واگذاری ایران‌خودرو به کروز؛ اشتباهی پرهزینه

عملکرد ضعیف، فساد مالی گسترده و بی‌توجهی به اصول قانونی در این واگذاری، چالش‌هایی است که نباید از آنها چشم‌پوشی کرد. بهمنی که روزگاری سرآمد خودروسازان خصوصی و تولیدکننده خودرو‌های باکیفیت ژاپنی بود، پس از واگذاری به کروز به مونتاژکار خودرو‌های درجه‌سه چینی تبدیل شد و جایگاه خود را در بازار از دست داد. اکنون نیز واگذاری ایران‌خودرو، با بیش از ۲۵۰ هزار میلیارد تومان زیان انباشته، به شرکتی با کارنامه‌ای پرابهام و ناکارآمدی‌های مدیریتی، می‌تواند این غول خودروسازی را به سرنوشتی مشابه دچار کند. از اینرو دولت باید با دقت بیشتری در مسیر خصوصی‌سازی گام بردارد و مراقب باشد که در تله کروزی‌ها نیفتد تا بحران‌های بیشتری برای صنعت خودرو ایجاد نشود.

به گزارش «تابناک»، یکی از نکات مهمی که در این حوزه وجود دارد این است که آیا کروز و بهمن توانایی مدیریت ایران‌خودرو را دارند؟ اگر تنها دو شاخص را مدنظر قرار دهیم، می‌بینیم که این مجموعه‌ها در اداره خود ماندند چه برسد به مدیریت شرکت بزرگی، چون ایران خودرو. شاخص بهره‌وری نیروی انسانی و میزان تولید گروه بهمن در سال گذشته گویای آن است که مسیری که آنها طی می‌کنند حتی از رقابیشان آهسته‌تر و پرچالش‌تر است. عملکرد تولید گروه بهمن تأییدکننده این صحبت ما است. در سال ۱۴۰۲، میزان تولید خودرو در شرکت کرمان موتور ۵۸,۳۴۱ دستگاه و مدیران خودرو ۱۴۸,۶۷۸ دستگاه بوده، در حالی که تولید گروه بهمن تنها ۲۱,۸۱۷ دستگاه گزارش شده است. این اعداد نشان می‌دهد که گروه بهمن، حتی در مقایسه با دیگر شرکت‌های بخش خصوصی، ضعیف‌ترین عملکرد را داشته و به هیچ عنوان توانایی مدیریت یکی از بزرگ‌ترین خودروسازی‌های خاورمیانه، یعنی ایران‌خودرو، را ندارد. همچنین، شاخص بهره‌وری نیروی انسانی (تعداد خودرو‌های تولیدی به ازای هر نفر پرسنل) در گروه بهمن عدد ۱۱ است، در حالی که این شاخص در مدیران خودرو ۲۷، ایران‌خودرو ۲۶ و سایپا ۲۳ گزارش شده است. این آمار نشان می‌دهد که عملکرد گروه بهمن حتی از ایران‌خودرو و سایپا که گفته می‌شود مدیرت آن دولتی می‌باشد، ضعیف‌تر است. همه بر این اذعان  دارند که شرکت‌های خودروساز داخلی باید واگذار شوند؛ قاعدتا واگذاری ایران‌خودرو به بخش خصوصی هم اقدامی ضروری است، اما خصوصی‌سازی باید به شیوه‌ای شفاف و بر اساس معیار‌های بهره‌وری انجام شود. بررسی عملکرد شرکت‌های کروز و بهمن نشان می‌دهد که این گروه از نظر بهره‌وری و مدیریت، فاقد صلاحیت لازم برای هدایت ایران‌خودرو هستند.

فساد مالی در کروز؛ تهدیدی برای شفافیت

از سوی دیگر یکی از جدی‌ترین نگرانی‌ها در مورد واگذاری سهام ایران‌خودرو به کروز، فساد مالی گسترده این شرکت است. کروز در سال‌های اخیر به دلیل تولید قطعات بی‌کیفیت، از جمله سیستم‌های ABS نامطمئن، بار‌ها مورد انتقاد قرار گرفته است. آیا می‌توان سهام یکی از بزرگ‌ترین خودروسازان خاورمیانه را به شرکتی واگذار کرد که خود متهم به ناکارآمدی و فساد است؟

غفلت از اصول قانونی در واگذاری

بر اساس قوانین و مصوبات مجلس شورای اسلامی، واگذاری شرکت‌های ذیل اصل ۴۴ قانون اساسی باید از طریق مزایده انجام شود. مزایده به معنای ایجاد فرصت برابر برای تمامی شرکت‌های توانمند است تا در فضایی رقابتی، بهترین گزینه برای مدیریت انتخاب شود. اما دولت چهاردهم، به جای برگزاری یک فرآیند شفاف و قانونی، اصرار دارد سهام ایران‌خودرو را به طور خاص به کروز واگذار کند. این رویکرد نه‌تنها نقض آشکار قوانین کشور است، بلکه شائبه فساد و سوءاستفاده از قدرت را نیز تقویت می‌کند. مجلس شورای اسلامی بار‌ها تأکید کرده که نظارت دقیقی بر فرآیند واگذاری‌ها خواهد داشت و اجازه نخواهد داد این فرآیند به نفع یک شرکت خاص و بدون رقابت انجام شود. بدین جهت خیلی از کسانی که نگران واگذاری ایران خودرو به شرکت کروز هستند، امیدشان به نمایندگان مجلس است تا آنها قانون را به دولت چهاردهم یادآوری کنند و اجازه ندهند اتفاق غیرقانونی دامن صنعت خودروی کشور را بگیرد.  

بخش خصوصی، اما کارآمد و شفاف

خصوصی‌سازی ایران‌خودرو، در صورتی که به درستی انجام شود، می‌تواند به نفع صنعت خودروسازی کشور باشد. اما شرط موفقیت این اقدام، واگذاری به شرکتی توانمند، شفاف و اثبات‌شده است. ایران‌خودرو باید به شرکتی واگذار شود که توانایی مدیریت و تولید خودرو‌های باکیفیت را داشته باشد، نه شرکتی که خود در فساد و ناکارآمدی غرق است. اصرار دولت به واگذاری ایران‌خودرو به کروز، علاوه بر افزایش بحران‌ها، فرصت اصلاح این شرکت بزرگ را نیز از بین می‌برد. خصوصی‌سازی، زمانی موفق خواهد بود که بر اساس اصول رقابتی و شفافیت انجام شود، نه بر اساس روابط پشت‌پرده و تصمیمات پرابهام.

کارشناسان صنعت خودرو عنوان می‌کنند که ایران‌خودرو، به‌عنوان یکی از ستون‌های اصلی صنعت خودروسازی ایران و خاورمیانه، نیازمند مدیریتی توانمند و حرفه‌ای است. واگذاری این شرکت به کروز، که کارنامه‌ای ضعیف و پرابهام دارد، اشتباهی است که می‌تواند سال‌ها صنعت خودرو را با چالش‌های جدی مواجه کند؛ لذا دولت باید به جای اصرار بر این تصمیم اشتباه، فرآیند واگذاری را بر اساس مزایده و رقابت شفاف انجام دهد و ایران‌خودرو را به دست شرکتی بسپارد که توانایی احیای آن را داشته باشد. این مسیر، تنها راه تضمین آینده‌ای روشن برای این صنعت کلیدی است.

سال ۱۳۹۵، گروه بهمن به شرکت کروز واگذار شد. در زمان واگذاری، بهمن نخستین خودروساز بخش خصوصی ایران بود که خودرو‌های ژاپنی مزدا را تولید می‌کرد و در داخلی‌سازی این محصول پیشرو بود. وانت مزدا نیز از محبوب‌ترین خودرو‌های تجاری کشور به شمار می‌رفت و سهم عمده‌ای از بازار را در اختیار داشت. با این حال، پس از گذشت تقریباً یک دهه از مدیریت کروز بر گروه بهمن، این شرکت به یکی از ضعیف‌ترین و پرحاشیه‌ترین خودروسازان بخش خصوصی تبدیل شده است. گروه بهمن که زمانی سرآمد خودروسازان خصوصی ایران بود، اکنون به مونتاژکاری برای خودرو‌های درجه‌سه چینی تقلیل یافته است. همانطور که عنوان شد  تیراژ تولید بهمن در سال گذشته کمتر از یک‌هفتم مدیران خودرو و یک‌سوم کرمان موتور بوده و از جایگاه نخست به جایگاه سوم سقوط کرده است. افزون بر این، پرونده‌های متعددی از گران‌فروشی و تخلفات مالی، شهرت این شرکت را تحت مدیریت کروز خدشه‌دار کرده است. آیا با چنین کارنامه‌ای، می‌توان انتظار داشت کروز بتواند ایران‌خودرو را از بحران نجات دهد؟

سقوط بهمن؛ هشداری برای ایران‌خودرو

آنچه برای گروه بهمن رخ داد، هشداری جدی در مسیر واگذاری ایران‌خودرو به کروز است. شرکتی که نتوانست بهمن را حفظ کند و آن را به ورطه مونتاژکاری سوق داد، نمی‌تواند ناجی ایران‌خودرو باشد. این نگرانی جدی وجود دارد که واگذاری سهام ایران‌خودرو به کروز، نه‌تنها مشکلات فعلی این شرکت را حل نکند، بلکه بحرانی تازه برای صنعت خودرو ایجاد کند.

ایران‌خودرو و سایپا، به‌عنوان دو غول خودروسازی کشور، اکنون با ۲۵۰ هزار میلیارد تومان زیان انباشته مواجه‌اند. بدهی آنها به زنجیره تأمین نیز به ۱۱۰ هزار میلیارد تومان رسیده است. این ارقام نشان می‌دهد که هر شرکتی که سهام این دو خودروساز را خریداری کند، یک مجموعه زیان‌ده را تصاحب کرده و احتمالاً قیمت کمتری نسبت به ارزش واقعی آن پرداخت خواهد کرد.
این وضعیت یک تله بزرگ برای خصوصی‌سازی واقعی است. شرکتی که سهام ایران‌خودرو را تصاحب کند، به بهانه زیان‌ده بودن مجموعه، از خود رفع مسئولیت خواهد کرد و نه‌تنها در بهبود عملکرد شرکت موفق نخواهد بود، بلکه ممکن است مشکلات بیشتری نیز ایجاد کند. کروز که سابقه عملکرد ضعیف در گروه بهمن را دارد، به‌هیچ‌وجه گزینه‌ای مناسب برای این واگذاری نیست.

تحریم‌ها و چالش‌های جدید صنعت خودرو

صنعت خودروی کشورمان در دهه‌های اخیر همواره از تحریم‌ها آسیب دیده و با توجه به بازگشت چالش‌های بین‌المللی، همزمان با آغاز به کار ترامپ، آینده این صنعت در خطر است. شرکت‌هایی مانند کروز که تاکنون نشان داده‌اند در مدیریت بحران‌های بزرگ موفق نیستند، نمی‌توانند ایران‌خودرو را در شرایط تحریمی به درستی مدیریت کنند.

ایران‌خودرو نیازمند مدیریتی توانمند و ساختاری منسجم است که بتواند با تکیه بر نوآوری، داخلی‌سازی و بهره‌وری، از موانع موجود عبور کند. اما تجربه گروه بهمن نشان می‌دهد که کروز فاقد چنین توانایی است. بهمن نه‌تنها از داخلی‌سازی خودرو‌های ژاپنی بازماند، بلکه اکنون به مونتاژ خودرو‌های بی‌کیفیت چینی مشغول است و جایگاه خود را در بازار از دست داده است.

به هر ترتیب ایران‌خودرو و سایپا به دلیل زیان انباشته و مشکلات ساختاری نیازمند اصلاحات اساسی هستند، اما این اصلاحات تنها در صورتی امکان‌پذیر است که مدیریت آنها به شرکت‌هایی شفاف، توانمند و تجربه‌دار سپرده شود. واگذاری این شرکت‌ها به کروز، با توجه به عملکرد ضعیف آن در گروه بهمن، نه‌تنها گامی به جلو نخواهد بود، بلکه ممکن است به نابودی یکی از ستون‌های اصلی صنعت خودرو ایران منجر شود. دولت باید به جای تصمیمات شتاب‌زده و پرابهام، فرآیند واگذاری را شفاف و رقابتی کند. این تنها راهی است که می‌تواند به خصوصی‌سازی واقعی و کارآمد منجر شود و آینده‌ای بهتر برای صنعت خودرو ایران رقم بزند.

واگذاری ایران‌خودرو صرفا از طریق مزایده و با نظارت مجلس 

روز گذشته شهباز حسن‌پور بیگلری، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی درباره واگذاری ایران‌خودرو اظهار داشت: مطابق اصل ۴۴ قانون اساسی، دولت می‌تواند سهم خود را واگذار کند، اما این واگذاری باید حتما طبق قانون و از طریق مزایده انجام شود. هیچ ابهامی در این مورد وجود ندارد که این اموال به چه کسی و چگونه داده شود. شایعات و بحث‌هایی در محافل مختلف وجود دارد، اما بر اساس قانون و مصوبات مجلس شورای اسلامی، تمام اموال مازاد دولت و شرکت‌های ذیل اصل ۴۴ قانون اساسی باید از طریق مزایده به فروش برسند، مجلس نیز نظارت خواهد کرد تا این فرایند دقیقا از طریق مزایده صورت گیرد.

او اضافه کرد: اصل برای ما اجرای قانون است. مزایده به این معناست که هیچ فرد یا شرکتی، به طور مشخص، مدنظر نیست و نخواهد بود. مجلس شورای اسلامی مصمم است که بر اجرای قانون نظارت کند و فروش اموال مازاد دولت فقط از طریق مزایده انجام شود.

خودروسازی را نمی‌توان به قطعه‌ساز ناکارآمد داد

علی‌اکبر رنجبرزاده، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی درباره موضوع درخواست رئیس جمهور برای واگذاری شرکت‌های خودروسازی به کروز، گفت: اگر خودروسازی ما ناکارآمد است، باید به بخش خصوصی واگذار کرد، این بخش خصوصی هر شرکتی می‌تواند باشد، اصرار به واگذاری ایران‌خودرو به شرکت کروز نداریم، بلکه باید واگذار به بخش خصوصی صحیح و رقابتی کرد. ایران‌خودرو را به مزایده بگذارند تا صحیح مدیریت شود؛ اکنون دولت ۵ درصد در ایران‌خودرو سهم دارد، اما ۹۵ درصد دخالت می‌کند.

او تصریح کرد: برای این‌که بتوانیم بعد از ۴۵ سال خودرویی باکیفیت تولید کنیم مدیریت آن را به بخش خصوصی واگذار کنیم، اما تکرار می‌کنم بخش خصوصی کارآمد، این بخش خصوصی هر شرکتی می‌تواند باشد، اصلاً اصرار به واگذاری ایران‌خودرو به شرکت کروز نداریم. در واگذاری ایران‌خودرو باید آن را به بخش خصوصی توانمند و مرتبط، شرکتی که خود را اثبات کرده است، بدهند.

رنجبرزاده گفت: قطعه‌ساز ناکارآمدی را که یک قطعه ABS ضعیف تولید می‌کند، نمی‌توانیم بگذاریم بیاید سهام ایران‌خودرو را بگیرد، بلکه باید تولیدکننده یا شرکتی این سهام را بخرد که کارآمد و قوی است. ما به‌عنوان نماینده مجلس مدافع حمایت از تولید داخل و رونق کارگاه‌های تولیدی هستیم.

این نماینده مجلس گفت: نگاه ما واگذاری ایران‌خودرو به بخش خصوصی است؛ مدیریت توسط بخش خصوصی شاید بتواند رقابت درست و صحیحی انجام دهد، بحث واگذاری به کروز را کنار می‌گذاریم. نمی‌گوییم کروز سهام ایران‌خودرو را بخرد، بلکه باید شرکت اثبات‌شده این سهام را بخرد.

چرا واگذاری به کروز اشتباه است؟

۱. سابقه ناکارآمدی؛ تجربه گروه بهمن نشان داد که کروز نه‌تنها توانایی بهبود وضعیت یک خودروساز را ندارد، بلکه می‌تواند آن را از جایگاه نخست به رده‌های پایین‌تر سوق دهد.
۲. فساد مالی؛ پرونده‌های تخلف مالی متعدد، از جمله گران‌فروشی و رشوه، این شرکت را به یکی از پرحاشیه‌ترین بازیگران صنعت خودرو تبدیل کرده است.
۳. بی‌توجهی به داخلی‌سازی، مدیریت کروز در بهمن نشان داد که این شرکت به جای تقویت داخلی‌سازی، مونتاژ خودرو‌های بی‌کیفیت چینی را در اولویت قرار می‌دهد.
۴. عدم تطبیق با بحران‌ها؛ با توجه به زیان انباشته ایران‌خودرو و شرایط تحریمی، مدیریت این شرکت نیازمند توانایی بالا در مدیریت بحران است؛ قابلیتی که کروز فاقد آن است.

با بازگشت احتمالی تحریم‌ها و افزایش فشار‌های بین‌المللی، به‌ویژه در حوزه صنعت خودرو و قطعه‌سازی، مدیریت ایران‌خودرو به توانایی بالا و استراتژی‌های دقیق نیاز دارد. کروز، که در دوران مدیریت خود بر گروه بهمن حتی در شرایط عادی نیز عملکرد قابل قبولی نداشته است، نمی‌تواند در چنین شرایط پیچیده‌ای ناجی ایران‌خودرو باشد.

شاخص بهره وری بر اساس میزان تولید خودروساز به ازای یک نفر در سال ۱۴۰۲

                                          روند تولید مونتاژکاران خودرو طی سه سال