ساز و کار مالی اروپا بالاخره اجرایی شد و امید است که روزنه‌ای برای خروج ایران از فشار تحریم‌ها باشد. کارشناسان و فعالان اقتصاد و سیاسی، اما آنقدر‌ها هم امیدوار نیستند. تعلل طرف اروپایی در راه‌اندازی اینستکس یکی از دلایل این تردید است، اما دلیل اصلی‌تر اقدامات غیرقابل پیش‌بینی امریکا و نگرانی از بروز موانع جدید است.
سیده فاطمی مقیمی، عضو هیات رئیسه اتاق بازرگانی تهران از جمله افرادی است که ضمن تلاش برای حفظ خوشبینی خود، کارآمدی این سازوکار را در گرو عدم تصویب تحریم‌های جدید می‌داند. او در گفتگو با
«آزادی» گفت: «کانال مالی اروپا در صورتی موثر خواهد بود که توافقات اولیه فی ما بین اجرایی شود و تحریم جدیدی مانع فعالیت این ساز و کار نشود.»
وی افزود: «اگرچه ما از آینده خبر نداریم و تضمینی هم وجود ندارد که یک تحریم تازه مانع کار این ساز و کار نمی‌شود، اما باید به موثر بودن اینستکس امیدوار بود.»
مقیمی با اشاره به اینکه «ساز و کار مالی اروپا تاکنون بر مبنای برنامه‌ها و پیش‌بینی‌ها جلو رفته و انشاالله که در همان چارچوب هم اجرا شود» گفت: «لازم است که روندی برای نظارت بر عمکلرد درست این ساز و کار وجود داشته باشد.»
این فعال اقتصادی در پاسخ به اینکه آینده اقتصاد ایران در صورت عدم کارآیی اینستکس چه خواهد بود؟ گفت: «حتما سیاستمداران این را پیش بینی کرده‌اند. من امیدوارم که حدس و گمان‌های امروز به ناکجاآباد نرود و درست باشد. جدا امیدوارم همه محاسبات درست بوده باشد و همه چیز خوب پیش روند و استفاده از این ساز و کار متوقف نشود.»
کارآمدی یا ناکارآمدی اینستکس، اما صرفا به اقدامات آمریکا و تصویب یا عدم تصویب تحریم‌های تازه مربوط نیست. به گفته متخصصان امر، بحث اصلی این است که پول نفت هم در این کانال وارد می‌شود یا خیر؟ به طور مثال بیژن زنگنه وزیر نفت در این‌باره گفته است «اگر اینستکس را به عنوان یک عملیات در نظر بگیرند، بدون واریز مطمئن پول به آن، یا با واریز ۳ یا ۴ میلیون دلار یا یورو، این سازوکار پاسخگو نیست؛ باید پول نفت به آن واریز شود.»
در شرایط فعلی اینستکس دروازه ورود ایران به تعاملات مالی با دنیا به حساب می‌آید، اما هنوز نمی‌دانیم که این آن سوی دروازه چه چیزی در انتظارمان است. مراوده مالی برای تامین کالا‌های غیر تحریمی چنانچه اکنون در جریان است قطعا برای عبور از بحران اقتصادی موجود کافی نیست و مقامات ایرانی را به تصمیم گیری واخواهد داشت. تصمیمی که بعید نیست پس زدن اینستکس و ادامه کاهش تعهدات برجامی باشد. اظهارات اخیر وزیر امورخارجه کشورمان مبنی براینکه راه‌اندازی این سازوکار صرفا به خاطر فاصله گرفتن متحدان آمریکا از او اهمیت دارد نیز این گمانه را تقویت می‌کند که ایران کانال مالی اروپا با مختصات فعلی را کافی نخواهد دانست. با این حساب اگر توقع ایران یعنی جاری شدن پول نفت در این کانال برآورده نشود آینده روشنی در انتظار اقتصاد ایران نخواهد بود.
مساله حائز اهمیت دیگر آن است که ایران بعد از آن همه تعلل اروپایی‌ها چقدر به این ساز و کار فرصت می‌دهد. حشمت الله فلاحت پیشه، رئیس سابق کمیسیون امنیت ملی که چنانچه در توییتر خود نوشت، معتقد است «باید به اینستکس فرصت داد. سازوکاری که اثر سیاسی آن برای گذر از دام افراطیون مهمتر از گشایش‌های اقتصادی آن است.»
به هر ترتیب باید منتظر ماند و دید که تعاملات ایران و اروپا به عنوان طرف‌های خواهان ادامه برجام به کجا می‌رسد. آیا اروپا نفت در برابر کالا‌های غیرتحریمی را از طریق اینستکس اجرا می‌کند و از این طریق ایران به ادامه حضور در برجام ترغیب می‌کند؟ یا اینکه آیا ایران به همین سازوکار برای تامین بدون دردسر کالا‌های غیرتحریمی رضایت داده و با خروج از برجام وضعیت اقتصادی کشور را بدتر نمی‌کند؟
