ترکیب هیأت‌های نظارت بر نشر کتاب پس از چند سال در حالی مشخص شد که شواهد، حکایت از ناکارآمدی این هیأت‌ها برای رسیدگی به وضعیت کتب در صف انتشار و منتشره دارد و این هیأت‌ها با ترکیب کنونی کارکرد جدی نخواهد داشت و از این نگاه، بازنگری در ترکیب این هیأت‌ها برای دستیابی به حداقل بازدهی مورد انتظار از این شوراهای حیاتی یک الزام است؛ ترکیبی که اعضایش فرصت کافی و فراغ بال برای بررسی متون کتب داشته باشند.
به گزارش «تابناک»، چندین سال دیرکرد در معرفی هیأت‌های نظارت بر کتاب در واپسین روزهای فروردین ماه ۱۳۹۳ به پایان رسید و سرانجام ترکیب هیأت‌های نظارت بر کتاب کودکان و بزرگسالان به پایان رسید و با حذف چهره‌هایی چون رسول جعفریان، مورخ و رئیس پیشین کتابخانه ملی، مهدی فیروزان مدیرعامل شهر کتاب و از فعالان این عرصه توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی از فهرست پیشنهادی وزارت فرهنگ و ارشاد و افزودن حجت‌الاسلام سیدمهدی خاموشی، محمود آذربایجانی، حسین کچوئیان و فریبا علاسوند توسط شورا، این ترکیب تصویب و اعلام شد.
محسن چینی فروشان، جواد محقق، مظفر سالاری، عبدالله حسن‌زاده و خانم مهنوش مشیری اعضای «هیأت نظارت بر نشر کتاب برای حوزه کودک و نوجوان» و احمد واعظی، محمدعلی مهدوی راد، محمدتقی سبحانی، رضا مختاری، علیرضا اعرافی، محمود گلزاری، عماد افروغ، علیرضا صدرا، صادق آیینه‌وند، محسن مومنی، علی معلم دامغانی، حسین کچوئیان، سیدمهدی شجاعی، سیدمهدی خاموشی و خانم فریبا علاسوند در حکم «اعضای هیأت نظارت بر نشر و چاپ کتاب (در همه عرصه‌ها) در حوزه بزرگسالان» در جلسه ۷۴۱ شورای انقلاب فرهنگی برگزیده شدند.
نخستین نشست اعضای هیأت نظارت بر کتب بزرگسال و کودک و نوجوان نیز با حضور وزیر فرهنگ و ارشاد در نخستین روز اردیبهشت ماه برگزار شد که در نهایت برخی اعضا، پیشنهادهای خود درباره پیش نویس جدید آیین نامه اجرایی هیأت نظارت بر نشر کتب را ارایه دادند و آیین نامه به تصویب رسید و افزون بر این ضمن انتخاب حجت‌الاسلام مهدوی راد به ریاست جلسه هیأت نظارت و عماد افروغ به عنوان نایب‌رئیس، مقرر شد این جلسه هر ماه مستمر و با حضور اعضای آن برگزار شود و ضمنا کمیته تخصصی مرکب از هفت عضو هیأت هر دو هفته یک بار جلسه داشته باشند و جلسات فوق به تشخیص دبیرخانه هیأت برگزار شود.
جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد در این نشست در تشریح وظایف و اهداف هیأت نظارت بر کتب بزرگسال و کودک و نوجوان گفت: «تعیین شاخص‌ها برای وحدت رویه و فهرست کردن خلأ‌ها و مشکلاتی که در گذشته بوده، از جمله اقدامات ضروری از سوی این هیأت است، تا بر پایه آن در جاهایی که قانون نظارت بر کتب نیاز به اصلاحات دارد، عمل کنیم» و البته از واگذاری نظارت به ناشرانی که سابقه تخلفی نداشته‌اند و شخصیت‌هایی که نیاز به ممیزی و نظارت وزارت ارشاد ندارند سخن به میان آورد.
صالحی معاون فرهنگ وزیر فرهنگ و ارشاد نیز «عدم وحدت رویه»، «ابهام در برخی از عناوین»، «عدم تعامل مناسب و گفت‌و‌گو درست بین ناشر و مؤلف» و «وجود برخی کج سلیقه‌گی‌ها در حیطه نظارت و بررسی» را نیز از اشکالات این حوزه برشمرد و عملاً در این زمینه، خواستار حل و فصل این مسائل توسط هیأت‌های نظارت شد؛ اما آیا این هیأت کارکردی اینچنین محدود خواهند داشت یا همچون شورای صدور پروانه ساخت و نمایش فیلم‌های سینمایی، کارکرد واقعی خود را خواهند یافت و کتب به جای عبور از زیر دست یک ممیز، در یک شورا خوانده می‌شود و در پایان درباره محتوایش بحث و تبادل نظر شده و به رأی مجوز کتب صادر خواهد شد؟
آنچه مسلم است اینکه در ترکیب انتخابی از چهره‌های برجسته‌ای می‌توان یاد کرد که هر یک سابقه‌ای بس طولانی در عرصه‌هایی از جمله فرهنگ دارند؛ اما در عین حال بیشتر این اعضا از حجم بالایی از مسئولیت اجرایی برخوردارند که شاید در چند سال برگزاری جلسات این هیأت‌ها، به ندرت فرصت حضور در این جلسات را داشته باشند.
با این حساب، چگونه می‌توان از توان ایشان برای نظارت بر نشر کتب حوزه های نوجوانان، جوانان و بزرگسالان بهره برداری کرد؟ کمترین انتظار این بود که شوراهای نامبرده، حضور پررنگی در ممیزی کتاب داشته باشند و با نگاه جمعی ایشان و ورود مستقیم به عملکرد اداره کتاب و مطالعه کتب مجوز نگرفته، زمینه تسهیل نشر کتب را فراهم آورند، ولی حقیقتاً این عزیزان چه میزان فرصت برای این امور بسیار زمانبر در اختیار دارند؟
بی گمان با ترکیب کنونی، هیأت‌های نظارت بر کتاب بیشتر جنبه تشریفاتی خواهند داشت و اینکه توقع داشت دستاوردهای عملی وسیعی را به ویژه در زمینه ممیزی کتب از این شورا ببینیم، دور از انتظار است. ترکیب کنونی این هیأت، بیشتر شبیه به شوراهای عالی است؛ اما واقعیت آن است که این هیأت فرا‌تر از یک سیاست‌گذار کلان و دقیقاً در بطن امور اجرایی است و همین امر، احتمال موفقیت این شورا را به حداقل می‌رساند، چرا که این اعضا به رغم تجربیاتشان در حوزه کتاب، فرصت لازم را ندارند و بسیار زود مشخص خواهد شد که این شورا در سطح سیاست گذار می‌ماند و وارد نظارت عملی و مستقیم بر کتب منتشره نخواهد شد.
ای کاش هیأت مذکور با حضور نویسندگان و چهره‌های فرهنگی دارای فراغ بال و مورد وثوق تشکیل می‌شد و این ترکیب برخی کتب پشت خط مانده را می‌خواندند و همان گونه که شورای صدور پروانه ساخت، اقدام به صدور پروانه می‌کند، این هیأت‌ها نیز نقش اینچنینی ـ دست کم درباره کتب جنجال برانگیز و حساس ـ می‌یافت و خردجمعی جای نگاه فردی ممیز و سرممیز بر آثار را می‌گرفت. ترکیب کنوبی قطعاً چنین کارکردی نخواهد یافت و بسیار بعید است بسیاری از اعضای هیأت مذکور فرصت داشته باشند تا سالیانه ده‌ها جلد کتاب را بخوانند و درباره این ده‌ها جلد در جلسات ماهیانه بحث و بررسی کرده و به تصمیم نهایی برسند.
