، شب و روز جمعه فضیلت و برتری ویژه‌ای دارد. از حضرت رسول صلی الله علیه و آله وسلم روایت شده که روز جمعه سرور روزهاست، و بر روز‌های عید قربان و عید فطر نیز برتری دارد. در ساعاتی از روز جمعه، بنده هر چیزی از خدا بخواهد، خداوند به وی عطا می‌کند.

 

تمامی ملائکه مقرب، آسمان، زمین، کوه و دشت و دریا و باد در این روز بیمناک اند که قیامت برپا گردد.
رسول خدا فرمود:بهترین روزی که خورشید بر آن می‌تابد روز جمعه است.
امام صادق علیه السلام نیز فرمود:در شب جمعه از گناهان اجتناب بورزید که گناه و عقاب در آن دو برابر است، چنانچه ثواب کار نیک نیز در آن دو چندان است؛ و نیز فرمود: «صدقه دادن در روز جمعه دو چندان محسوب می‌گردد.

 

 

اوّل{زیاد صلوات فرستادن و تسبیحات اربعه گفتن و استغفار نمودن‏}؛
۱- بسیار گفتن:‏ «سُبْحانَ اللَّهِ و اللَّهُ أَکْبَرُ و لا إِلهَ إِلاَّ اللَّهُ» و بسیار صلوات فرستادن.
همانا روایت شده که جمعه شبش نورانی است و روزش بسیار روشن پس بسیار بگویید: «سُبْحانَ اللَّهِ و اللَّهُ أَکْبَرُ و لا إِلهَ إِلاَّ اللَّهُ» و بسیار صلوات بفرستید بر محمّد و آل محمّد علیهم السّلام و در روایت دیگر اَقلّ صلوات در این شب صد مرتبه است و آن چه زیاده کنی بهتر است.

(و از حضرت صادق علیه السّلام مروی است که:صلوات بر محمّد و آل محمّد در شب جمعه برابر است با هزار حسنه و محو می ‏کند هزار سیّئه را و بالا می‏ برد هزار درجه) و مستحب است که بسیار صلوات بفرستند بر محمّد و آل محمّد صلوات الله علیهم، بعد از نماز عصر روز پنجشنبه تا آخر روز جمعه

(و به سند صحیح از حضرت صادق علیه السّلام منقول است که:چون عصر روز پنجشنبه می ‏شود ملائکه از آسمان به زیر می‏ آیند با قلم‌های طلا و صحیفه‏‌های نقره و نمی‏ نویسند در پسین پنجشنبه و شب جمعه و روز جمعه تا آفتاب غروب کند به غیر از صلوات بر محمّد و آل محمّد).

۲- و شیخ طوسی فرموده که مستحب است در روز پنجشنبه صلوات فرستادن بر پیغمبر صلّی الله علیه و آله هزار مرتبه و مستحب است آن که بگوید در آن:

«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ وَ أَهْلِکْ عَدُوَّهُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الإِنْسِ مِنَ الاَوَّلِینَ وَ الآخِرِینَ‏»
و گفتن این صلوات‏ «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ وَ أَهْلِکْ عَدُوَّهُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الإِنْسِ مِنَ الاَوَّلِینَ وَ الآخِرِینَ‏» صد مرتبه از بعد عصر پنجشنبه تا آخِر روز جمعه فضیلت بسیار دارد.

۳- و نیز شیخ فرموده مستحب است که در آخِر روز پنجشنبه استغفار کنند به این نحو؛
«أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِی لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ تَوْبَةَ عَبْدٍ خَاضِعٍ مِسْکِینٍ مُسْتَکِینٍ لاَ یَسْتَطِیعُ لِنَفْسِهِ صَرْفاً وَ لاَ عَدْلاً وَ لاَ نَفْعاً وَ لاَ ضَرّاً وَ لاَ حَیَاةً وَ لاَ مَوْتاً وَ لاَ نُشُوراً وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عِتْرَتِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ الأَخْیَارِ الأَبْرَارِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً».

 

 

۱- خواندن سوره‌های جمعه و اعلی پس از سوره‌ی حمد در نماز مغرب و عشاء شب جمعه و خواندن سوره‌های جمعه و منافقین در نماز ظهر و عصر روز جمعه؛ شیخ صدوق رحمه الله روایت کرده از حضرت صادق علیه السّلام که فرمود از چیزهائی ‏که واجب و لازم است بر هر مؤمنی که شیعه ما باشد، آن که در شب جمعه، نماز را به سوره‌ی جمعه و «سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الأَعْلی‏» بخواند و در نماز ظهر آن سوره‌ی جمعه و مُنافقین را بخواند. پس هرگاه این کار را کرد گویا عمل نموده به عمل رسول اللَّه صلّی الله علیه و آله و ثواب و جزاء او بر خدا، بهشت خواهد بود.

 

 

در شب جمعه این سوره‏‌ها را بخواند که از برای هر یک فواید و ثواب بسیار روایت شده است:
‏بنی‏ اسرائیل (اسراء)، کهف، سه طسین (شعرا، نمل و قصص)، الم سجده (سجده)، یس، ص، اَحقاف، واقعه، حم سجده، حم دخان (دخان)، طور، اِقْتَرَبَت (انبیاء و قمر) و جمعه؛ و اگر فرصت ندارد اختیار کند «سوره واقعه و سوره‏‌های قبل آن را»؛ زیرا که از حضرت صادق ‏علیه السّلام روایت شده که:
هر که در هر شب جمعه، «سوره بنی‏ اسرائیل» را بخواند، نمیرد تا به خدمت حضرت قائم‏ علیه السّلام برسد و از اصحاب آن حضرت باشد؛ و فرمود که هر که «سوره کهف» را در هر شب جمعه بخواند، نمیرد مگر شهید و حقّ تعالی او را در روز قیامت با شهداء محشور گرداند و با ایشان بدارد.
هر که هر «سه طسین» را در شب جمعه بخواند، از دوستان خدا باشد و در امان و حمایت حقّ تعالی باشد و فقر و تنگدستی در دنیا به او نرسد و در آخرت خدا از بهشت آن قدر به او عطا کند که او راضی گردد و زیاده از رضا به او کرامت فرماید و صد زن از حوریان بهشت به او تزویج نماید.

هر که «سوره الم سجده» را در هر شب جمعه بخواند، حقّ تعالی در قیامت نامه‌ی او را به دست راست او دهد و او را بر اعمال او حساب نکند و از رفقاء محمّد و آل او علیهم السّلام باشد؛ و به سند معتبر از حضرت باقر علیه السّلام منقول است که هر که «سوره ص» را در شب جمعه بخواند، از خیر دنیا و عُقبی‏ آن قدر به او عطا کنند که نداده باشند مگر به پیغمبر مرسلی یا ملک مقرّبی و او را داخل بهشت گردانند با هر که خواهد از اهل خانه‌ی او حتّی خادمی که او را خدمت کرده است اگر چه داخل عیال او نباشد و در حدّ شفاعت کردن او نباشد؛ و از حضرت صادق‏ علیه السّلام منقول است که هر که در شب جمعه یا روز جمعه «سوره اَحقاف» را بخواند، در دنیا به او ترس و بیمی نرسد و در آخرت از فَزَع و ترس روز قیامت ایمن باشد؛ و فرمود هر که هر شب‏ جمعه، «سوره واقعه» را بخواند خدا او را دوست ‏دارد و او را محبوب گرداند و در دنیا بدحالی و تنگدستی نبیند و هیچ آفت از آفات دنیا به او نرسد و از رفقای حضرت امیرالمؤمنین‏ علیه السّلام باشد و این سوره مخصوص امیرالمؤمنین (علیه السّلام) ‏است.

روایت است ‏که هر که «سوره جمعه» را در هر شب جمعه بخواند، کفّاره‌ی ما بین این جمعه تا جمعه‌ی دیگر خواهد بود، و همین فضیلت وارد شده از برای کسی‏ که «سوره کهف» را در هر شب جمعه بخواند و هم چنین برای کسی که آن را بعد از ظهر وعصر روز جمعه بخواند.

 

روایت گردیده که جناب کمیل رحمه الله دید امیرالمؤمنین علیه السّلام در شب نیمه‌ی شعبان دعای کمیل را در سجده می‌خوانده است».
روایت:کمیل بن زیاد رحمه الله گفت:با مولایم امیرالمؤمنین علیه السّلام در مسجد بصره نشسته بودم و در خدمت او جماعتی از اصحابش بودند و یکی از آن‌ها عرض کرد:معنای فرمایش خدای تعالی که فرماید: «فِیهَا یفرَقُ کُلُّ اَمرٍ حَکیمٍ» (سوره دخان. آیه ۴) چیست؟

آن حضرت فرمود:شب نیمه‌ی شعبان است. به آن کسی که جانم به دست او است بنده‌ای از بندگان خدا نیست مگر این که آن چه از نیک و بد بر او جاری می‌شود در شب نیمه‌ی شعبان تا آخِر سال در مثل چنین شبی برای او، تقسیم می‌گردد. «و هیچ بنده‌ای آن شب را احیا نمی‌دارد و دعای خضر علیه السّلام را نمی‌خواند مگر این که دعای او مستجاب است» (المراقبات. ص ۱۹۲).
* اهمّیت دعای کمیل: (ادامه‌ی روایت)؛ چون آن حضرت به منزل بازگشت و من شبانه به خدمتش رفتم درب را کوبیدم.
فرمود:ای کمیل تو را چه مطلبی است؟ عرض کردم:یا امیرالمؤمنین مطلبم دعای خضر است.

فرمود:کمیل بنشین و، چون این دعا را از بر نمودی در هر شب جمعه، یا در هر ماهی یک مرتبه، یا در سالی یک مرتبه، (یا) در عمر خود یک مرتبه آن را بخوان خداوند از تو چاره سازی فرماید و یاریت کند و روزیت دهد و هرگز مغفرت خود را از تو باز نگیرد.


* «ای کمیل؛ طول مدّت رفاقت تو با ما واجب شد که خواهش تو را انجام دهیم».
سپس فرمود:بنویس: ((اللَّهُمَّ إِنِّی أسئَلُکَ بِرَحمَتِکَ الَّتِی وَسِعَت کُلَّ شَی ء ... (المراقبات. ص ۱۹۲ و ۱۹۳).

 

ده مرتبه بگوید: «یَا دَآئِمَ الْفَضْلِ عَلی‏ الْبَریِّه، یا باسِطَ الْیَدَیْنِ بِالْعَطِیَّه، یا صاحِبَ الْمَواهِبِ السَّنِیَّه، صَلِّ عَلی‏ مُحَمِّدٍ وَ آلِهِ خَیْرِ الْوَری‏ سَجِیَّهً، وَ اغْفِرْ لَنا یا ذَاالْعُلَی‏ فِی‏ هَذِهِ الْعَشِیَّه»:‌ای کسی که فضل و بخششت بر خلق دائمی است، و‌ای آن که دو دست احسانت به عطابخشی باز است، ای‏ دارنده بخشش‌های ارجمند، درود فرست بر محمّد و آلش که به‌ترین مردم اند در سرشت و نهاد، و ما را‌ای خدای بلند مرتبه در این شب بیامرز؛ و این ذکر شریف در شب عید فطر نیز خوانده می ‏شود.
۵- خوردن انار:شیخ در مصباح فرموده:فضیلت بسیار در خوردن انار در روز جمعه و در شب آن روایت شده است.

 

و نیز در حدیث معتبر از آن حضرت مرویست که گاه هست که مؤمن دعا می‌کند برای حاجتی و حق تعالی حاجت او را تأخیر می‌کند تا اینکه در روز جمعه حاجت او را برآورد، و برای فضیلت جمعه مضاعف گرداند؛ و فرمود، چون برادران حضرت یوسف علیه السّلام از حضرت یعقوب علیه السّلام استدعای طلب آمرزش گناهان خود کردند، حضرت یعقوب علیه السّلام گفت:
سَوْفَ اَسْتَغْفِرْ لَکْمْ رَبّی، یعنی بعد از این استغفار خواهم کرد برای شما از پرودرگار.
حضرت فرمود:تأخیر کرد که تا سحر شب جمعه دعا کند تا مستجاب گردد.

 

و نیز از آن حضرت مرویست که، چون شب جمعه می‌آید ماهیان دریا سر از آب بیرون می‌آورند و وحشیان صحرا گردن می‌کشند و حق تعالی را ندا می‌کنند که پروردگارا ما را عذاب مکن به گناه آدمیان.

 

و از حضرت امام باقر علیه السّلام نقل است:حق سبحانه و تعالی امر می‌نماید ملکی را که در هر شب جمعه از بالای عرش ندا می‌کند از اول شب تا آخر شب از جانب ربّ اعلی که آیا بندة مؤمنی هست که پیش از طلوع صبح از گناه خود توبه کند، پس توبة او را قبول کنم. آیا بندة مؤمنی هست که من روزی او را تنگ کرده باشم، و از من سؤال کند که روزی او را زیاد گردانم پیش از طلوع صبح پس روزی او را گشاده گردانم. آیا بندة مؤمن غمگینی محبوسی هست که از من سؤال کند که او را از زندان رها سازم و غمش را فرج دهم، پس دعایش را مستجاب گردانم. آیا بندة مؤمن مظلومی هست که از من سؤال کند پیش از صبح برای دفع ستم ظالم، تا من برای او انتقام بکشم و حقّش را به او برگردانم. پیوسته این ندا را می‌کند تا طلوع صبح.
روز جمعه روز عید و برگزیده روزهاست


از حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام منقولست:که حق تعالی جمعه را از همة روز‌ها برگزیده، و روزش عید گردانیده و شبش مثل روزش گردانیده و از جمله و فضیلت جمعه آنست که هر حاجت که در آن روز از خدا سؤال کنند برآورده می‌شود؛ و اگر جماعتی مستوجب عذاب شوند. چون شب جمعه و روز جمعه را دریابند، و دعا کنند خداوند بزرگ آن عذاب را از ایشان بر می‌گرداند.


اختصاص جمعه از چند جهت به صاحب الزّمان ارواحنا فداه

بدان که روز جمعه از چند جهت به مولایمان حضرت حجّت علیه السّلام اختصاص و انتساب دارد، که مقتضی اهتمام ورزیدن بیشتر در این روز به دعا کردن برای آن بزگوار است، ما آن جهات را در کتاب «ابواب الجّنات فی آداب الجمعات، آوردیم، در اینجا نیز برای تذکر اهل خرد به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
اوّل:واقع شدن ولادت با سعادت آن حضرت در این روز
دوّم:در این روز مقام مقدّس امامت به او روحی فداه منتقل گردیده.
سوّم:ظهور و آشکار شدن آن جناب در این روز واقع خواهد شد.
چهارم:در این روز بر دشمنانش پیروز می‌گردد.
پنجم:در این روز خداوند برای آن بزرگوار و پدران گرامی اش پیمان گرفته است.
ششم:روزی است که خدای تعالی آن حضرت را به لقب قائم اختصاص داد.
هفتم:این کلمات از جمله القاب شریف آن حضرت علیه السّلام می‌باشد. وجوه دیگری نیز در آن کتاب آورده ایم که هر کس مایل است از آن‌ها مطلع گردد. به آن مراجعه کند.
فوائد دعا کردن برای امام زمان اروحنا فداه و دعای آقا علیه السّلام در حق دعا کننده
* دعا برای امام زمان ارواحنا فداه مانند در رکاب حضرت رسول صلی الله علیه و آله بودن است.
* در «کافی» از امام صادق علیه السلام روایت کرده است که فرمود:منتظر فرج مانند در رکاب حضرت رسول صلی الله علیه و آله بودن است.

قبولی توبه در روز جمعه
«لو بقیت الأرض بغیر امام ساخت؟»

یعنی؛ «اگر زمین بی امام بماند هر آینه اهلش فرو می‌روند.»
* در حدیث دیگر فرمود: (روایت نموده):هر که بمیرد از شما در حالی که منتظر فرج باشد، مانند کسی است که با امام مهدی (علیه السّلام) بوده باشد در خیمه آن حضرت، و مانند کسی است که در رکاب پیغمبر صلی الله علیه و آله شهید شده باشد.
* مجلسی که در آن، ذکر خدا و فضائل اهل البیت علیهم السّلام باشد، شیطان ناله می‌کند.
* در «کافی» از امام موسی بن جعفر علیه السّلام روایت شده است که:هر گاه در مجلسی ذکر خدا و ذکر فضائل ما اهل البیت علیهم السّلام شد شیطان از شدّت درد و غم به فزع و ناله می‌آید.
و، چون ملائکه ناله او را احساس می‌کنند بر او لعنت می‌نمایند، و از مجلس محروم و زیانکار بیرون می‌رود.
* دعا برای امام زمان ارواحنا فداه موجب سرور قلب شریف آن حضرت علیه السلام است.
* مؤلف کتاب «آئین جمعه» گوید:مخفی نیست که:دعا نمودن از برای امام زمان علیه السلام، و تعجیل فرج آن حضرت (عج) البته موجب سرور قلب شریف آن بزگوار است، و مسلم است که ثواب ادخال سرور بر قلب آن حضرت (عج) از ادخال سرور بر قلب همة مؤمنین بیشتر است، زیرا که او اصل ایمان و معدن آن است، بلکه دعای در حق آن حضرت عجل الله موجب سرور حضرت رسول (صل الله علیه و آله) و جمیع ائمه طاهرین سلام الله علیهم اجمعین است.
* آن که ترک دعای در حقّ امام عصر عجّل الله فرجه کرده بسا می‌شود که باعث شکایت پیغمبر (صل الله علیه و آله) از شخص می‌شود.
* آن که دعا کننده برای فرج آن حضرت، محبوبترین خلق نزد خداست.
* آن که عزیزترین مردم و گرامی‌ترین آن‌ها نزد پیغمبر صلّی الله علیه و آله است.
* آن که حضرت رسول صلّی الله علیه و آله بهشت را برای دعا کننده در فرج صاحب الامر ارواحنا فداه ضامن شده
* آن که نفس کشیدن دعا کننده در فرج امام زمان، ثواب تسبیح دارد.
* دعا کننده در حق حضرت حجت ارواحنا فداه روز قیامت، حضرت (ع) گناهکار را شفاعت می‌کند.
* آن که دعا کننده در حقّ حضرت صاحب الزّمان علیه السّلام روز قیامت هزار گناهکار را شفاعت کرده و این با دعا نمودن از برای آن حضرت (عج) و ظهوراو حاصل می‌شود.

 

۱. آنکه در نماز صبح این روز، در رکعت اول سوره «جمعه» بخواند و در دوم «توحید».
۲. روایت است که:هرکه بعد از نماز ظهر و نماز صبح در روز جمعه و غیر جمعه بگوید، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ نمیرد تا حضرت قائم را دریابد.
۳. بعد از نماز صبح، سوره «الرحمن» بخواند.
۴. «شیخ طوسی» فرموده که:سنت است بعد از نماز صبح روز جمعه صد مرتبه «توحید» و صد مرتبه صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد و صد مرتبه استغفار کند و هر یک از این سوره‌ها را بخواند: «نساء»، «هود»، «کهف»، «صافات» و «الرحمن».
۵. سوره «احقاف» و «مؤمنین» را بخواند.
۶. غسل جمعه کند، و آن از سنت‌های مؤکده است و وقت آن بعد از طلوع فجر است تا زوال آفتاب، و هرچه به زوال نزدیک شود، بهتر است.
۷. ناخن و شارب بگیرد و در آن حین بخواند: «بَسْمِ اللهِ وَ بِالله، وَ علی سُنَّهِ مُحَمَّدٍ و آل محمد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ» و در گرفتن ناخن، ابتدا کند به انگشت کوچک دست چپ، و ختم کند به انگشت کوچک دست راست، و همچنین کند در گرفتن ناخن‌های پای خود.
۸. بوی خوش به کار برد.
۹. تصدق کند که موافق روایتی هزار برابر اوقات دیگر است.
۱۰. آنکه برای اهل و عیال، چیز نیکوی تازه از میوه و گوشت بخرد، تا شاد شوند به آمدن جمعه.
۱۱. هنگامی که ناشتاست، انار بخورد.
۱۲. خود را از کار‌های دنیا فارغ سازد و مشغول به آموختن مسائل دین خود شود، نه آنکه روز جمعه را صرف کند به سیر و گشت و تفرج در باغ‌ها و مزارع مردمان و مصاحبت با اراذل و بیماران و خوانندگی و مسخره گی و عیب گویی مردمان و خنده‌های قهقهه و خواندن اشعار و خوض در باطل و امثال این‌ها که مفاسدش زیاده از آن است که ذکر شود.
۱۳. به زیارت اموات و زیارت قبر پدر و مادر، یا یکی از ایشان برود که فضیلت دارد.
۱۴. در وقت صبح دعای «ندبه» را که از اعمال اعیاد اربعه است، بخواند.
۱۵. نماز ظهر جمعه را به «جمعه» و «منافقین»، و عصر را به «جمعه» و «توحید» بخواند.
۱۶. بعد از عصر، هفتاد مرتبه بگوید: «اَسْتَغْفِرُاللهَ وَ اَتُوبُ اِلَیْهِ».
۱۷. بعد از عصر صد مرتبه سوره «قدر» بخواند و اگر نتواند ده مرتبه را ترک نکند، و خواندن ده مرتبه «قدر» بعد از عصر در هر روزی مستحب است و فضیلت بسیار دارد.
۱۸. در ساعت آخر روز جمعه، دعای «سمات» را بخواند.