کلیات
سایپا، که سرنام گروه اسمی شرکت سهامی ایرانی تولید خودرو است، شرکت خودروسازی ایرانی است که در سال ۱۳۹۱ با تولید شمار ۴۷۷٫۸۹۰ دستگاه اتومبیل، معادل ۴۲٪ درصد از سهم بازار خودروی ایران را به خود اختصاص داد و پس از ایران خودرو (با ۴۵٪) به‌عنوان دومین خودروساز ایران، شناخته شد.
پیشینه
شرکت سایپا در سال ۱۳۴۴ با سرمایه اولیه ۱۶۰ میلیون ریال با نام «شرکت ایرانی تولید اتومبیل سیتروئن ایران» تأسیس گردید. در تاریخ ۱۵ اسفند ماه ۱۳۴۵ به ثبت و دو سال بعد به مرحله بهره‌برداری رسید.
شرکت سهامی ایرانی تولید اتومبیل‌های سیتروئن در سال ۱۳۴۵ در زمینی به مساحت ۲۴۰ هزار متر مربع و زیربنای ۲۰ هزار متر مربع با سرمایه اولیه ۱۶۰ میلیون ریال تأسیس شد. زمین یاد شده تا چند سال پیش از آن به ارتش تعلق داشت و تحت نام میدان تیر چیتگر، محل تمرین تیراندازی نظامیان بود و چادر‌های نظامیان در آن مستقر بود. در سال ۱۳۳۹ یکی از مؤسسان شرکت سیتروئن در منطقه خاورمیانه به نام کریستین اودس به سبب ازدواج با دختر ارتشبد منوچهر آریانا، زمین مزبور را با سرمایه آنتوان آیسه و برای او از ارتش خریداری کرد. اودس که در گذشته همکلاس آلفرد آیسه فرزند آنتوان بود، پدر دوستش را تشویق به سرمایه‌گذاری و تأسیس این کارخانه کرد و آنتوان زمین را به قیمت هر متر سه ریال از ارتش خریداری نمود. این شرکت هم‌اکنون در زمینی به مساحت ۴۱۵ هزار متر مربع (کارخانه مرکزی) در حال فعالیت است.
انتخاب نام
نام شرکت در اوایل سال ۱۳۵۴ به شرکت سهامی عام ایرانی تولید اتومبیل با نام انحصاری «سایپا» تغییر یافت. از آذر ماه ۱۳۶۰ تحت سرپرستی سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران قرار گرفت و متعاقب آن بر اساس مصوبه ۱۳۶۵٫۲٫۱ هیئت وزیران، کلیه سهام آن به نمایندگی از سوی دولت به نام سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران منتقل گردید. سهام شرکت در اواخر سال ۷۴ در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شد و بعد از آن در دی ماه ۱۳۸۷ به موجب قانون بودجه کشور ۵۱ درصد از سهام آن، در بورس واگذار گردید.
مالک اصلی شرکت
مالک اصلی شرکت آنتوان آیسه یک لبنانی‌الاصل بود که پس از او پسرانش آلفرد، چارلی و امیل تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، اداره شرکت را به عهده گرفتند.
نخستین محصولات
نخستین خودروهای این شرکت وانت آکا و سواری ژیان نام داشتند. پس از سال ۱۳۵۳ خودروهای ژیان مهاری و ژیان پیکاب در مدل‌های معمولی و دولوکس نیز تولید شد.
مالکیت دولت
در سال ۱۳۵۴، نام شرکت، به فرم کنونی؛ سایپا تغییر پیدا کرد، که مختصر شده «شرکت سهامی ایرانی تولید خودرو» بود.
شرکت سایپا در ۱۶ تیرماه ۱۳۵۸ به مالکیت دولت ایران درآمد و از آذر ماه ۱۳۶۰ تحت سرپرستی سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران قرار گرفت.
سهام شرکت در سال ۱۳۷۴ در بورس اوراق بهادار تهران عرضه شد و بعد از آن در دی ماه ۱۳۸۷ به موجب قانون بودجه کشور ۵۱٪ درصد از سهام آن، در بورس واگذار گردید. در حال حاضر سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران با در اختیار داشتن ۱۷٫۳٪ درصد از سهام شرکت سایپا، بزرگترین سهام‌دار آن به‌شمار می‌آید.
سهام‌داران
سایپا قانوناً یک شرکت سهامی عام بوده و سهام آن در بازار بورس اوراق بهادار تهران معامله می‌شود. هرچند دولت در ظاهر سهم کمی در آن دارد، اما در حقیقت بازیگران دولتی و شبه‌دولتینقش بسیار پررنگی در حاکمیت و مدیریت آن دارند. سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران همچنان بیشترین سهم را در میان صاحبان عمده این شرکت دارد.
شرکت سایپا با یک برنامه پیچیده توانسته ظرف چند سال پدیده سهامداری چرخه‌ای را محقق کرده و سهام خود را توسط شرکت‌های زیرمجموعه خودش تحت کنترل بگیرد. مطابق بررسی روزنامه دنیای اقتصاد در دی ۱۳۹۶، در مجموع ۴۲٫۹۵٪ سهام این سایپا در اختیار شش شرکت بود، که عمده سهام خود آنها در مالکیت سایپا و شرکت‌های زیرمجموعه‌اش بوده‌است: در آن زمان سایپا مالک ۵۵٪ گروه صنعتی رنا، ۷۳٪ شرکت سرمایه‌گذاری سایپا و ۹۸٪ سهام شرکت توسعه سرمایه رادین بود، در حالی که حاکمیت مدیریتی شرکت‌های پیشگامان ستاره تابان، تجارت الکترونیک خودرو تابان و سرمایه‌گذاری و توسعه صنعتی نیوان ابتکار را نیز در اختیار داشت.
همکاران سایپا
سیتروئن،رنو، نیسان، کیا موتورز، برلیانس آتو و چانگان موتورز از جمله همکاران سایپا هستند.
تیم فوتبال سایپا
باشگاه فوتبال سایپا تهران یکی از باشگاه‌های فوتبال ایران می‌باشد. نام باشگاه از ابتدا سایپای تهران بود، اما با انتقال به شهر کرج در سال ۱۳۸۲ به سایپای کرج تغییر یافت و سپس در سال ۱۳۸۹ با تشکیل استان البرز به مرکزیت شهرستان کرج نام سایپا با پسوند البرز به کار می‌رفت. اما در سال ۱۳۹۴، این تیم دوباره به تهران بازگشت و نام آن مجدداً سایپای تهران شد.
مالک باشگاه شرکت خودروسازی سایپا است و این باشگاه در حقیقت بخشی است از باشگاه فرهنگی ورزشی سایپا. این تیم هم‌اکنون در لیگ برتر فوتبال ایران به رقابت با دیگر تیم‌ها می‌پردازد.
تاریخچه تیم فوتبال
در سال ۱۳۶۸ گروه خودروسازی سایپا تصمیم به تشکیل یک تیم فوتبال گرفت و با خرید امتیاز یک تیم از دسته چهارم تهران به نام شهید عباسی کار خود را شروع کرد. مسئولین وقت تیم اعتقاد به رشد و ترقی داشتند، بنا بر این کار خود را از رده‌های پایین شروع کردند.
یک سال بعد سایپا به دسته سوم و در سال ۱۳۷۰ نیز به دسته دوم تهران راه یافت، ولی نتوانست به دسته اول صعود کند. اما انحلال تیم کشتیرانی صعود کرده به دسته اول باعث شد تا تیم نارنجی پوش سایپا سال ۱۳۷۱ را در دسته یک سپری کند. سایپا قهرمان دسته اول تهران شد و با قهرمانی در سوپر جام تهران جواز صعود به لیگ را به دست آورد.
در فصل ۷۲ سایپا با استفاده از ضعف حریفان در میان تعجب همگان قهرمان لیگ شد و در همان سال نیز جام حذفی را به خانه بردند. این برای اولین بار در تاریخ فوتبال ایران بود که یک تیم فاتح هر دو جام کشور می‌شد. سال بعد در مسابقات قهرمانی آسیا، در دور اول حذف شد، اما قهرمانی خود را در لیگ تکرار کرد.
در فصل ۷۴ در باشگاه دو دستگی ایجاد شد و این اختلافات باعث جدایی مدیر و سر مربی موفق این تیم یعنی دادرس و ذوالفقار نسب شد. این در حالی بود که سایپا در جام باشگاه‌های آسیا به جمع چهار تیم راه یافته بود، اما در لیگ داخلی در رده‌های پایین دست و پا می‌زد. سرانجام سایپا در جام باشگاه‌های آسیا چهارم شد و در لیگ داخلی نیز به دسته دوم سقوط کرد. در فصل ۷۵ با تیمی جدید به دسته اول بازگشت و تا به امروز در سطح اول فوتبال کشور حاضر بوده‌است. درفصل ۸۲–۸۱ در لیگ برتر سیزدهم، در ۸۳–۸۲ ششم و در ۸۴–۸۳ نیز سیزدهم شدند و در فصل ۸۵–۸۶ قهرمان لیگ برتر فوتبال ایران شد. رنگ لباس باشگاه پیراهن نارنجی، شورت مشکی و جوراب نارنجی است.