بیکاری، سرنوشت تلخ اکثر دانش آموختگان دکتری

درحالي كه براساس آمار رسمي منتشر شده , حدود ۱۰۰ هزار نفر دانشجوی دکتري در کشور وجود دارد، به گفته مسئولان حوزه آموزش، کل ظرفیت پذیرش دانشگاه‌ها و آنچه جامعه به آن نیاز دارد، ۴ یا ۵ هزار نفر است؛ واقعیتی قابل تأمل که حکایت از مازاد بر نیاز بودن جمع کثیری از دانش آموختگان مقطع دکتری است.

به گزارش «تابناک»، براساس تازه ترين اظهار نظر معاون آموزشی وزارت علوم سالانه ۲۰ هزار فارغ‌التحصیل مقطع دکتری به جامعه تحویل داده می‌شود در صورتی که ۱۵ هزار نفر از آنها مازاد هستند و تنها 4 تا 5 هزار نفر مورد نياز كشور هستند.

نگاهي به آمار اعلام شده از سوي رييس سابق دانشگاه آزاد اسلامي مبني بر بيكاري بيش از 20 هزار فارغ التحصيل مقطع دكتري هم به خوبي مي تواند شرایط بغرنج بیکاری فارغ التحصیلان اين مقطع را تصویرسازی کند.

در اين ميان و باتوجه به مازاد بودن سه چهارم از فارغ التحصیلان مقطع دکتری درهرسال, بررسی این موضوع ضروری به نظر مي رسد که دلیل جذب این تعداد دانشجوی دکتری از سوی وزارت علوم چیست؟ یعنی با وجود آنکه سالهاست آمارهاي رسمی و غيررسمي حکایت از مازاد بودن فارغ التحصیلان مقطع ارشد و دکتری نسبت به نياز جامعه دارند چرا اقدامی برای ساماندهی وضعیت موجود انجام نمی شود و حتي هرساله به ظرفيت پذيرفته شدگان مقاطع تحصيلات تكميلي هم اضافه مي شود؟

بي توجهي مسئولان آموزش كشور به رشد سالانه تعداد پذيرفته شدگان مقاطع تحصيلات تكميلي و به تبع آن فارغ التحصيلان بيكار اين مقاطع، درحالي است كه بالاتربودن تعداد فارغ التحصیلان مقاطع تحصیلات تکمیلی نسبت به نیاز جامعه، تبعات منفی بسیاری از جمله افزايش موج نااميدي درميان تحصيلكردگان و نخبگان دانشگاهي را به همراه دارد.

درواقع به نظر می رسد که وزارت علوم طی سال های اخیر بیش از اينكه درراستاي كيفي سازي و به روزرساني آموزش در دانشگاه ها اقدام كند، كمر همت به افزايش تعداد پذيرفته شدگان مقاطع تحصيلات تكميلي بسته است.
رصد وضعيت پذيرفته شدگان مقطع ارشد طي سال هاي اخير به خوبي اين موضوع را ثابت مي كند، براساس آمار رسمی وزارت علوم در سال ۱۳۹۵, ۱۸۲ هزار دانشجو کارشناسی ارشد وارد دانشگاه شدند و در سال ۱۳۹۶ آمار دانشجویان کارشناسی ارشدی که وارد دانشگاه‌ها شدند به یکباره و ظرف مدت یک سال به ۳۵۲ هزار نفر رسید یعنی طي يكسال شاهد افزایش دوبرابری پذيرفته شدگان بوديم.

در این شرایط يعني با بالابودن تعداد دانشجويان مقاطع تحصيلات تكميلي و به ويژه دكتري بهترین اقداماتی که باید انجام شود، چیست؟ آیا باید جلوی رشد افسارگسیخته پذيرش دانشجويان مقطع دكتري گرفته شود یااینکه تلاش شود طرح های اشتغالزایی برای فارغ التحصیلان دکتری اجرایی شود؟

ضرورت توجه به اين موضوع زماني مشخص مي شود كه وجود دانشجويان دكتري مازاد نسبت به نياز جامعه مي تواند اثرات منفي بسياري در جامعه علمي كشور داشته باشد.

كارشناسان آموزشي معتقدند كه براي بهبود وضعيت نامطلوب فارغ التحصيلان مقطع دكتري بايد چندين راهكار به صورت همزمان اجرايي شود، در گام نخست بايد از رشد ناهمگون فارغ التحصيلان مقطع دكتري نسبت به نياز جامعه كاسته شود و دانشگاه هاي دولتي، پيام نور، علمي كاربردي و آزاد بازنگري جدي در تعداد پذيرفته شدگان مقطع دكتري خود داشته باشند

در گام بعدي بايد فكري براي اشتغالزايي دانشجويان و فارغ التحصيلان مقطع دكتري برداشته شود.

درهمين راستا، چندی پیش رئیس دانشگاه تهران در گفت وگویی اعلام کرد که فارغ التحصیلان دکتری بیشترین آمار بیکاران کشور را تشکیل می دهند و مسئولان دانشگاه ها براي بهبود وضع موجود، اقداماتی برای حمایت از فارغ التحصیلان دکتری انجام داده اند.

محمود نيلي احمد آبادي به بررسي طرحي براي حمايت از دانشجويان مقطع دكتري اشاره كرد، طرحي كه با حمایت کمیسیون تلفیق مجلس شورای اسلامی, مورد بررسی قرار گرفته و مطابق آن بخشی از منابع پژوهشی دستگاه‌ها باید صرف قرارداد با دانشگاه‌ها شود.

البته اين طرح به تصويب مجلس شوراي اسلامي نرسيده است اما درصورت تصويب و اجرايي شدن باید حداقل ۶۰ درصد از قراردادهای فوق به دانشجویان دکترا، پسادکترا و پژوهشگران پرداخت شود و یک فضای جدید برای همکاری با دانش‌آموختگان دکترا و احیاناً کارشناسی ارشد فراهم آید تا تحت عنوان پژوهشگر جذب دانشگاه شوند.

البته بايد راهكارهاي ديگري هم براي اشغالزايي دانشجويان و فارغ التحصيلان دكتري برداشته شود اما كاهش تعداد پذيرفته شدگان و اشتغال دانشجويان در دانشگاه ها مي تواند تاثير مثبتي بر وضعيت موجود داشته باشد.

اگرچه در اين ميان موضوعي مطرح مي شود كه ممكن است در اجراي راهكارهاي ارائه شده خللي ايجاد كند و آن علاقه ۹۹ درصد دانشجویان دکترا براي تدریس در دانشگاه های کشور است كه بايد تغييراتي هم در نگرش فارغ التحصيلان دكتري ايجاد شود تا فعاليت در ساير بخش ها از جمله پژوهش، فعاليت هاي آزمايشگاهي و ... هم جدي گرفته شود.