بررسی سهم زنان در انتخابات ادوار مجلس شورای اسلامی

در تاریخ ایران، زنان همواره نقش‌های مهمی در حوزه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بر عهده داشته‌اند. پس از پیروزی جنبش مشروطه، زنان در جامعه ایران به موقعیت‌های بالایی در نظام اجرایی و قانون‌گذاری دست یافتند. اما با پیروزی انقلاب اسلامی، نقش زنان در حوزه‌های مختلف اجتماعی نه تنها کاهش نیافته، بلکه در برخی از حوزه‌ها افزایش چشمگیری داشته است.

زنان در این دوره به نظام اسلامی تعهد سپردند و در این میان، زنان در عرصه های مختلف از جمله مجلس شورای اسلامی با حمایت جامعه زنان نقش مهمی ایفا کردند که در این گزارش به حضور زنان در ۱۱ دوره مجلس پرداخته می شود.

به نوشته ایرنا با پیروزی انقلاب اسـلامی و تشکیل نخستین مجلس شورای اسلامی برای اولین بار چهار نماینده زن در میان بزرگان به مجلس راه یافتند و چهار کرسی از استان تهران و حوزه انتخابیه شهر تهران را کسب کردند. مرحومه «مریم بهروزی» فعال و زندانی سیاسی دوران پهلوی و نماینده ۴ دوره مجلس شورای اسلامی و بنیانگذار و دبیرکل جامعه زینب، مرحومه «اعظم طالقانی» روزنامه‌نگار، سیاست‌مدار و کنشگر حقوق زنان ایران و دبیر کل جامعه زنان انقلاب اسلامی، «گوهرالشریعه دستغیب» از فعالان سیاسی جناح چپ و اصلاح‌طلب و سه دوره نخست تهران و «عاتقه صدیقی» همسر شهید محمدعلی رجایی، دومین رئیس‌جمهور ایران.

از بین چهار زن نماینده دوره اول منهای طالقانی مابقی توانستند به مجلس دوم و سوم از همان حوزه انتخابیه تهران راه یابند و از مجلس دوم مرحومه «مرضیه حدیدچی دباغ» به ترکیب زنان در مجلس اضافه شد. بانوی مبارز و انقلابیِ خستگی‌ناپذیر که در دوران طاغوت در شمار مبارزان مؤمنی بود که زندان و شکنجه‌های شدید نتوانست او را از راه دشوار مبارزه منصرف کند و در دوران جمهوری اسلامی نیز در مسئولیت‌هایی مانند فرماندهی سپاه پاسداران در همدان و تدریس در دانشگاه و حضور در سازمان های خدماتی انجام وظیفه کرد و مفتخر به عضویت در هیات اعزامی امام راحل برای رساندن نامه‌ معروف ایشان به سران شوروی سابق شد. دباغ در واقع سه دوره و در دوره های دوم و سوم و پنجم نماینده مجلس بود.

بر این اساس در سه دوره از عمر مجلس شورای اسلامی تنها چهار زن از حوزه انتخابیه تهران توانستند چهار کرسی در مجلس و تنها از یک حوزه انتخابیه کسب کنند.

اما عملکرد زنان در نخستین دوره مجلس ابتدا تشکیل «کمیته حقوق خانواده» بود که فعالیت خود را متمرکز به امور بانوان کردند و در این مقطع توانستند سه قانون را به تصویب برسانند. نخست - تصویب قانون واگذاری حضانت فرزندان صغیر یا محجور به مادران. دوم - تصویب قانون تامین زندگی زنان و کودکان بی سرپرست و سوم - تصویب قانون نیمه وقت بانوان در ادارات دولتی

در واقع در دوره‌های اول‌ و دوم مجلس شورای اسلامی، زنانی که بـه مجلس راه یافتـند به طور عموم سرشناس، مبارز و انقلابی بودند که با همسرانشان به مبارزه علیه رژیم پهلوی پرداخته بودند. در شرایطی بین سالهای ۵۷ تا ۶۱ که کشور بـا بحران‌های داخلی و خارجی روبه رو شد، نگاه نمایندگان زن در این دوره ها نگاهی حمایتی بود. اما مهمترین کار نمایندگان زن در دوره‌های اول و دوم مجلس شورای اسلامی هموار کردن مسیر پیشرفت زنان ایرانی برای حضور بیشتر و فعال تر در عرصه سیاست و مسائل اجتماعی و فرهنگی بود که همین اقدام باعث شد تا زنان از حوزه های انتخابیه دیگر هم سهمی در مجلس چهارم داشته باشند.

افزایش سهم کرسی زنان در مجلس چهارم از ۴ استان

با توجه به فعالیت ها و عملکرد زنان در سه دوره نخست مجلس، در مجلس چهارم تعداد زنان راه یافته به خانه ملت از چهار کرسی به ۹ کرسی و یک حوزه انتخابیه به چهار حوزه افزایش افزایش یافت. یعنی این بار زنان علاوه برحوزه انتخابیه تهران از تبریز، کرمانشاه و مشهد توانستد به مجلس ورود کنند و از طرفی تعداد کرسی های تهران از چهار به پنج کرسی ارتقا داشت که مریم بهرورزی برای چهارمین بار متوالی و پروین سلیحی، منیره نوبخت، مرضیه وحید دستجردی و نفیسه فیاض بخش برای نخستین بار وارد بهارستان شدند. همچنین از تبریز فخرالتاج امیرشقاقی وفاطمه همایون مقدم و از کرمانشاه اختر درخشنده و قدسیه سیدی علوی هم از مشهد و کلات راهی مجلس شدند.

دورقمی شدن نمایندگان زن در مجلس پنجم

حضور نمایندگان زن در حوزه های انتخابیه استان های خراسان رضوی، کرمانشاه و آذربایجان شرقی برای اولین بار در مجلس چهارم باعث شد تا در مجلس پنجم شاهد دو رقمی شدن حضور زنان از ۹ نفر به ۱۱ نفر باشیم که در این دوره همچنین چهار حوزه انتخابیه دیگر اضافه شدند که نمایندگان زن علاوه بر حوزه های انتخابیه تهران و مشهد، از حوزه‌های انتخابیه اصفهان ۲ کرسی، (ارومیه، ملایر و همدان) هر کدام یک کرسی توسط زنان کسب کنند. در این دوره از حوزه انتخابیه تبریز زنی به مجلس راه نیافت. همچنین تعداد کرسی های حوزه انتخابیه تهران از پنج کرسی در مجلس چهارم به هفت کرسی افزایش یافت.

مجلس ششم و حضور ۱۳ نماینده زن از هشت حوزه انتخابیه

در این دوره شمار نمایندگان زن مجلس به ۱۳ نفر افزایش یافت اما در حوزه انتخابیه تهران در مقایسه با دوره قبل از هفت کرسی به ۶ کرسی کاهش داشت منتها حوزه‌های انتخابیه از ۶ حوزه به هشت حوزه انتخابیه در مجلس ششم اضافه شد که شامل اسلام آباد غرب، شیراز، دشتستان و خلخال بود.

حضور زنان نماینده از ۱۵ حوزه انتخابیه تا مجلس هفتم

مجلس هفتم از نظر تعدادکرسی ها با مجلس ششم تفاوتی نداشت و در این دو دوره ۱۳ کرسی به زنان اختصاص داشت با این تفاوت که از سه حوزه انتخابیه جدید برای اولین بار زنان به مجلس راه یافتند، زنجان، کرج و رشت. در واقع در ۶ دوره از حضور زنان در مجلس در مجموع از ۱۵ حوزه انتخابیه تهران، تبریز، کرمانشاه، مشهد، اصفهان، ارومیه، ملایر، همدان، اسلام آباد غرب، شیراز، دشتستان، خلخال، زنجان، کرج و رشت شاهد حضور نمایندگان زن بودیم که در این بین تهران پای ثابت حضور زنان در مجلس بوده است.

اما در هشتمین دوره مجلس شورای اسلامی تنها ۸ نامزد زن توانستند به عنوان منتخبین حوزه انتخابیه خود از چهار حوزه انتخابیه تهران، کرج، مشهد و اصفهان روانه مجلس هشتم شوند که پنج کرسی آن به تهران اختصاص داشت و در مجلس نهم هم ۹ زن از ۶ حوزه انتخابیه تهران، اصفهان، ساوه وزرندیه، سراب، سمیرم و زابل راهی خانه ملت شدند.

مجلس دهم و نخستین منتخبان زن از ۱۰ حوزه انتخابیه

مجلس دهم برخلاف دو مجلس قبلی مجدد شاهد افزایش حضور زنان بودیم و این بار ۱۷ منتخب از ۱۰ حوزه انتخابیه راهی بهارستان شدند و این بار از حوزه‌های انتخابیه بروجن، نیشابور و فیروزه، قزوین آبیک و البرز، کنگان، دیرجم و عسلویه و شبستر شاهد نخستین منتخبان زن در مجلس بودیم که از ۱۷ کرسی هشت کرسی متعلق به تهران بود.

مجلس یازدهم و فعلی که دارای ۱۱ نماینده زن از ۱۳ حوزه انتخابیه است اما در این میان «فاطمه رهبر»، منتخب حوزه تهران بیماری کرونا اجازه ورود او به مجلس را نداد. او بیش از این در سه دوره هفتم تا نهم نماینده مردم تهران بود.

تاکنون در ۱۱ دوره مجلس شورای اسلامی، ۷۸ زن موفق به کسب ۱۱۱ کرسی در دوره‌های مختلف شده‌اند و حوزه انتخابیه تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس با داشتن ۵۷ کرسی زن در دوره‌های مختلف مجلس، رکورددار حضور زنان است.

همچنین بهروزی، جلودارزاده، اخوان و رهبر با چهار دوره نمایندگی بیشترین سابقه حضور در مجلس را دارند البته رهبر که در مجلس یازدهم برای بار چهارم راه یافته بود اما قبل از آغاز دوره یازدهم به دلیل کرونا به دیار حق شتافت. بر این اساس سه چهره باسابقه مجلس از حوزه انتخابیه تهران و تنها اخوان از حوزه اصفهان در زُمره رکوردداران بیشترین حضور در مجلس هستند.

کدام استان بیشترین کرسی زنان را در ادوار مجلس کسب کردند

با نگاهی به ۱۱ دوره مجلس شورای اسلامی، حوزه انتخابیه تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر با داشتن ۵۷ کرسی رکورددار بیشترین نمایندگان زن را دارد. در واقع تهران در سه دوره نخست مجلس یکه تاز بوده و از دوره چهارم نمایندگان زن از حوزه‌های انتخابیه دیگر راهی مجلس شدند هرچند در این ۱۱ دوره زنان از حوزه انتخابیه تهران همچنان پیشتاز هستند. در عین حال حوزه انتخابیه تهران در دوره های دهم با کسب ۸ کرسی بیشترین سهم را داشته و سپس در مجلس پنجم ۷ کرسی و مجلس ششم و هفتم در هر دوره ۶ کرسی در اختیار گرفتند.

پس از تهران، استان اصفهان در ۴ حوزه انتخابیه اصفهان، مبارکه، نائین و خور و بیابانک و شهرضا و سمیرم سفلا با ۱۳ کرسی، خراسان رضوی از ۲ حوزه انتخابیه مشهد و کلات و نیشابور و فیروزه با ۸ کرسی، آذربایجان شرقی در ۲ حوزه انتخابیه تبریز، آذرشهر و اسکو و سراب با ۷ کرسی در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

از استان اردبیل در حوزه انتخابیه خلخال در مجلس ششم و هفتم ۲ کرسی و استان آذربایجان غربی حوزه انتخابیه ارومیه در مجلس هفتم و هشتم هم ۲ کرسی داشتند.

کدام استان بیشترین کرسی زنان را در ادوار مجلس کسب کردند

اردبیل وآذربایجان غربی، کرمانشاه،همدان، بوشهر و البرز

هرکدام در ۲ دوره ۲ کرسی داشتند

از مجموع ۳۱ استان کشور در حال حاضر و با احتساب مجلس دوازدهم نمایندگان زن ۲۳ استان راهی بهارستان شدند که استان‌های اصفهان از ۴ حوزه انتخابیه ، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی، کرمانشاه، بوشهر، اردبیل، البرز و همدان هر کدام از ۲ حوزه انتخابیه نماینده زن راهی مجلس کردند.

البته در مجلس دوازدهم منهای تهران، ری و شمیرانات از ۹ استان و ۱۱ حوزه انتخابیه، ۱۱ منتخب راهی مجلس شدند که برای اولین بار از استان تهران و حوزه انتخابیه زرتشتیان یک زن راهی بهارستان شد و با احتساب مجلس دوازدهم استان‌های مازندران و هرمزگان هم برای نخستین بار از حوزه انتخابیه (بندرعباس، قشم، ابوموسی، حاجی آباد و خمیر) و (ساری و میان‌دورود) زنان در مجلس آینده صاحب کرسی شدند.

همچنین ۷ استان، خراسان جنوبی، خراسان شمالی، خوزستان، قم، کهگیلویه و بویراحمد، گلستان و یزد تاکنون در هیچ دوره‌ای نماینده زنی را راهی مجلس نکرده‌اند.

اما در جدول زیر نگاهی خواهیم داشت به استان هایی که اولین بار طی ۱۲ دوره مجلس زنان را روانه خانه ملت کردند.

استان هایی که به ترتیب نماینده زن راهی مجلس کردند