رقم واقعی فرار مالیاتی در اقتصاد ایران چقدر است؟

به گزارش خبرنگار مهر، فرار مالیاتی یکی از چالش‌های بسیار مهم به ویژه در کشورهای در حال توسعه است. در واقع این اقدام، به عنوان جزئی از فعالیت‌های زیرزمینی یا بخش نامنظم اقتصاد شناخته شده و فعالیت‌هایی را شامل می‌شود که مالیات حقه آن‌ها پرداخت نشده است.

در این بین همواره در دولت ها و مجلس های مختلف و برنامه های توسعه ای کشور بر ضرورت جلوگیری و مقابله با فرار مالیاتی تاکید شده است و در هر دوره متولیان با انتقاد از بودجه وابسته به نفت اعلام کرده اند که باید با به حداقل رساندن فرارهای مالیاتی، بخش اعظم درآمدهای بودجه را همچون سایر کشورها از طریق مالیات تامین کرد؛ حتی در سال ۹۴ نیز قانون مالیات‌های مستقیم با اهداف بلند مدت به منظور ارتقاء درآمدهای مالیاتی و جدا شدن بودجه از نفت مبتنی بر نرم افزارهای هوشمند و الکترونیکی پایه ریزی شد و اصلاح این قانون نیز در آینده ای نزدیک به مجلس ارسال خواهد شد.

با این حال آنچه که تاکنون در اقتصاد ایران رخ داده، اعلام ارقام نجومی برای فرار مالیاتی بوده است. بازخوانی سخنان مسئولان از رقم هایی بین ۲۵ تا ۶۰ هزار میلیارد تومان برای فرار مالیاتی حکایت دارد.

وزیر اقتصاد : ۲۵ تا ۴۰ هزار میلیارد تومان

فرهاد دژپسند، وزیر امور اقتصادی و دارایی در آخرین اظهارنظر خود در تاریخ ۱۵ مهر ماه در خصوص برآورد این وزارتخانه در حوزه فرارهای مالیاتی، گفته بود: اغلب فعالان اقتصادی شناسنامه دار، مالیات های خود را به موقع پرداخت می کنند؛ در حوزه مودیانی که فرار مالیاتی دارند برآوردها حاکی از آن است که بدون احتساب جرایم مالیاتی میزان فرار مالیاتی ۳۰ تا ۴۰ هزار میلیارد تومان باشد.

البته دژپسند در اظهارنظر دیگری در تاریخ ۱۷ تیر ماه از عدد ۲۵ هزار میلیارد تومان نیز برای فرارهای مالیاتی سخن گفته بود.

مسئول سابق مالیاتی: ۵۰ هزار میلیارد تومان

هادی خانی، مدیرکل سابق بازرسی مبارزه با پولشویی سازمان امور مالیاتی که اخیرا به سمت معاون فناوری های مالیاتی ارتقا یافت، ۱۵ مهر ماه گفته بود: حدود ۴۰ تا ۵۰ هزار میلیارد تومان فرار مالیاتی برآورد می‌شود البته نمی‌توانیم به عدد دقیق فرار مالیاتی برسیم چون اشراف اطلاعاتی و ریزداده‌های لازم را نداریم و از نظر ما هر جا که ابهام اطلاعاتی در خصوص درآمدها داریم استعداد فرار مالیاتی وجود دارد.

معاون سازمان مالیاتی: ۳۵ هزار میلیارد تومان

محمد مسیحی، معاون درآمدهای مالیاتی سازمان امور مالیاتی در آخرین اظهار نظر خود گفته بود: اجتناب از پرداخت مالیات در کنار فرار مالیاتی در تمامی کشورها نظام های مالیاتی را تهدید می کنند. اقتصاد نفتی از یک طرف و سطح معافیت های مالیاتی در کشور از طرف دیگر بخش های نظام مالیاتی را از تیررس مالیات خارج کرده است. همه این ها باعث شده در کشور ما فرار مالیاتی نسبت به کشورهای دیگر بالاتر باشد. 

وی تاکید کرده بود: براساس برآوردها ۳۵ هزار تا ۴۰ هزار میلیارد تومان به طور متوسط فرار مالیاتی داریم. 

رئیس سازمان مالیاتی : ۴۰ هزار میلیارد تومان

امیدعلی پارسا، رئیس سازمان امور مالیاتی هم چندی پیش گفته بود: متأسفانه در کشور فرار مالیاتی زیاد است و جامعه باید به این فرهنگ و باور برسد که پرداخت مالیات در واقع کمک به عمران و توسعه کشور است و فرار مالیاتی در واقع غارت بیت المال و دزدی از حق دیگر مردم است.

به گفته پارسا، در حال حاضر ۴۰ هزار میلیارد تومان در کشور فرار مالیاتی داریم.

رئیس قوه قضائیه : تصور می کردم فرار مالیاتی ۱۰۰ هزار میلیارد تومان باشد

ابراهیم رئیسی، رئیس قوه قضاییه ۲۵ تیر ماه در دیدار با وزیر اقتصاد و رئیس سازمان امور مالیاتی گفته بود: تصور من این بود که فرار مالیاتی در کشور ما حدود ۱۰۰ هزار میلیارد تومان است؛ اما در جلسه امروز اعلام شد که این میزان ۲۸ هزار میلیارد تومان است. البته از آنجایی که ارقام مختلفی پیرامون فرار مالیاتی در کشور مطرح می‌شود، بنابراین، این نتیجه حاصل می‌شود که رقم قابل توجهی فرار مالیاتی در کشور وجود دارد.

عضو کمیسیون اقتصادی مجلس : ۶۰ هزار میلیارد تومان

محمدرضا پورابراهیمی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس دوم تیرماه در گفت وگویی با صدا و سیما با تاکید بر اینکه باید درآمدهای کشور را به سمت مالیات سوق دهیم و این امر ضروری است، گفته بود: رویکرد درآمدهای نفتی باید به رویکرد درآمدهای پایدار غیر نفتی تبدیل شود. در حال حاضر بیش از ۵۰ تا ۶۰ هزار میلیارد تومان فرار مالیاتی وجود دارد که باید این میزان را به شدت بکاهیم.

چرا آمار فرار مالیاتی متفاوت است؟

وحید عزیزی، کارشناس اقتصادی در گفت و گو با خبرنگار مهر در مورد دلایل اختلاف ارقام فرار مالیاتی، گفت: یکی از مشکلات اصلی در حوزه مالیات، فقدان  اطلاعات کامل است از این رو نمی توان عدد دقیقی برای فرار مالیاتی اعلام کرد.

وی افزود: همچنین تفاوت در نوع محاسبات نیز منجر به اعلام ارقام مختلف برای فرار مالیاتی می شود. به عنوان مثال برخی ظرفیت مالیاتی کشور را محاسبه می کنند و هر چقدر با این ظرفیت و میانگین دنیا فاصله داشته باشیم را به عنوان فرار مالیاتی در نظر می گیرند.

عزیزی ادامه داد: در حالی که همه این «فاصله»، فرار مالیاتی محسوب نمی شود چراکه از برخی از این بخش ها خودمان نخواسته ایم مالیات بگیریم، مثلا بخش مربوط به سپرده های بانکی.

این کارشناس اقتصادی افزود: از سویی دیگر در مورد فرار مالیاتی اصناف سخن گفته می شود در حالی که مشکل اصلی اصناف تفاهم های مالیاتی است؛ شاید مالیات حقه یک عدد بالاتری باشد اما سازمان امور مالیاتی با برقراری تفاهم، مالیات حقه را از اصناف دریافت نمی کند؛ این مساله فرار مالیاتی محسوب نمی شود.

علت حجم بالای فرار مالیاتی در کشور چیست؟

در این میان اگر چه ارقام مختلفی برای فرار مالیاتی اعلام می شود و بعضی از کارشناسان معتقدند که میزان فرار مالیاتی بیشتر از آن چیزی است که از سوی مسئولان اعلام می شود و برخی نهادهای نظارتی از فرار ۲۰۰ هزار میلیارد تومانی خبر می دهند، اما آنچه که مسلم است، بالا بودن حجم آن است.

امید علی پارسا، رئیس سازمان امور مالیاتی کشور در گفت و گو با خبرنگار مهر در مورد علل بالا بودن میزان فرار مالیاتی در کشور، اظهار داشت: خوشبختانه در بین قوای مختلف در جهت مبارزه با مفاسد اقتصادی و فرار مالیاتی عزم خوبی وجود دارد.

وی افزود: از جمله راه های فرار مالیاتی در کشور می توان به صدور فاکتورهای صوری، تشکیل شرکت های صوری، انجام فعالیت های غیرمعاف در قالب فعالیت ها و مناطق معاف و تنظیم صورت حساب ها و اسناد و مدارک به صورت جعلی اشاره کرد. این اقدامات مجموع شکل های مختلفی است که در بخش های مختلف کشور صورت می گیرد.

همچنین بر اساس گزارشی که معاونت اقتصادی وزارت امور اقتصادی و دارایی تهیه کرده بود، از عمده دلایل ایجاد فرار مالیاتی باید به نرخ مالیات، همکاری ضعیف نهادها و مؤسسات وابسته، پیچیدگی قوانین و مقررات، فقدان سیستم اطلاعاتی کارآمد، گستردگی معافیت‌های مالیاتی، تورم بالا، اخلاق مالیاتی، سطح درآمد افراد، بیکاری و تعرفه کالا و خدمات اشاره کرد.

از سویی دیگر نیز عدم تمکین اقشاری همچون پزشکان و وکلا از قانون و فرار از پرداخت مالیات نشان می دهد که هنوز فرهنگ مالیاتی در کشور جا نیفتاده است. ثبت نام تنها ۴۰ درصد از پزشکان در سامانه مالیاتی برای نصب کارتخوان پس از سه بار تمدید مهلت و گذشت ۲ ماه از آخرین مهلت ثبت نام و این موضوع که ۳ هزار وکیل پرونده مالیاتی ندارند، مبین همین موضوع است.

همچنین با توجه به اینکه بررسی تراکنش های بانکی می تواند گام مهمی در جلوگیری از فرار مالیاتی باشد سازمان امور مالیاتی از سال ۹۵، اطلاعات گردش مالی افرادی که بالای ۵ میلیارد تومان بوده را از بانک مرکزی گرفته است که در این راستا در سال ۹۷ مجموعا رقم ۱۴۷۰۰ میلیارد تومان فرار مالیاتی از بررسی تراکنش‎های سنگین و مشکوک بانکی تشخیص و مطالبه شده است.

این موضوع نشان می دهد که دسترسی داشتن سازمان امور مالیاتی به اطلاعات تراکنش های بانکی و بررسی مناسب و مستمر این اطلاعات می تواند در کاهش فرار مالیاتی موثر باشد.

از سویی دیگر حسین تاجمیر ریاحی، مدیرکل حقوقی سازمان امور مالیاتی مواردی همچون صدور کد اقتصادی، کارت‌های بازرگانی، اعلام صوری ورشکستگی شرکت‌ها، حساب‌های بانکی اجاره‌ای و به‌ تازگی کد ملی اجاره‌ای تشکیل شرکت‌های صوری و صدور فاکتورهای صوری و جعلی را از جمله آسیب‌هایی عنوان می کند که در نظام اقتصادی کشور وارد شده و به فرارهای مالیاتی بزرگ انجامیده است.

اخیرا حسین میرزایی سخنگوی ستاد تبصره ۱۴ در گفت و گویی که با مهر داشت از شناسایی ۳۰۰ هزار خانوار ثروتمندی که فرار مالیاتی داشته اند، خبر داده و گفته بود با راه اندازی سامانه رفاه ایرانیان و ثبت بخشی از اطلاعات خانوارها روی این سامانه، مشخص شد ۳۰۰ هزار خانوار ثروتمند فاقد کد مالیاتی هستند و فرار مالیاتی دارند.  

پس از این اظهارنظر نیز، رئیس سازمان امور مالیاتی با تایید این عدد، گفته بود: بررسی لیست بانکی تراکنش‌های مالی حدود ۳۰۰ هزار نفر که درآمدهای میلیاردی دارند نشان داد نیمی از آنان مودی مالیاتی نبودند و نیم دیگر هم کمتر از آنچه لازم است مالیات می‌پردازند.