لحظه به لحظه تا فتح خرمشهر

امیر نصرت الله معین وزیری در سال 1317 در شهرستان سنندج متولد شد . او در سال 1340 از دانشکده افسری فارغ التحصیل شد و دوره مقدماتی رسته توپخانه را در اصفهان طی کرد و در سال 1341 به توپخانه لشکر 81 منتقل شد. وی در سال 1354 در کنکور ورودی دانشکده فرماندهی و ستاد شرکت کرد و در سال 1355 با رتبه ممتاز فارغ التحصیل و از همان تاریخ در دافوس مشغول تدریس شد.
امیر معین وزیری در زمان جنگ تحمیلی، طبق دستور فرماندهی وقت نیروی زمینی سرهنگ صیاد شیرازی به قرارگاه عملیاتی جنوب فراخوانده شد و به عنوان افسر عملیات قرارگاه کربلا و در گروه طرح ریزی عملیات های فتح المبین و بیت المقدس انجام وظیفه کرد. آنچه در ادامه می خوانید شرح مرحله سوم عملیات بیت المقدس از زبان ایشان است.

مرحله سوم عملیات بیت المقدس

در ساعت 16 روز بیست و نهم اردیبهشت ماه جلسه ای با شرکت فرماندهان قرارگاههای فتح، نصر، فجر و فرماندهان تیپ های عمل کننده، در قرارگاه نصر تشکیل شد. در این جلسه فرمانده نیروی زمینی یک راه کار جدیدی را نه به صورت ره کار، بلکه به صورت تصمیم اعلام و ابلاغ کرد. محتوای تصمیم از این قرار بود:

قرارگاه نصر در سمت راست( غرب) به منظور دسترسی به پل عراقی ها روی شط العرب و نهر خیّن ( در منطقه جزیره بوارین ) و همچنین تامین جاده دژها در منطقه شلمچه تک کند، قرارگاه فتح نیز در سمت چپ ( شرق ) در امتداد غرب جاده آسفالت اهواز- خرمشهر و قرارگاه فجر به منظور دسترسی به سواحل شط العرب در منطقه غرب نهر عرایض تک کنند.

برای اجرای این مانور، قرارگاه کربلا نیرویی به استعداد 10 تیپ اختصاص داد که می توان گفت: با توجه به عرض جبهه که 15- 16 کیلومتر بود این حداکثر نیرویی بود که می شد در جبهه وارد عمل کرد و به بیانی دیگر بیش از این گنجایش نداشت.
البته اختصاص این نیرو با توجه به استعداد و تمرکز قوای دشمن در منطقه، حداکثر یک برتری توان رزمی به نسبت تقریبی 2 به 1 را برای ما فراهم می کرد.

قرارگاه سر فرماندهی کربلا برای عملیات محاصره و فتح خرمشهر نیروهای مامور را برای رزم سازمان داد:

1- قرارگاه نصر
-    نصر 3 (تیپ 3 پیاده لشکر 21 و تیپ 31 عاشورا)
-    نصر 2 (تیپ 2 پیاده لشکر 21 و تیپ 27 محمد رسول الله (ص))

2- قرارگاه فجر 3
-    تیپ 3 پیاده لشکر 77، تیپ امام سجاد و تیپ 33 المهدی

3- قرارگاه فتح
-    تیپ 14 امام حسین (ع)، تیپ 8 نجف اشرف

4- تیپ 2 لشکر 92 احتیاط قرارگاه کربلا


نکته مهم طرح این بود که قرارگاه کربلا از تامین شلمچه به علت شدت استحکام مواضع و تمرکز نیروی دشمن صرف نظر کرده و تمام تلاش خود را معطوف به محاصره خرمشهر کند. تامین شلمچه به بعد از پایان کار خرمشهر موکول شود. این مسئله در امر انحراف فکر نیروهای دشمن و غافلگیر کردن عراقی ها بسیار موثر بود.

نحوه هدایت و اجرای مرحله آخر عملیات بیت المقدس

پس از ده روز که از دومین تلاش ناموفق نیروهای ما برای فتح خرمشهر می گذشت، سرانجام با یک ساعت تاخیر در ساعت 22:30 روز 1 /3/ 61 سومین تلاش آفندی قرارگاه سرفرماندهی کربلا به منظور آزاد سازی خرمشهر با رمز (بسم الله القاسم الجبارین یا محمد بن عبدالله (ص)) آغاز شد.
دشمن در مقابل تک غافلگیر کننده نیروهای خودی در منطقه غرب خرمشهر و پل نو، مجبور به ترک خاکریزهای دفاعی خود یکی پس از دیگری شد.

در ساعت 3:45 بامداد روز 2/3/61 قرارگاه نصر به جاده آسفالت خرمشهر- شلمچه رسید. فجر 3 هنوز به جاده نرسیده بود. از قرارگاه نصر، نصر 2 به جاده آسفالت رسیده بود، ولی نصر 3 به علت برخورد با میدان مین و مقاومت شدید دشمن زمینگیر شده بود. این منطقه که در حوالی شرق شلمچه قرار داشت، همان منطقه ای بود که قرارگاه نصر در روزهای 20 و 21 اردیبهشت ماه نتوانسته بود به آنجا دسترسی پیدا کند و در واقع منطقه مستحکم مواضع دشمن محسوب می شد.

در ساعت 4:30 بامداد روز 2/3/61 نیروهای دشمن تحت فشار شدید یگان های خودی به حوالی نهر خیّن عقب رانده شدند و ارتباط زمینی نیروهای مستقر در خرمشهر با نیروهای مستقر در منطقه شلمچه قطع گردید و دشمن فقط روی جاده خاکی حاشیه نهر خین رفت و آمد می کرد.

در ساعت 6:15 روز 2 /3/ 61 قرارگاه فتح، خرمشهر را محاصره کرد. فجر 3 به پل نو رسید و به طرف اروند پیشروی کرد. نصر 2 در حال الحاق با نصر 3 بود. نصر 3 نیز جاده دژها را اشغال کرده و در جنوب جاده آسفالت خرمشهر- شلمچه به شدت با دشمن درگیر شد.
در ساعت 2 بعد از ظهر فجر 3 به رودخانه اروند رسید و قرارگاه فتح نیز به سواحل اروند رود دسترسی پیدا کرد و به این ترتیب این دو قرارگاه ماموریت واگذاری در دستور جزء به جزء شماره 9 را با موفقیت انجام دادند.

در برابر تک سریع و غافلکیرانه نیروهای خودی، دشمن دچار وحشت و سرگردانی شدید شد و نتوانست عکس العمل مناسبی نشان دهد. ارتباط یگان های دشمن با یکدیگر قطع و فرار افسران و درجه داران و سربازان از منطقه خرمشهر گویای از هم پاشیدگی سازمان یگان های دشمن در خرمشهر بود.
نصر 2 که در نخلستان ها درگیر پیکاری سخت و سنگین با دشمن بود، خود را تا 5 /1 کیلومتری اروند رود جلو کشید و تلاش کرد با تصرف سرپل دشمن در شمال نهر خیّن، پل شناور عراق روی اروند را به دست آورده، ارتباط عراق را با منطقه خرمشهر از این طریق قطع کند. نیروهای متجاوز در تلاش برای برقراری ارتباط مجدد با نیروهای محاصره شده در خرمشهر بودند و نمی خواستند آخرین امید خود را از دست بدهند. به همین دلیل با مقاومت شدید و استفاده از نخلستان ها، مانع پیشروی نصر 2 شدند.
نصر های 2 و 3 در عملیات خود موفق شدند و بیش از 563 نفر را اسیر، تعدادی تانک را منهدم و یک فروند بالگرد دشمن را که به علت نقص فنی فرود آمده بود، به غنیمت درآوردند.

در دستور جزء به جزء شماره 9 به قرارگاه قدس دستور داده شده بود که همزمان با عملیات در جبهه خرمشهر با اقدام به تک های محدود ضمن درگیر کردن دشمن تلاش کنند در صورت امکان خط دژها را در منطقه محوله یا قسمت هایی از آن تامین کنند.

نتیجه عملیات روز 2/3/61 بسیار درخشان بود و می توان گفت که قرارگاه کربلا به هدف خود که احاطه کامل خرمشهر بود، رسید.
2830 نفر در این روز اسیر شدند که در میان آنها 56 افسر دیده می شد. یگان هایی از دشمن که در منطقه بین نهر عرایض و شلمچه مستقر بودند به میزان زیاد منهدم و تعداد زیادی از آنها اسیر شدند. از جمله:

«تیپ 22 پیاده لشکر 8- تیپ 33 نیروی مخصوص- گردان تانک قعقاع- تیپ 9 گارد مرزی- تیپ 13 گارد مرزی – تیپ 48 پیاده لشکر 11- گردان 3 تیپ 37 پیاده لشکر 7- گردان تانک شرحیل- تیپ 10 گردان مرزی- تیپ 138 گارد مرزی- یگان های ارتش خلقی»

طبق پیام های استراق سمع شده از دشمن، اندکی پس از آغاز این عملیات، فرماندهان اغلب یگان ها در پیام های خود درخواست اجازه برای عقب نشینی می کردند. اکثر پرسنل یگان های درگیر اقدام به فرار کرده، یا تن به اسارت می دادند. بعضی از افراد دشمن که فرار کرده بودند، از نیمه را برگشته و در سایر مناطق خور را تسلیم می کردند.

علیرغم فعالیت شدید نیروی هوایی دشمن در بمباران مناطق درگیر عملیات، نیروی هوایی خودی نیز تلاش فراوان در پشتیبانی هوایی از یگان ها را انجام می داد. هواپیماهایی که ماموریت بمباران و انهدام پل شناور صدام روی شط العرب را داشتند، مناطق تجمع دشمن را در آن سوی رودخانه مورد اصابت قرار دادند.
در پایان روز 2/3/61 قرارگاه کربلا پس از بررسی آخرین وضعیت و موفقیت قرارگاه های فجر 3 و فتح در احاطه کامل خرمشهر، مصمم به وارد کردن نیروهای خودی به شهر و پاکسازی آن از وجود دشمن و با صدور دستور جزء به جزء شماره 10 دستور اجرای آن را به یگان ها صادر کرد.
«در این دستور به فجر 3 دستور داده شد تیپ 33 المهدی را در اختیار فتح ( تیپ 14 امام حسین(ع) و تیپ 8 نجف اشرف) قرار داده و خود به پدافند از منطقه محوله در کرانه اروند ادامه دهد و به قرارگاه فتح ماموریت ورود به خرمشهر و پاکسازی شهر از نیروهای دشمن داده شد. رارگاه نصر ماموریت یافت که به پدافند در سمت باختر و شلمچه ادامه داده، ضمن انهدام سر پل موجود دشمن در شمال نهر خین ( منطقه ای که قسمت انتهایی پل شناور صدام در آن قرار داشت) پاتک های دشمن را از سمت منطقه شلمچه و از منطقه سر پل خین به سمت خرمشهر ( که برای شکستن حلقه محاصره و الحاق با نیروهای محاصره شده صورت می گرفت) دفع کرده و هر گونه پیشروی دشمن را از غرب به شرق سد کند.»

روز موعود

ساعت 3 بامداد روز 3/3/ 61 یک دستگاه پل شناور «پی.ام.پی» به منطقه مارد روانه گردید و نیروهایی از تیپ 23 نوهد به آن سوی رودخانه رفتند.

در تاریکی شب، تعدادی از  افراد دشمن در خرمشهر با استفاده از قایق و عبور از اروندرود اقدام به فرار کردند که تعدادی از این قایق ها توسط تکاوران نیروی دریایی از بخش اشغال نشده خرمشهر، هدف قرار گرفته و سرنشینان آن غرق شدند. در حالی که نیروهای متجاوز در خرمشهر در محاصره کامل قرار گرفته و دست به فرار و تسلیم زده بودند،

رادیو عراق در برنامه فارسی خود اعلام کرد:
" نیروهای خمینی تلاش کردند که با تک شب گذشته، خود را به محمره ( خرمشهر ) نزدیک نمایند که با مقاومت شدید نیروهای ما مواجه شدند و در حال حاضر تلاش می کنند که از دو طرف، شمال شرقی کارون و شمال غربی محمره در دو ستون به شهر نزدیک شوند ولی بدانند که نیروهای مستقر در شهر کاملاً مقاومت کرده، ضمن اینکه نیروهای المنصور در حال حرکت و کمک به آنها می باشند."  

مقاومت جانانه بچه های تیپ 27

دشمن در ساعت های 3:50 و 11 صبح و 13:30 روز 3/3/61 از سمت شلمچه به یگان های نصر 2 و نصر 3 دست به تک زد و ظاهراً تلاش می کرد که از طریق جاده شلمچه- خرمشهر حلقه محاصره خرمشهر را بشکند، ولی یگان های نصر 3 دلاورانه پایداری کردند و تک دشمن را با وارد کردن تلفات و ضایعات دفع کردند.

یگان های نصر 2 تلاش می کردند که سرپل 5/1 کیلومتری دشمن را در شمال نهر خین در هم شکسته و خود را به رودخانه شط العرب برسانند. اما مقاومت شدید دشمن در نخلستان های موجود در این سرپل، تلفات سنگینی بر نصر 2 ، به ویژه تیپ 27 محمد رسول الله (ص) وارد کرد و دشمن موفق گردید که سرپل خود را حفظ و از دستیابی نصر 2 به پل شناور صدام جلوگیری کند.

در حالی که یگان های قرار گاه فتح خود را برای ورود به خرمشهر و پاکسازی آن آماده می کردند، نه تنها هیچ گونه شواهدی از پدافند و مقاومت شدید نیروهای محاصره شده، دیده نمی شد بلکه دسته دسته نیروهای دشمن یا در حاشیه غربی خرمشهر خود را تسلیم کرده و یا در شرق خرمشهر با عبور از پل مارد تن به اسارت می دادند.

ساعت 9:15 روز 3/3/ 61 دشمن با نیروهای خود در سرپل نهر خین و یگان های تقویتی که با استفاده از پل شناور به این منطقه وارد شده بودند، در شمال این سرپل به منظور تصرف و آزاد سازی جاده مرزی خرمشهر- خین، حدود ( جاده خاکی مرزی در جنوب جاده خرمشهر- شلمچه و موازی با آن ) دست به تک کشدید زد و تا بتواند نیروهای محاصره شده در خرمشهر را نجات دهد. موج تک های دشمن که هر بار با تلفات و ضایعات زیاد دفع می گردید، چندین بار با شدت تکرار و سرانجام دشمن که از این عملیات نتیجه ای نگرفته بود، به یگان های درگیر خود در این تک ( تیپ 30 و 37 زرهی و تیپ 25 مکانیزه و چند تیپ پیاده ) دستور داد که به مواضع دفاعی خود عقب نشینی کنند. در پیام هایی که از دشمن در این عملیات استراق سمع گردید؛ وحشت، اضطراب، نا امیدی و عدم تمایل به جنگ و تمرد در بین یگان های دشمن به کرات ملاحظه می شد.

یگان های نصر 2 و فجر 3 در مقابل تک های ذکر شده دشمن پایداری بسیار شایسته ای از خود نشان دادند.
ساعت 11 صبح روز 3/3/61 در حالی که درگیری شدیدی بین نیروهای خودی و دشمن به شکلی که اشاره شد، در شمال نهر خین جریان داشت و دشمن در صدد شکستن حلقه محاصره خرمشهر بود، یگان های قرارگاه فتح از سمت غرب و خیابان کشتارگاه وارد شهر شدند. مقاومت دشمن بسیار ضعیف و تقریباً هیچ بود. فقط مقاومت بسیار جزئی در ناحیه گمرک خرمشهر در کنار اروند رود وجود داشت که به سرعت منهدم گردید.

ساعت 12 نیروهای ما از سه طرف شمال، شرق و غرب وارد خرمشهر شدند. دشمن که 24 ساعت در محاصره کامل قرار داشت، راهی جز اسارت و یا فرار و کشته شدن نداشت و گروه گروه به اسارت در آمدند. نیروهای عراقی به صورت ستون در حالی که دست های خود را بالا گرفته بودند برای اسیر شدن می آمدند. نیروهای موجود در خرمشهر به طور کلی نیروهایی از 14 تیپ و تعدادی گردان مستقل و نیروهای جیش الشعبی بودند.
برافراشتن پرچم ایران

ساعت 2 بعد از ظهر خرمشهر به طور کامل تصرف و پرچم جمهوری اسلامی ایران بر فراز مسجد جامع و پل تخریب شده خرمشهر به اهتزاز درآمد و این شهر که ساعت 4 بعد از ظهر روز 4 آبان ماه سال 1359، پس از 34 روز پایداری به اشغال دشمن درآمده بود، سرانجام ساعت 14:25 بعد از ظهر سوم خرداد ماه 61 پس از نوزده ماه اسارت ( 578 روز ) به دست فرزندان غیور این مرز و بوم که برای رهایی این شهر از چنگال متجاوز سر از پا نشناخته و خون پاک خویش را بی دریغ ایثار کرده بودند آزاد شد.

منبع: برگرفته از کتاب طراحی کلاسیک به کوشش زهرا ابوعلی