قطعنامه آژانس منجر به تغییر مواضع ایران خواهد شد؟ / خاموش کردن دوربین‌های آژانس چه معنایی دارد؟

بین الملل تابناک: در ساعات پایانی چهارشنبه (۱۸ خرداد ماه) قطعنامه پیشنهادی سه کشور اروپایی عضو برجام (آلمان، فرانسه و انگلیس) به همراه آمریکا که به شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در خصوص برنامه هسته‌ای ایران ارائه شده بود با ۳۰ رای مثبت، دو رای منفی چین و روسیه و سه رای ممتنع لیبی، پاکستان و هند به تصویب رسید؛ قطعنامه ای که واکنش های زیادی را به دنبال داشت و ایران نیز 27 دوربین پادمانی آژانس را از مدار خارج کرد.

وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز در پی تصویب قطعنامه ضد ایرانی در آژانس اعلام کرد: ایران به دلیل رویکرد غیرسازنده آژانس و تصویب قطعنامه، گام‌های عملی متقابلی برداشته که نصب سانتریفیوژهای پیشرفته و غیرفعال سازی دوربین‌های فرا پادمانی از جمله آنهاست.

این قطعنامه سیاسی و غیرسازنده می تواند تبعات و پیامدهای زیادی برای مسیر پیش روی احیای برجام و همکاری های ایران و آژانس به همراه داشته باشد. 

در همین رابطه، تابناک در گفت‌وگو با «رحمان قهرمانپور» کارشناس مسائل هسته ای و امور بین الملل به ابعاد و پیامدهای قطعنامه آژانس علیه ایران و واکنش های تهران پرداخته است. 

قهرمانپور در گفت‌وگو با تابناک اظهار داشت: به‌ نظرم این قطعنامه‌ای که شورای حکام صادر کرده و بیشتر شبیه یک بیانیه است نه قطعنامه، بیشترین تاثیرش نمادین است؛ یعنی اینکه می‌خواهد این پیام را بفرستد که خواسته آن‌ها جدی است و ایران باید به خواسته های آژانس جواب دهد، در غیر اینصورت امکان تشدید بحران وجود دارد؛ بنابراین، اهمیت این قطعنامه شاید در این باشد که اروپایی‌ها و آمریکا می‌خواهند این پیام را به ایران بدهند که بیشتر از گذشته پای میز مذاکره بیاید و امتیاز دهد، در غیر این صورت آن‌ها حاضرند بحران را تشدید کنند؛ لذا این مساله است که بیشتر باعث واکنش ایران شده.

این قطعنامه نشان می‌دهد که مسیر سه ماه آینده تا اجلاس بعدی فصلی شورای حکام، راه سخت و دشواری خواهد بود و قاعدتا نیازمند انرژی بیشتری برای دیپلماسی و مذاکرات چندجانبه، دوجانبه و رایزنی‌ها و گفت‌وگوهاست.

این کارشناس مسائل هسته ای ادامه داد: آژانس در گذشته نشان داده که عملکردش همواره با آن چیزی که در فضای سیاسی و در مذاکرات دیپلماتیک اتفاق افتاده، نسبت مستقیمی دارد. هر زمان تنش بین ایران و غرب در موضوع هسته‌ای تشدید شده، آژانس هم مواضع سختگیرانه‌ای داشته، سوال‌های شدیدتری را مطرح کرده و هر زمان که در صحنه دیپلماتیک اوضاع آرام بوده و توافقی انجام شده، آژانس حتی سخت‌ترین موضوعات را هم حل کرده است؛ برای نمونه، بحث پی ام دی یا ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران است که در گذشته تصور می‌شد، خیلی مسئله حاد و مشکلی است و قابل حل شدن نیست اما زمانی که ایران و غرب در چارچوب‌ برجام توافق کردند، ما شاهد این بودیم که آقای یوکیا آمانو به تهران آمد و با ایران درمورد حل این مسائل توافقی انجام داد.

بنابراین می‌خواهم بگویم که همیشه مساله و بحران و مشکل ما از ناحیه سیاسی و خارج از آژانس شروع شد؛ لذا اقدام آژانس بیشتر از اینکه کنش باشد واکنشی است نسبت به آن فضای سیاسی که وجود دارد؛ بنابراین صدور این قطعنامه نشان می‌دهد که فضای سیاسی و دیپلماتیک درباره برجام فضای مناسبی نیست و اروپا و آمریکا از این فضا ناخرسند هستند و می‌خواهند از طریق آژانس به ایران فشار آورند.

اما اینکه آیا ایران تحت تاثیر اقدام آژانس ممکن است سیاست کلان خود را تغییر دهد یا نه، من فکر نمی‌کنم تغییر دهد؛ یعنی ایران هم براساس این واقعيت عمل می‌کند که آژانس عملکرد مستقلی ندارد و تابع سیاست‌های خارج از آژانس و مناسبات دیپلماتیک و مناسبات قدرت در سیاست بین‌الملل هست. لذا ما باید ببینیم در آن مناسبات قدرت خارج از آژانس چه اتفاقی ممکن است بیفتد که تصمیم ایران را تغییر دهد؛ بنابراین من معتقدم که صرف صدور این قطعنامه از آژانس باعث تغییر مواضع ایران نخواهد شد.

وی افزود: اين دوربین‌های نظارتی که خاموش شدند باید توجه داشته باشیم که این‌ها در چارچوب پروتکل الحاقی و پذیرش موقت پروتکل الحاقی ذیل برجام روشن شده بودند و ربطی به توافق جامع پادمانی که بین ایران و آژانس جاری و ساری هست ندارند؛ بنابراین خاموش کردن این دوربین‌ها به معنای تخلف از تعهدات خود در چارچوب توافقات جامع پادمانی نیست بلکه به معنای کاهش تعهدات‌ ایران در چارچوب برجام است؛ چون بخشی از این دوربین ها به عنوان اقدامات داوطلبانه و اعتمادساز ایران در چارچوب برجام نصب شده بودند و زمانی که مجلس تصویب کرد که این اقدامات متوقف شود، ایران هم تصمیم گرفت که فیلم این دوربین‌ها را به آژانس ندهد؛ البته از نظر فنی مساله، مساله مهمی است.

آقای گروسی و آژانس بارها اعلام کردند که دسترسی آن‌ها به نحوه‌ فعالیت‌های هسته‌ای ایران کمتر شده است. ما در راستی‌آزمایی چهار عنصر داریم: کامل بودن، درست بودن، ماهیت فعالیت‌ها(nature) و دامنه فعالیت‌ها(scope). این قطعنامه آژانس بر دو عنصر کامل و درست بودن در مورد آن سه مکانی که می گوید ایران اطلاعات نداده تاکیده کرده؛ یعنی می‌گوید ایران اطلاعات داده، ولی اطلاعاتی که ایران داده از نظر آژانس صحيح و کامل نیست. اما دوربین‌ها و خاموش کردن دوربین‌ها به دو موضوع ماهیت فعالیت‌ها و دامنه فعالیت‌ها مربوط است. به همین دلیل، در همین قطعنامه هم نسبت به آن سه مکان و حل نشدن این سه موضوع اظهار نگرانی عمیق شده‌؛ لذا درست است که خاموش کردن دوربین‌ها در چارچوب اقدامات داوطلبانه ایران است، اما از نظر فنی و تکنیکی به این معناست که آگاهی و شناخت آژانس از دامنه فعالیت‌های هسته‌ای ایران روزبه‌روز کمتر می‌شود و این می‌تواند به این معنا باشد که آژانس اعلام کند ما نمی‌توانیم با ضریب اطمینان بالایی بگوییم ایران چه فعالیت هایی را در چه دامنه‌ای انجام داده است.

قهرمانپور در پایان گفت: این آن چیزی است که در ادبیات کنترل تسلیحاتی به «زمان گریز هسته‌ای» Breakout «Time هم معروف است؛ یعنی این دامنه و ماهیت، ربط مستقیمی به زمان گریز هسته‌ای دارد. این چیزی است که در برجام مهم بود. گفته می‌شد که این زمان گریز هسته‌ای شش ماه است و الان با این اتفاقاتی که افتاده، زمان گریز هسته‌ای کمتر شده است؛ لذا بخشی از این نگرانی‌های خاموش کردن دوربین‌ها به این مساله مربوط می‌شود. هرچند از نظر حقوقی و در چارچوب تعهدات ایران به معنای نقض تعهدات ایران محسوب نمی‌شود.