شرکت اسلامیه، شرکتی که نماد "اقتصاد مقاومتی" در دوره قاجار است

سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی در بهمن ماه 1392 توسط رهبر انقلاب ابلاغ شد. هدف از ابلاغ این سیاست ها کاهش وابستگی اقتصاد به خارج و مقاوم سازی اقتصاد در مقابل تکانه های خارجی بود. شاید این سیاست ها آن گونه که باید عملی نشد اما با تورق برگ های تاریخ، نمونه هایی را خواهیم یافت که مصداق بارز اقتصاد مقاومتی بوده اند. از جمله این نمونه ها، می توان به شرکت اسلامیه اشاره نمود.

به گزارش تابناک اقتصادی، در یک دهه اخیر دو بار تحریم های ظالمانه و سهمگینی علیه اقتصاد ایران وضع شده است. تحریم هایی که عمدتاً به دلیل وابستگی به خارج به راحتی و سهولت چرخ های اقتصاد ایران را می تواند از کار بیاندازند. در سال 1392 به جهت مقاوم سازی و کم اثر شدن تحریم ها رهبر انقلاب سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی را ابلاغ نمود. سیاست هایی که هدف عمده آن ها کمتر کردن وابستگی اقتصاد ایران به خارج بود. شاید برخی ها قطع وابستگی به خارج و توجه به ظرفیت های داخل را به دیده تردید بنگرند اما باید گفت هنگامی که مردم این مرز و بوم بخواهند کاری را انجام دهند از عهده آن بر خواهند آمد. هنگامی که برگ های تاریخ را ورق بزنیم نمادهایی از اقتصاد مقاومتی را در دوران گذشته خواهیم دید. به عنوان نمونه، شرکت اسلامیه شرکتی است که در دوران قاجار تاسیس شد و نمونه ای از یک نماد اقتصاد مقاومتی است.

شرکت اسلامیه شرکتی با سهامی عام و یکی از اولین و مهمترین کارخانه ‌هایی بود که در دوران مشروطه در ایران با هدف تأمین منسوجات مورد نیاز مردم ایران و مقابله با وابستگی به خارج، با تلاش و حمایت اغلب بازرگانان و علمای اصفهان، شیراز و کاشان به ویژه آقانجفی اصفهانی و نورالله نجفی اصفهانی و میرزا ابوالقاسم زنجانی در فروردین 1278، تأسیس شد. شرکت به سرعت با استقبال گسترده مردم در خرید سهام و همچنین محصولات خود مواجه شد و به تدریج شعبه‌ هایی در بسیاری از شهرها و همین طور در خارج از ایران تاسیس کرد. شرکت اسلامیه اولین تلاش در صنعت مدرن در ایران خصوصاً در زمینه نساجی بود. همچنین این شرکت به فعالیت صرافی نیز اشتغال داشت و یکی از زمینه ‌های تأسیس بانک و بانکداری و سهام در ایران به ‌شمار می رود.

موسسان شرکت اسلامیه اهداف شرکت را در اساسنامه این گونه تبیین نمودند:

1. دسترسی به سود بیشتر اقتصادی از طریق راه اندازی شرکت
2. خروج از ذلت احتیاج به امتعه خارجی
3. تثبیت و تقویت هر چه بیشتر تجارت داخله در برابر تجارت خارجه
4. جلوگیری از خروج ثروت داخلی به خارج از کشور در مقابل ورود کالاهای مصرفی
5. جلوگیری از مهاجرت نسل‏ های آینده به خارج از کشور برای مزدوری و کارگری نزد بیگانگان و ایجاد اشتغال برای جوانان ایرانی
6. تسهیل در امر معیشت مردم به علت ارزان‏تر بودن منسوجات و مأکولات داخلی نسبت نوع خارجی آنها
7. ارائه الگویی تجاری برای آینده ملت و دولت
8. ایجاد یک شرکت برای حمایت از مشاغل داخلی
9. نظام بخشیدن به رشته گسیخته تجارت داخله ایران

• آبادی وطن و شکوفایی و رونق صنایع
• رهایی از مصرف‌گرایی و استفاده از کالاهای خارجی
• ایجاد راه های شوسه و آهن برای سهولت در حمل و نقل
• جلوگیری از احتکار و بازار سیاه.

در ماده بیست و یک اساسنامه شرکت آمده بود: "این شرکت به کلی از دادوستد متاع خارجه ممنوع است. فقط همّ خود را صرف ترقی متاع داخله و آوردن چرخ اسباب و کارخانه مفیده خواهد نمود و حمل متاع داخله را به خارجه بر حسب اقتضاء و به موقع خود در کشیدن راه شوسه و آهن اقدام خواهد کرد." همچنین در ماده بیست و چهارم آن آمده‌ بود که "تمام اجزاء از رییس و مرئوس و امنای شرکت حسب‌الشرط مجبورند لباس خود را از منسوجات و متاع داخله مصرف رسانند".

همان گونه که ملاحظه می گردد اساسنامه این شرکت در راستای حمایت از کالای ایرانی و تولید داخل تنظیم شده بود. با حمایت بازاریان، روحانیون، رجال دولتی و ملاکین به تدریج این شرکت فعالیت خود را گسترش داد و شعباتی را در باکو آذربایجان و سایر کشورها تاسیس کرد. آوازه این شرکت در نجف و مصر پیچید و یکی از نشریات انگلیس در واکنش به تأسیس این شرکت نوشت:

معلوم می‌شود ایرانیان اندک اندک از خواب غفلت بیدار شده و قدر و اهمیت تجارت، خاصه تجارت شرکت را نیکو دانسته و چیزی که در این شرکت اهمیت دارد این است که علمای این ملت در آن شرکت دارند و مشوق اند و اگر این شرکت معتبر شود سکته بزرگی به تجارت انگلیس در اصفهان بلکه در خلیج فارس وارد آید و باید تجار، نوعی رفتار کنند که در آینده بازار تجارت شان از رونق نیفتند وگرنه بزودی باید منتظر خبر بود که بازار تجارت ما در اصفهان بسته شود.

به هر صورت در این دوران که فشارهای اقتصادی بر کشورمان زیاد شده است، خوب است که شرکت ها، شرکت اسلامیه را الگوی خود قرار دهند و تلاش کنند تا کشور را از بند کالاهای خارجی رها سازند.