تولید نفت و عرضه و تقاضا در شرایط شکننده بسر می‌برد/ آیا عربستان و امارات توان جایگزینی نفت ایران را دارند؟/ پیامد‌ لغو معافیت نفتی برای واشنگتن چیست؟

امروز کاخ سفید طی بیانیه‌ای اعلام کرد که ترامپ تصمیم گرفته که دیگر معافیت‌ها بابت خرید نفت از ایران را که ماه مه تمام می‌شود، تمدید نکند. موضوعی که دقایق قبل نیز توسط وزیر خارجه آمریکا طی کنفرانسی خبری تایید شد. آمریکایی‌ها اعلام کرده اند که با حذف نفت ایران، به همراه عربستان سعودی و امارات پاسخگوی تقاضای نفت جهانی خواهند بود. پرسش اساسی این است که آیا دو کشور عربستان و امارات خواهند توانست در صورت حذف ایران پاسخگوی تقاضای نفت باشند؟

به گزارش تابناک اقتصادی، رئیس جمهور آمریکا در هجدهم اردیبهشت ماه سال گذشته، خروج آمریکا از برجام را اعلام کرد. وی در سخنرانی خود بعد از خروج آمریکا از برجام وعده داد که تحریم‌های ایران در مدت ۹۰ روزه و ۱۸۰ روزه باز خواهند گشت. تحریم‌هایی که به ترتیب از ۱۶ مرداد و ۱۴ آبان سال گذشته اجرایی شدند. تحریم نفتی ایران در مدت ۱۸۰ روزه گنجانده شده بود. یعنی از تاریخ ۱۴ آبان ۱۳۹۷ هر گونه معامله با شرکت نفت ایران، شرکت ملی نفت کش ایران، شرکت بازرگانی نفت ایران (نیکو) و خریداری نفت، محصولات نفتی و محصولات پتروشیمی از ایران ممنوع شد. دونالد ترامپ با وضع این تحریم‌های نفتی به دنبال آن بود که فروش و صادرات نفت ایران را به منظور کاهش درآمد‌های دولت ایران، به صفر برساند.

آمریکا علیرغم تمام تلاش‌های خود هرگز نتوانست فروش نفت ایران را در مهلت ۱۸۰ روزه به صفر برساند و به همین دلیل در آبان ماه سال گذشته اعلام کرد که هشت کشور چین، هند، کره جنوبی، ژاپن، ترکیه، اسپانیا، یونان و ایتالیا از تحریم‌های نفتی ایران به مدت شش ماه معاف هستند.

هر چند که این هشت کشور از تحریم‌های نفتی ایران معاف شدند، اما بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت طی مصاحبه‌ای در مورخه ۱۶ بهمن ماه ۱۳۹۷ اعلام کرد که بعد از تحریم  فقط کشور ترکیه است که از جمع کشور‌های اروپایی از ما نفت می‌خرد و اروپایی‌ها به هیچ عنوان نفت از ایران برداشت نمی‌کنند با این که دو کشور اروپایی (یونان و ایتالیا) عملاً مجوز خرید نفت از ایران را دارند و ما بار‌ها با آن‌ها تماس گرفته ایم، اما جواب تماس ما را نمی‌دهند.

بررسی‌ها نیز نشان می‌دهد که همان گونه که زنگنه عنوان نموده است تنها ۵ کشور از ۸ کشور به خرید نفت ایران ادامه داده اند. اواخر بهمن ماه گذشته نیز برایان هوک نماینده ویژه آمریکا در امور ایران خبر داده بود که سه کشور از هشت کشوری که از ایالات متحده برای خرید نفت ایران معافیت گرفته بودند، خرید نفت خود را در حال حاضر به صفر رسانده اند.

زمان پایان معافیت‌های نفتی این هشت کشور، اول ماه می ۲۰۱۹ مصادف با ۱۱ اردیبهشت ماه ۱۳۹۸ می‌باشد. با نزدیک شدن به زمان پایان معافیت‌های نفتی پرسش مهم این بود که آیا این معافیت‌ها تمدید خواهد شد یا خیر؟ امروز مورخه ۲ اردیبهشت ۱۳۹۸ کاخ سفید با انتشار بیانیه‌ای از تصمیم دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا برای عدم تمدید معافیت خرید نفت از ایران برای دیگر کشور‌ها خبر داد.

 

در این بیانیه آمده است: "ترامپ تصمیم گرفته که دیگر معافیت‌ها بابت خرید نفت از ایران را که ماه مه تمام می‌شود، تمدید نکند. این موضوع برای این است که صادرات نفت ایران به صفر رسانده شود و اصلی‌ترین درآمد دولت ایران از آن گرفته شود". در ادامه بیانیه ذکر شده بود: "ایالات متحده آمریکا، عربستان سعودی و امارات متحده عربی، سه عضو اصلی تولید انرژی جهان به همراه دوستان و متحدان متعهد هستیم که تقاضای کافی در بازار جهانی نفت ادامه پیدا کند. ما توافق کردیم که تصمیمی زمان بندی شده بگیریم تا اطمینان دهیم تقاضای جهانی در پی کنار گذاشتن نفت ایران از بازار فراهم خواهد شد".

 

دقایقی قبل مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا نیز طی کنفرانسی دوباره به عدم تمدید معافیت‌ها اشاره نمود و گفت که در کنار عربستان سعودی و امارات سعی می‌کنند که به تقاضای جهانی نفت پاسخ دهند.

 

اما اوضاع بازار نفت هم اکنون چگونه است؟ هم اکنون قیمت نفت به شدت افزایش یافته است و به بالای ۷۰ دلار رسیده است. این تصمیم می‌تواند قیمت نفت را بازهم بالاتر ببرد چرا که قطعاً عربستان سعودی و امارات متحده عربی نخواهند توانست تقاضای نفت در بازار‌های دنیا را پاسخ دهند.

 

به عنوان نمونه در سال گذشته علیرغم اینکه عربستان سعودی با حجمی بی سابقه به تولید نفت خام می‌پرداخت، نتوانست تقاضای جهانی را پاسخ دهد و قیمت هر بشکه نفت خام به ۸۶ دلار رسید. از طرفی نرسی قربان، کارشناس بازار نفت و انرژی طی مصاحبه‌ای اعلام کرد که عربستان و امارات در حداکثر مقدار می‌توانند به اندازه کمتر از ۵۰۰ هزار بشکه عرضه بیش از میزان فعلی داشته باشند و این دو کشور بر خلاف ادعاهایشان بیش از این میزان نمی‌توانند حذف نفت ایران از بازار جهانی نفت را جبران کنند.  

هم اکنون علاوه بر موضوع تحریم نفتی ایران، تحریم نفتی ونزوئلا، جنگ داخلی لیبی و از کار افتادن لوله انتقال نفت در نیجریه به علت آتش‌سوزی بر میزان عرضه نفت در بازار‌های جهانی تاثیرگذار بوده است. همچنین آمریکا و چین که دو قطب بزرگ اقتصاد دنیا هستند بعد از یک جنگ تجاری هم اکنون به پای میز مذاکره آمده اند تا به توافقاتی جهت خاتمه به این جنگ برسند که از قضا گویا فضای حاکم بر این مذاکرات مثبت بوده است و احتمال رسیدن به توافق بسیار بالاست؛ در نتیجه این موضوع می‌تواند بر رشد اقتصاد جهانی تاثیر بگذارد و همین موضوع باعث افزایش تقاضای نفت در جهان گردد.

همچنین در این شرایط که قیمت نفت در حال افزایش است قطعاً اقتصاد آمریکا نیز از این افزایش متاثر خواهد شد چرا که به گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا، هر دلار افزایش قیمت نفت به افزایش پنج میلیارد دلاری هزینه ‎های سالانه حمل و نقل در این کشور منجر خواهد شد. موضوعی که به نوعی بیژن زنگنه وزیر نفت در مصاحبه مورخه ۲۵ فروردین ماه سال جاری خود به آن اشاره نمود و ضمن بیان این موضوع که ترامپ باید انتخاب کند که می‌خواهد فشار بر ایران را افزایش دهد یا قیمت سوخت را در پمپ‌های بنزین آمریکا پایین نگه دارد، گفت: هم اکنون ونزوئلا مشکل دارد، روسیه را تحریم کرده اند، لیبی ناآرام است و تولید بخشی از نفت آمریکا نیز از دست رفته است. این موارد نشان می‌دهد که تولید و عرضه و تقاضا در شرایط شکننده بسر می‌برد. اگر بخواهند فشار را بر ایران بیفزایند، این شکنندگی به طور غیرقابل پیش بینی شدت خواهد یافت.

از طرفی در بلندمدت موضوع لغو تمدید‌ها و دستور به سایر کشور‌ها جهت عدم خرید نفت از ایران می‌تواند بر روابط آمریکا با سایر کشور‌ها تاثیرگذار باشد. موضوعی که تام فودی، تحلیلگر سیاسی خبرگزاری CGTN ایالات متحده به آن اشاره داشته است.

 

وی گفته است: علیرغم آنکه لغو این معافیت‌ها به علت فشار دلار در معاملات نفتی احتمالا منجر به همراهی سایر کشور‌ها با خواسته دولت ایالات متحده خواهد شد، در بلند مدت استفاده ابزاری و یکجانبه ترامپ از دلار، پیامد‌هایی را برای واشنگتن خواهد داشت. فودی ادامه داده است: در صورتی که دولت ترامپ به نادیده گرفتن و عدم توجه به خواسته‌های ملی سایر کشور‌ها در موارد حیاتی همچون منابع انرژی و امنیت، ادامه دهد اقدامات تازه‌ای در راستای دوری از دلار و تشکیل سیستم‌های ارزی و پرداخت جایگزین با شدت بیشتری انجام خواهد گرفت.

 

تحلیلگر سیاسی خبرگزاری CGTN در ادامه اشاره داشته: برای هر کشوری، این تهدید که منبع اصلی درآمد و انرژی خود را به واسطه تصمیم‌های یکجانبه ایالات متحده از دست بدهد، منجر به تغییر طرز فکر و سیاست‌های آن کشور خواهد شد. چنین اقداماتی که بدون هیچ توجهی به دیپلماسی صورت میگیرند، برای همه اعضای جامعه جهانی مخرب و ناخوشایند هستند. فودی افزوده است: نتیجه آن که کشور‌ها فرآیند ایجاد سیستم‌های پرداخت جایگزین را تسریع می‌بخشند، همانگونه که چین، روسیه و اتحادیه اروپا نیز اقداماتی در این راستا انجام داده اند که در نهایت، این فعل و انفعالات منجر به کاهش قدرت دلار در بازار‌های جهانی خواهد شد. علاوه بر این، از آنجایی که کشور‌هایی که بیشترین ضرر را از این اقدامات متحمل شده اند، متحدان ایالات متحده در این معاهده هستند، اینگونه تصمیمات اعتماد آن‌ها به آمریکا را به عنوان یک دوست و متحد متزلزل میکند. البته این اولین بار نیست که اقدامات یکجانبه دولت ترامپ منجر به ضرر متحدانش می‌شود.

در پایان نیز اشاره به این نکته ضروری است از آنجا که دولتمردان پیش بینی عدم تمدید معافیت‌های نفتی را می‌کردند، خود را برای این شرایط آماده نموده و جایگزین‌هایی را برای فروش نفت در نظر گرفته بودند.

 

یکی مقام آگاه از مجموعه وزارت نفت طی مصاحبه‌ای با تسنیم در همین رابطه بیان نموده است: چه معافیت‌ها ادامه یابد و چه ادامه نیابد، صادرات نفت ایران در هیچ شرایطی صفر نخواهد شد؛ مگر آنکه مقامات ایران در شرایطی تصمیم به توقف صادرات نفت بگیرند که چنین شرایطی فعلاً مطرح نیست. وی در پاسخ به اینکه "آیا اقدام عاجلی از سوی ایران برای رفع تأثیر توقف معافیت خرید نفت از کشورمان تا ۱۰ روز آینده صورت می‌گیرد؟ "، تصریح کرده است: "نیاز به اقدام عاجلی نیست، ما از گذشته تمامی سناریو‌های محتمل و شرایط پیشِ روی صادرات نفت کشورمان را رصد، بررسی و تحلیل کرده ایم و برای هر نوع شرایطی، اقدامات مورد نیاز در برنامه‌های از پیش تدوین شده، دیده شده است و این طور نیست که ایران برای صادرات نفت خودش منتظر تصمیم یا عدم تصمیم آمریکا باشد".