بورس فعلی اسلامی است؟

به گزارش بورس تابناک، علی قهرمانی | مدت هاست این بحث از سوی برخی افراد جامعه مطرح می شود که بورس قمارخانه است! یا در بهترین نوع بیان گفته می شود که بورس اسلامی نیست! نبض بورس در گفت‌وگو با حجت الاسلام والمسلمین مجید رضایی، عضو کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار به پاسخ این شبهات پرداخته است.

بورس ایران اسلامی هست یا نیست؟

حجت الاسلام والمسلمین مجید رضایی، عضو کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار درمورد اسلامی بودن یا نبودن بورس فعلی بیان کرد: باید این را در نظر گرفت که اسلامی بودن بورس و افت و خیز‌های آن دو بحث جدا از هم هستند؛ به طوری‌که ممکن است مساله‌ای از نظر اسلامی بودن مشکلی نداشته باشد؛ اما با افت و خیز‌هایی همراه باشد یا این که موضوعی با ثبات باشد، ولی احیاناً از نظر اسلامی مسائل و مشکلاتی داشته باشد، زیرا هر کدام از این موارد تابع معیار‌هایی هستند.

از نظر اسلامی بودن، معامله‌ای که در بورس انجام می‌شود، شفاف و واضح است و کتمان اطلاعات در آن رخ نمی‌دهد و یا برخی از سهام‌ها به قصد فریب و تبانی فروخته نمی‌شوند یا اگر اوراق بهادار وجود دارد، این اوراق بر اساس معاملات واقعی در حال شکل‌گیری هستند؛ یعنی اوراق قرضه نیست که فقط پولی گرفته شده و با سود به یک نفر داده شود، بلکه این اوراق مبتنی بر دارایی خاص و اجاره است و در این میان، اگر اوراق سلف است، خرید و فروش معینی از کالاهاست و به طور کلی، اگر هر یک از آن‌ها، اوراق خاصی هستند در حیطه قوانین عمل می‌کنند.

این عضو کمیته فقهی سازمان بورس گفت: اسلامی بودن بورس به مواردی چون شرایط معامله، شفافیت در آن و نوع قیمت گذاری در معامله بستگی دارد که هر یک از آن‌ها ویژگی‌ها و قالب خاص خود را دارند. این در حالی است که فراز و نشیب‌های بورس می‌تواند ناشی از عوامل متعددی باشد. مثلاً در مجموعه‌هایی که بخش‌هایی از آن دولتی هستند احیاناً دولت یکباره آن‌ها را می‌فروشد و باعث خروج پول می‌شود که همین موضوع ممکن است افت و خیز‌هایی را برای بورس به همراه داشته باشد یا شرایط برخی از معاملات در خارج از کشور مثل پول نفت، پتروشیمی‌ها و... به گونه‌ای باشد که موجب شود اوراق پتروشیمی و... سود‌های خاصی داشته باشند و همین موضوع روی قیمت برخی از سهام‌هایی موثر باشند که تأثیر زیادی روی شاخص دارند و بدنبال آن، چنین فراز و نشیب‌هایی را برای بورس به وجود بیاورند.

حجت الاسلام رضایی تصریح کرد: این نوع تغییرات در شرایط بورسی ایران مثل معاملات بین المللی آن، حد و اندازه دولت در قیمت گذاری‌ها و موارد این‌چنینی باعث می‌شوند که روند بورس دستخوش تغییراتی شود. همان طور که گاهی اوقات، درصد نوسان در نظر گرفته شده برای قیمت سهام را آزاد می‌گذاشتند و برخی از مواقع، درصدی برای تغییرات و جلوگیری از سقوط‌های سهام و... مشخص می‌کردند که همه این‌ها موارد اثرگذاری هستند. بنابراین، افراد باید پول مازاد خود را وارد بازار بورس کرده یا در بازار‌های موازی مثل ارز، طلا، زمین و... سرمایه گذاری کنند چراکه مجموعه‌ای از این عوامل در شرایط اقتصادی کشور روی نوسانات و فراز و نشیب‌های بورس تأثیر زیادی می‌گذارد. به همین دلیل، از نظر اسلامی سعی شده است قوانین و مقررات و دستورالعمل‌هایی که در بورس مورد عمل قرار می‌گیرند با دقت بیشتری چک شوند و اوراق جدیدی که طراحی می‌شوند در قالب معاملات اسلامی و به دور از هرگونه عوامل مخرب باشند.

آیا بورس به قمارخانه تبدیل شده است؟

این عضو کمیته فقهی سازمان بورس در مورد این که بر اساس باور برخی از افراد، بورس به قمارخانه تبدیل شده است، تأکید کرد: متأسفانه صحبت‌های افراد در این خصوص باید بر اساس استدلال‌های درست و قوی باشد. مثلاً الان نرخ کالاها، خدمات، زمین، مسکن، طلا و... با کاهش و افزایش روبروست و کم و زیاد شده و همین موضوع باعث تورم در بازار و نوساناتی می‌شود؛ بنابراین، آیا می‌توان گفت همه این‌ها قمارخانه هستند؟ آیا معاملات این موارد باطل هستند؟ تغییرات قیمت که نشان دهنده بطلان معامله نمی‌شود و باید عوامل آن مورد بررسی قرار بگیرند. البته این موضوع را قبول داریم که دولت باید تلاش کند و تورم را پایین بیاورد و یا اصلاً باید اقداماتی انجام دهد و باعث ایجاد تورم نشود. چون عمده تورم موجود در کشور به خاطر هزینه‌های دولت است و به همین دلیل، اگر دولت هزینه‌های خود را کنترل کند و پول نفت در بازار نیاید و یا بانک مرکزی مجبور نباشد طبق سیاست‌های دولت پول تزریق کند و نقدینگی تا حدی رشد داشته باشد چنین تورمی به وجود نخواهد آمد، زیرا بخش اساسی تورم در ایران پولی است که یا به خاطر تبدیل دلار به تومان و یا به دلیل بالا بودن هزینه‌های دولت است که مجبور می‌شود برای تأمین بودجه خود از روش‌های مختلف کمک بگیرد.

حجت الاسلام رضایی گفت: وقتی تورم باشد همه چیز تغییر پیدا می‌کند و بی‌ثبات می‌شود و به همین دلیل باید منشأ را پیدا کرد؛ نه این که کف یا موج روی آب را دید. چون باید دید چه انرژی وارد استخر می‌شود که آب موجود در آن بالا و پایین می‌شود و تغییراتی پیدا می‌کند. در نتیجه، افراد بخش‌های مختلف هم تلاش می‌کنند ریسک‌های خود را کم کنند و تا جایی که امکان دارد، کمترین هزینه را متحمل شوند کما این که درمورد بانک‌ها نیز، این مسائل وجود دارد. البته در این میان، قبول داریم گاهی، اطلاعات کتمان می‌شوند که اگر سازمان بورس متوجه این موضوع شود باید پیگیری کند. این مساله را هم می‌پذیریم که بعضی از رفتار‌های عده‌ای از بانک‌ها نامناسب و درواقع، تزریق پول است. اما باید دید چرا چنین اتفاق‌هایی رخ می‌دهند؟ چون الزاماتی وجود دارد و قوانین و مقررات دولتی و بخشنامه‌ها به بانک‌ها دیکته می‌کنند که تا چه اندازه پول تزریق کرده و یا بخشی از پول را برای امور مختلف خرج کنند. بنابراین، وقتی این پول‌ها تزریق می‌شوند حتی با وجود لزوم تزریق پول در بخش‌های مختلف، همگی دست به دست هم می‌دهند و چنین مسائلی را به وجود می‌آورند. چون وقتی تزریق پول از حدی فراتر برود، باعث ایجاد تورم می‌شود و به دنبال آن، نرخ‌ها با تغییراتی همراه خواهند بود و همه چیز تغییر پیدا می‌کنند. به همین دلیل، باید به منشأ توجه کرد. اگر چنین کاری نکنیم، هرگونه تغییری که ایجاد شود به دلیل آسیب زا بودنشان برای مردم می‌گوییم آن کار غیر اسلامی است. چون قمارخانه است، در حالی که وقتی معاملات صورت می‌گیرد غیر اسلامی نیستند و اشکالی ندارند و زمانی می‌توان گفت اسلامی نیستند که خلاف قانونی صورت بگیرد.

این عضو کمیته فقهی سازمان بورس به نبض بورس گفت: دولت باید منضبط‌تر و در چهارچوب‌تر عمل کند و اجازه دهد بورس یا بانک‌ها فعالیت‌های خود را انجام دهند و نرخ‌ها خودشان شکل بگیرند. زیرا وقتی نرخ‌ها دستوری باشند هر قسمتی که کنترل شود از طرف دیگر غیرقابل کنترل می‌شود و مشکلاتی به وجود می‌آید و به دنبال آن، اقتصاد کشور متحمل هزینه‌های زیادی می‌شود؛ بنابراین، افرادی که معتقد هستند بورس قمارخانه است باید استدلال تام و تمام آن‌ها مطرح شده و معلوم شود به چه دلیل می‌گویند بورس اشکال دارد؟ کما این که گاهی درمورد بانک‌ها نیز، چنین چیز‌هایی گفته می‌شود و استدلال آن‌ها مشخص نیست.

آیا به نظر شما شفافیت لازم در بورس فعلی کشور وجود دارد یا خیر؟!

حجت الاسلام رضایی در پاسخ به این پرسش که «آیا به نظر شما شفافیت لازم در بورس فعلی کشور وجود دارد یا خیر؟!» گفت: بر اساس معاملاتی که در سطح کشور انجام می‌شوند آیا بازار زمین شفاف است؟ بازار مسکن تا چه اندازه از شفافیت برخوردار است؟ بازار خودرو هم، که هر روز با یک تصمیمی روبروست. بنابراین، با توجه به این که بنده در بورس معامله‌ای انجام نمی‌دهم به همین دلیل، اگر بخواهم معامله گر بورسی باشم باید آشنایی و تجربه کافی داشته باشم و نباید بدون دانش و تجربه لازم در زمینه بورس وارد چنین بازاری شوم و همه این موارد باید لحاظ شوند. از اینرو، افرادی که در بورس فعالیت می‌کنند باید بدانند بازار سرمایه به هر تصمیمی واکنش نشان می‌دهد. در نتیجه، این مساله که واکنش هر تصمیمی تأثیرگذاری خودش را به سرعت بر بورس می‌گذارد، نشان دهنده این است که هرچند ممکن است برخی مواقع، اطلاعاتی کتمان شده و یا با فاصله زمانی منتشر شوند، اما به طور نسبی، بورس شفاف است. به همین دلیل کارشناس‌ها می‌گویند بازار سرمایه در مقایسه با دیگر بازار‌ها از شفافیت برخوردار است و یا شفافیت آن نسبت به بازار‌های موازی کمتر نیست. پس باید این موضوع را در نظر بگیریم که پدیده‌ای نمی‌تواند یک دفعه در اقتصاد بیاید و شفافیتش را صد در صد تضمین کند، در حالی که موارد دیگر با نبود شفافیت روبه رو باشند.

این عضو کمیته فقهی سازمان بورس در گفت‌و گو با نبض بورس یادآور شد: با توجه به شرایط بانک و بورس که معاملات آن‌ها الکترونیکی انجام شده و اطلاعات آن‌ها نسبتاً به روز، روی تابلو ثبت می‌شوند و هر مساله‌ای خودش را در آن‌ها نشان می‌دهد، می‌توان گفت بورس تقریباً شفاف‌تر از دیگر بازارهاست و از بُعد اسلامی نیز، تمام تلاش بر این است که تا حد امکان، بورس طبق قوانین و مقررات باشد. البته در برخی از شیوه‌ها دیده می‌شود کار‌هایی صورت می‌گیرند که در چهارچوب مقررات نیست و به همین منظور، گاهی تذکر داده می‌شود و حتی تغییراتی صورت می‌گیرد و همه این موارد در جریان کار در حال انجام است. البته هرچند با توجه به گستردگی بورس آن‌گونه که باید، شرایط مطلوب نهایی وجود ندارد، با وجود این، نمی‌توان به آن قضاوت منفی داشت.

حجت الاسلام رضایی با اشاره به نرخ خوراک پتروشیمی‌ها گفت: درمورد نامه پتروشیمی‌ها باید مسائلی چون چرایی این تصمیمات و این که کدام ارگان ناظر بر این کار است، بررسی شوند. مثلاً گاهی افراد، از تصمیماتی مثل همین نرخ خوراک پتروشیمی‌ها که در مجلس، برنامه، بودجه و ساز و کار‌های موجود در کشور گرفته می‌شود، اطلاعی ندارند و به دنبال آن، یکدفعه با تصمیمی روبه رو شده که با رسانه‌ای شدنش همه افراد شوکه می‌شوند و متأسفانه، چنین مواردی پیش می‌آید و باید دلیل اصلی چنین اتفاق‌هایی به درستی اطلاع رسانی شده و به آن‌ها رسیدگی شود. این در حالی است که گاهی مشخص نمی‌شود. هرچند در صحنه انتخابات شاهد اعتراضات گروه‌های مختلف به یکدیگر هستیم، در شرایط عملیاتی به گونه‌ای دیگر عمل می‌کنند، در حالی که باید دلایل چنین اتفاقاتی به مردم اعلام شوند تا این اطلاع رسانی و شفافیت برای آن‌ها ارزشمند باشد که بورس در این خصوص، اقدامات نهاد ناظر و یا قوه قضاییه را می‌طلبد چراکه مطالبه به حقی است.