اعتراضات گسترده مردمی در میدان تقسیم استانبول طی چند ماه گذشته موضعگیری شدید اتحادیه اروپایی را بدنبال داشت و روابط ترکیه با این اتحادیه و بخصوص موضوع پیوستن این کشور به اتحادیه اروپایی را وارد فاز جدیدی کرد.
وزرای امور خارجه اتحادیه اروپا در نشست اخیر خود در لوکزامبورگ، از سرگیری مذاکرات برای عضویت ترکیه در اروپا را از تاریخ 5 نوامبر (16 آبان) مورد تصویب قرار دادند. موضوع عضویت ترکیه در اتحادیه اروپایی یکی از غامضترین موارد در روند عضویت یک کشور در این اتحادیه است.
ترکیه از سالها قبل درخواست عضویت خود را اعلام کرده و اصلاحاتی زیادی را در سیاستهای کشور در چارچوب معیارهای اروپایی انجام داده است. ترکیه از سالها پیش یک موافقتنامه منطقه آزاد گمرکی و تجارت آزاد با اتحادیه منعقد نموده و روابط اقتصادی تجاری طرفین در چارچوب این موافقتنامه صورت میگیرد.
حجم مبادلات تجاری طرفین بیش از 100 میلیادر یورو میباشد و ترکیه تبدیل به یکی از شرکای اصلی تجارت خارجی اتحادیه اروپایی شده است. ترکیه امیدوار است در یکصدمین سالگرد استقلال این کشور در سال 2023 به اتحادیه اروپایی بپیوندد و استراتژی خود را در این راستا تنظیم کرده است.
این در حالی است که بنابر نظرسنجیهایی که اخیرا صورت، افکار عمومی ترکیه امروز کمتر از هر زمانی از پیوستن به اتحادیه اروپایی حمایت میکنند و از این نظر چندان با سیاست دولت موافق نیستند. شاید سرسختی کشورهای اروپایی و مخالفتهای مکرر با عضویت این کشور احساسات شهروندان ترکیه را جریحهدار کرده است و این امر نقش مهمی در بیمیلی مردم ترکیه جهت پیوستن به اتحادیه اروپا دارد.
پیوستن به اتحادیه اروپایی سالهاست که مهمترین اولویت سیاست خارجی ترکیه است و تقریبا تمامی دولتهای ترکیه این هدف را در راس اهداف سیاست خارجی خود منظور داشتهاند. این در حالی است که کشورهای زیادی در این فاصله به عضویت اتحادیه اروپایی درآمدهاند ولی ترکیه هنوز موفقیت به پیوستن به این سازمان فدرال اروپایی نشده است.
10 کشور اروپای مرکزی و شرقی از اول سال 2004 و رومانی و بلغارستان از ابتدای ماه مه 2007 و کرواسی از اول ژوئیه 2013 به عضویت اتحادیه اروپایی نایل شدهاند و این سئوال همیشه برای مقامات ترک مطرح بوده که پس چرا اتحادیه اروپایی با عضویت این کشور چندان روی خوشی نشان نمیدهد؟
تاکنون البته مذاکراتی در خصوص برخی سرفصلهای مورد نظر اتحادیه اروپایی با ترکیه شروع شده و برخی گامها برداشته شده است لکن این روند بسیار کند بوده و هر از چند گاهی مواجه با موانع و بنبستهای زیادی میشود تا جاییکه به تعلیق و توقف مذاکرات میانجامد و این موضوع برای رهبران ترکیه بسیار سخت است. این مذاکرات از 3 سال تاکنون متوقف بوده و اخیرا وزرای امور خارجه اتحادیه اروپا در نشست خود در لوکزامبورگ، از سرگیری مذاکرات برای عضویت ترکیه در اروپا را از تاریخ 5 نوامبر (16 آبان) مورد تصویب قرار دادند.
کمیسیون اروپایی در گزارش سالیانه خود درباره میزان پیشرفت کشورهای نامزد عضویت در اتحادیه اروپا در زمینه تحقق بخشیدن به شروط پیوستن به این اتحادیه که اخیرا منتشر شد، توصیه کرده است تلاشها جهت عضویت ترکیه پویاتر شود.
اتحادیه اروپا معتقد است پلیس ترکیه برای فرونشاندن اعتراضات که شش کشته و 8 هزار نفر زخمی برجای گذاشت، بیش از حد به زور متوسل شده است. آلمان به عنوان یکی از مخالفان اصلی ورود ترکیه به اتحادیه اروپا با گشودن مرحله جدیدی در مذاکرات برای پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا موافقت نموده است.
از دید اتحادیه اروپا موانعی مانند حقوق اقلیتهای این کشور، ساختارهای زیربنایی دموکراسی، قوانین کیفری ترکیه، اختلافات دیرینه با یونان در مورد عمق آبهای ساحلی دریای اژه، مشکل قبرس و ضرورت گشودن بنادر و فرودگاههای ترکیه به روی کشتیها و هواپیماهای قبرس یونانینشین و مخالفت مستمر فرانسه و آلمان با عضویت ترکیه، روند الحاق ترکیه را کند ساخته است. اما کشورهای موافق با عضویت ترکیه (انگلیس، ایتالیا، اسپانیا و لهستان) اعتقاد دارند رشد اقتصادی سریع در کنار نفوذ سیاسی این کشور در خاورمیانه میتواند اتحادیه اروپا را قدرتمندتر کند.
اتحادیه اروپایی معیارهایی را در 35 سرفصل اجرایی برای کشورهای کاندیدای عضویت تعیین نموده است. از این 35 سرفصل فقط چند مورد در خصوص ترکیه تصویب شده و ترکیه خواستار گشودن سرفصلهای بیشتری برای آغاز مذاکرات است.
علیرغم اینکه ترکیه معتقد است بیش از هر زمان دیگری معیارهای اتحادیه اروپا در زمینه دموکراسی و حقوق بشر و توسعه اقتصادی را لحاظ نموده لکن، یکی از انتقادات کمیسیون اروپا به ترکیه اقدامات خشونتآمیز آنکارا علیه ناراضیان این کشور و سرکوب اعتراضات میدان تقسیم و نقض آزادی بیان بود.
ترکیه از سال 1997 خواستار عضویت در اتحادیه اروپایی شده و بعد از پذیرش این درخواست از سال 2005 مذاکرات خود را با این اتحادیه آغاز کرده و از سال 2009 رسما نامزد عضویت در اتحادیه بوده است. ترکیه از سالها پیش یک موافقتنامه منطقه آزاد گمرکی و تجارت آزاد با اتحادیه منعقد نموده و روابط اقتصادی تجاری طرفین در چارچوب این موافقتنامه صورت میگیرد. حجم مبادلات تجاری طرفین بیش از 100 میلیادر یورو میباشد و ترکیه تبدیل به یکی از شرکای اصلی تجارت خارجی اتحادیه اروپایی شده است.
تحولات داخلی ترکیه همواره نقش تاثیرگذار و سلبی در روند عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا داشته و همواره اتحادیه یا شکروهی عضو آن مواردی برای انتقاد از ترکیه و متوقف کردن روند الحاق مییابند. اعتراضات گسترده مردمی در میدان تقسیم استانبول طی چند ماه گذشته موضعگیری شدید اتحادیه اروپایی را بدنبال داشت و روابط ترکیه با این اتحادیه و بخصوص موضوع پیوستن این کشور به اتحادیه اروپایی را وارد فاز جدیدی کرد.
بطور کلی به نظر نمیرسد که اتحادیه اروپایی و بسیاری از کشورهای عضو آن تمایل چندانی به عضویت ترکیه در شرایط کنونی داشته باشند و اگر هم جلسات و گفتگوهایی صورت میگیرد عمدتا با اکراه و شک و تردید است و لذا هر واقعهای که بتواند در این روند اخلال ایجاد کند و آنرا به تعویق اندازد با خرسندی و موافقت ضمنی یا علنی اتحادیه اروپایی مواجه میشود.
اگرچه در طول این سالها، مذاکرات ترکیه و اتحادیه اروپا با فراز و نشیبهای متعددی همراه بوده اما همواره مسیر رو به جلویی را طی میکرده است. ترکیه امیدوار است در یکصدمین سالگرد استقلال این کشور در سال 2023 به اتحادیه اروپایی بپیوندد و استراتژی خود را در این چارچوب تنظیم کرده است.
دکتر سعید خالوزاده، کارشناس اروپا
منبع: موسسه ابرار معاصر تهران
