فتاوای آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله)
متفرقه اجاره
1- آسیب رساندن به هتلهای کشورهای خارجی
سؤال: اگر در کشوری غریب شک کنیم که در هتل ما به چیزی مثل شیشه آسیب رسانده ایم و از آن کشور باز گشته ایم تکلیف ما چیست؟
جواب: در صورتی که یقین ندارید چیزی بر شما نیست.
2- جواز تصرفات معمول ومتعارف در ملک استیجاری
سؤال: با عرض سلام- بنده خانه ای را به صورت رهن کامل اجاره نموده ام. آیا زدن میخ در خانه نیاز به مجوز صاحبخانه دارد؟ و آیا خانه در حکم امانت محسوب می شود؟
جواب: اولا : رهن کامل بدون اجاره صحیح نیست بلکه هرگاه رهن و اجاره به صورت زیر باشد، صحیح است:
مالک ملک خود را به مبلغ کمى اجاره دهد، و در ضمن عقد اجاره شرط کند که مستأجر فلان مبلغ را به او وام دهد، و ملک مورد اجاره در مقابل آن وام رهن باشد.
ثانیا: تصرفات جزیی که معمول و متعارف است نیازی به اجازه صاحبخانه ندارد.
3- اختلاف محقق و کارفرما در کارهای پژوهشی
سؤال: هرگاه شخصى با دیگرى قرار دادى شفاهى به شرح زیر منعقد سازد:
«این تحقیق را انجام بده، ساعتى 150 تومان مى پردازم، و منظور از تحقیق، بازنویسى مطالب، دسته بندى، طبقه بندى جدید، با تکمیل و اصلاحات مى باشد.»
جواب: طرفین مى پذیرند که جهت رفع ابهامات، مرتّب جلسه بگذارند. محقّق پس از چند ماه کار، لیست کارى بیش از هزار ساعت ارائه مى دهد، در حالى که سفارش دهنده کار مدّعى است، کار آن طور که او خواسته صورت نگرفته، و قرار داد به صورت کامل اجرا نشده است. لطفاً بفرمایید:
1ـ کار فرما چقدر بدهکار است؟
2ـ حقوق معنوى کار در قرارداد ذکر نشده است. آیا نام محقّق به عنوان همکار باید همراه با نام صاحب اثر نوشته شود؟
جواب: در صورتى که برخلاف شرایط تصریح شده در عقد، یا مبنىٌ علیه العقد، عمل شده باشد، اجرة المثل به او تعلّق مى گیرد; مشروط بر این که بیش از اجرة المسمّى نباشد. ولى اگر در مقدار ساعات اختلاف دارند، اجیر باید با دلیل شرعى، مقدار ساعت را ثابت کند. مگر آن که طبق قرارداد، تعیین مقدار به او واگذار شده باشد.
اگر قراردادى براى نوشتن نام محقّق نباشد، و عرف و عادت نیز صاحب اثر را ملزم به این کار نکند (که به صورت شرط مبنى علیه العقد در آید،) نوشتن نام محقّق لازم نیست.
4- ادعای مستاجر بر ملک موجر
سؤال: شانزده سال پیش یک باب مغازه به شخصى اجاره داده شده، و و هر سال پس از انقضاى مدّت، اجاره تجدید گشته است. سه سال پیش صاحب ملک فوت کرد. و صاحب فعلى ملک سه نفر مى باشند، و 31 آن حقّ خود مرحومه مى باشد. بعد از فوت مرحومه، وصىّ و ورثه ایشان اجاره مغازه را تجدید کرده اند. ولى در حال حاضر، ورثه در خواست تخلیه مغازه را دارند. مستأجر مى گوید: «من مغازه را خالى مى کنم، ولى ممکن است به فرزندانم حقّى تعلّق بگیرد، که اگر به مالک ببخشم مسؤول باشم». لطفاً به دو سؤال زیر پاسخ فرمایید:
الف) آیا این ادّعا صحّت دارد؟
ب) در صورتى که ایشان حقّى داشته باشند و از آن بگذرند، آیا فرزندانش مى توانند ادّعایى کنند؟
جواب: الف) در صورتى که مستأجر سرقفلى نپرداخته حقّى ندارد، و پس از پایان مدّت اجاره باید ملک را تخلیه کند. ولى بهتر آن است که نسبت به چیزى که در عرف حق کسب و پیشه شمرده مى شود با یکدیگر مصالحه کنند.
ب) اگر حقّى داشته باشد و گذشت کند، فرزندان او نمى توانند ادّعایى کنند.
5- احکام اجرت برای نجات غریق
سؤال: در خصوص موادّ 174 و 181 قانون دریایى جمهورى اسلامى ایران سؤالاتى مطرح است، لطفاً پاسخ بفرمایید. در مادّه 174 مى خوانیم: «به هر نوع کمک و نجات که داراى نتیجه مفیدى باشد، اجرت عادلانه تعلّق خواهد گرفت، ولى اگر عمل کمک یا نجات نتیجه مفیدى نداشته باشد، هیچ گونه اجرتى به آن تعلّق نخواهد گرفت، و در هیچ مورد مبلغ پرداختى بیش از ارزش نجات یافته نخواهد بود.»
و در مادّه 181 آمده است: «اشخاصى که جان آنها نجات یافته، ملزم به پرداخت هیچ گونه اجرتى نخواهند بود. نجات دهندگانى که در عملیّات کمک یا نجات مربوط به یک حادثه، خدماتى براى نجات اشخاص انجام داده اند، مستحقّ دریافت سهم متناسبى از اجرت پرداختى به نجات دهندگان کشتى و بار و سایر متعلّقات آن هستند.»
این دو مادّه در قالب چه نوع عقدى از عقود اسلامى مى گنجد؟ و کدام یک از قواعد فقهیّه را در بر مى گیرد؟
جواب: در مورد مادّه اوّل تنها در موردى مى توانند مطالبه اجرة المثل کنند که در خواستى از سوى صاحبان کالا، یا صاحبان کشتى، صورت گرفته باشد. یا توافق و قرارداد کلّى بین صاحبان کشتى ها و نجات غریق وجود داشته باشد. و در فرض درخواست از نجات غریق، مى تواند اجرة المثل خود را بگیرد; هر چند اجرة المثل او بیش از قیمت کالا باشد، و این داخل در عقد اجاره، یا جعاله است. و در مورد مادّه دوّم، در برابر نجات انسان ها اجرتى لازم نیست، چون واجب است. مگر این که دولت گروهى را استخدام کرده باشد که به طور مرتّب مراقب این امر باشند، که در این صورت حق دارند حقوقشان را بگیرند، ولى قرار دادن سهمى از اجرة المثل نجات کشتى و کالا براى نجات دهنده انسانها وجه شرعى ندارد. مگر این که توافق و قرار داد کلّى با صاحبان کشتى ها و سایر دست اندرکاران صورت گرفته باشد. در مجموع تطبیق این دو مادّه بر موازین فقهى مشکلات متعدّدى دارد.
6- اجاره ملک مشاع
سؤال: آیا مالکین مشاع یک باب خانه، که داراى دو طبقه مجزّاست، و هر طبقه در تصرّف یک شریک مى باشد، مى توانند سهم خود را (که در آن زندگى نمى کنند،) به غیر شریک خود اجاره دهند؟ اگر یکى از شرکا مانع از اجاره دادن سهم شریک خود شود، ضرر و زیان آن متوجّه کیست؟
جواب: هر یک از دو شریک مى تواند سهم خود را به دیگرى اجاره دهد، و شریک دیگر حقّ ممانعت ندارد، وگرنه ضامن است. مگر این که سبب ضرر و زیانى برطرف مقابل شود.
7- ثواب برای اعمال اجیر
سؤال: آیا خداوند به کسانى که جهت انجام عبادات و کارهاى دیگر مثل ساختن مسجد و حسینیّه اجیر مى شوند و اجرت مى گیرند، ثواب مى دهد؟
جواب: چنانچه قصد اجیر انجام آن عمل براى نجات بندگان از دین و اداى مسؤولیت بوده باشد ثواب دارد.
8- احداث مغازه در زمین امامزاده و اجاره آن
سؤال: دو نفر از مؤمنین که کارهاى روزمرّه و متداول مسجد و امامزاده اسماعیل جهرم را سر و سامان مى دهند با پول خود اقدام به ساختن دو باب مغازه در گوشه اى از قبرستان متروکه امامزاده کرده اند، آن گاه آن دو مغازه را به عنوان اجاره به مدّت بیست سال در اختیار هیأت مدیره شرکت تعاونى محل قرار داده اند و مال الاجاره آن را براى مصارف مسجد و امامزاده در نظر گرفته اند اکنون با توجّه به این که مسجد و امامزاده متولّى شرعى ندارد و وقف نامه اى هم موجود نیست به پرسشهاى زیر پاسخ دهید:
الف) آیا ساختن مغازه و به خصوص اجاره آن نیاز به اذن فقیه جامع الشرایط داشته است؟
ب) آیا اجاره انجام گرفته شرعاً معتبر است؟
ج) در صورت بطلان اجاره آیا تخلیّه آن مغازه توسط متصدّیان شرکت تعاونى و واگذارى آن به هیأت امناى مسجد جهت استفاده کارهاى لازم از قبیل انبار، دفتر واجب است؟
د) آیا براى تخلیه آنها، متصدّیان شرکت تعاونى حقّ دریافت وجوهى اعمّ از مقدار پرداخت شده و یا اضافه بر آن و یا مبالغى که جهت گرفتن امتیاز آب و برق و یا تعمیر مصرف کرده اند را دارند؟
جواب: الف) البتّه نیاز به اذن دارد و چنانچه زمین مزبور متروکه بوده، آن ساختمان را فعلا اجازه مى دهیم و اجاره دادن در صورتى مجاز است که ساختمان مزبور مورد احتیاج براى کارهاى مسجد و امامزاده نباشد و مال الاجاره براى امامزاده و مسجد مصرف شود.
ب) اگر اجاره عادلانه باشد و محلّ مزبور مورد نیاز مسجد و امامزاده نباشد صحیح است.
ج) از جواب بالا معلوم شد.
د) آنها فقط مى توانند هزینه هایى را که در آن جا داشته اند بگیرند نه بیشتر.
9- جبران خسارت وارد بر خانه ی اجاره ای
سؤال: ما در خارج از کشور هستیم. من قوانین اجاره این جا را نمی دانم. در خانه ای که اجاره کردیم، صدمات جزئی ولی متعددی وارد شده. مثلا دوش حمام خراش کوچکی برداشته است. آیا باید موقع تحویل تک تک این ها را به صاحب خانه نشان دهیم؟
جواب: در صورتی که در نگهداری مورد اجاره کوتاهی کرده اید باید به اطلاع صاحب خانه برسانید و رضایت ایشان را کسب نمایید.
