با اوج‌گیری بحران در اوکراین که در عمل به بروز تقابلی جدی میان روسیه و غرب منجر شده، نام شبه جزیره «کریمه» بیش از هر زمان دیگری طی سال‌ها و شاید دهه‌های اخیر بر سر زبان‌ها افتاده است؛ اما دلیل اصلی اهمیت این شبه جزیره چیست و چرا دولت روسیه تا این اندازه نسبت به تحولات آن حساسیت نشان می‌دهد؟
به گزارش «تابناک»، کریمه، شبه جزیره‌ای ناهموار و دارای موقعیت راهبردی در کرانه دریای سیاه که شصات سال پیش از سوی رهبر اتحاد شوروی به اوکراین «هدیه» داده شد، اینک به مرکز ثقل بحرانی خطرناک تبدیل شده که روسیه و غرب را رو‌در‌روی یکدیگر قرار داده است.
این جزیره که به طور تاریخی به عنوان یک مرکز تفریحی نیز شناخته می‌شود، میزبان ناوگان دریای سیاه روسیه است و بیشتر ساکنین آن را روس تبار‌ها تشکیل می‌دهند؛ جمعیتی که از جهات گوناگون با غربگرایان ساکن «کی یف»، پایتخت اوکراین، متفاوت هستند.
این سرزمین که از نظر وسعت تقریباً با کشور بلژیک برابر است، یک منطقه مهم کشاورزی نیز هست که به ویژه به کشت تنباکو شهرت دارد. کریمه به دلیل داشتن آب و هوای نیمه گرمسیری و نیز دارا بودن اقامتگاه‌های ساحلی متعدد، همچون مرکز گردشگری نیز مورد توجه بوده است.
اما تاریخ این سرزمین، همواره شاهد جنگ و درگیری‌‌های فراوان بوده و حکومت آن میان حکمرانان گوناگون از «هان»ها گرفته تا ونیزی‌ها، یونانی‌های بیزانسی و عثمانی‌ها دست به دست شده است؛ حکومت‌هایی که به دلیل جاذبه‌های چشمگیر این سرزمین و زمین‌های کشاورزی حاصلخیز به آن توجه نشان داده‌اند.
سلطه مسکو بر کریمه از قرن هجدهم میلادی آغاز شد و در سال ۱۷۸۳، روسیه ناوگان دریای سیاه خود را در بخش جنوبی این شبه جزیره، یعنی جایی که اکنون شهر «سواستوپل» در آن قرار داد، تأسیس کرد. از آن زمان، حاکمیت روس‌ها بر کریمه، به جز دوره کوتاهی در جنگ جهانی دوم و در جریان حمله آلمانی‌ها به شوروی، همواره تداوم داشته است.
در اواخر جنگ جهانی دوم، یعنی در ماه می ۱۹۴۴، استالین، رهبر وقت اتحاد شوروی، همه ساکنان مسلمان کریمه را که از قوم «تاتار» تشکیل می‌شدند و قرن‌ها در این شبه جزیره زندگی می‌کردند، به دلیل آنچه همکاری آن‌ها با نازی‌ها می‌خواند، به آسیای مرکزی تبعید کرد. در این روند، تقریباً نیمی از تاتار‌ها به واسطه بیماری و علل دیگر جان باختند.
اما رهبر بعدی شوروی، یعنی نیکیتا خروشچف، در سال ۱۹۴۵ و در اقدامی غیرمنتظره، کریمه را یک «هدیه» به اوکراین ـ که خود در آن زمان بخشی از سرزمین وسیع اتحاد شوروی بود ـ واگذار کرد.
البته اقدام خروشچف در آن زمان دارای اهمیت چندانی نبود، زیرا اوکراین و روسیه هر دو از جمهوری‌های اتحاد شوروی به شمار می‌رفتند؛ اما اهمیت این امر هنگامی آشکار شد که در سال ۱۹۹۱، شوروی فروپاشید و مسکو، یکی از ناوگان‌های اصلی خود را در اختیار یک دولت تازه استقلال یافته دید.
در همان سال، تاتار‌ها شروع به بازگشت به وطن اصلی خود کردند و اکنون حدود ۱۲ درصد از جمعیت کریمه را تشکیل می‌دهند. این قوم که هنوز خاطره تلخ اقدامات روس‌ها را از یاد نبرده‌اند، در جریان تحولات اخیر اوکراین نیز در جبهه مخالف ویکتور یانوکوویچ، رئیس جمهور اوکراین برآمده و با روابط نزدیک‌تر اوکراین با روسیه به مخالفت پرداختند. هم‌اکنون ۵۹ درصد جمعیت کریمه را روس تبار‌ها و ۲۴ درصد آن را اوکراینی تبار‌ها تشکیل می‌دهند.
از زمان فروپاشی اتحاد شوروی تاکنون، وضعیت ناوگان دریای سیاه روسیه در سواستوپل، به موضوعی چالش برانگیز در روابط روسیه و اوکراین تبدیل شده است. در سالیان سال، اهمیت سواستوپل برای روسیه از آن جهت بوده که امکان دسترسی سریع مسکو به مدیترانه شرقی، بالکان و خاورمیانه را فراهم کرده است.
در سال ۲۰۱۰ و پس از چندین سال مذاکره، اوکراین موافقت کرد که در ازای دریافت تخفیف ۳۰ درصدی در خرید گاز از روسیه، مدت اجاره پایگاه دریایی روسیه در کریمه را تا سال ۲۰۴۲ تمدید کند. اوکراین برای تأمین نیازهای انرژی خود وابستگی شدیدی به روسیه دارد.
با این حال، روسیه همچنان از برخی شرایط این توافق‌نامه ناراضی بود. از جمله اینکه بر پایه این توافق‌نامه، هر زمان که روسیه بخواهد، ناوگان خود در سواستوپل را ارتقا داده و یا جایگزین کند، باید موافقت دولت اوکراین را جلب نماید. به همین دلیل، از سال ۲۰۰۸ به بعد، روسیه در فکر ایجاد یک پایگاه نظامی در قلمرو سرزمینی خود و در بندر «نووروسیسک» بوده تا نیرو‌هایش را از سواستوپل به آنجا منتقل کند.
به هر حال، به باور تحلیلگران، تمایل روسیه برای ادامه نفوذ خود بر کریمه، از دلایل قومی و فرهنگی ناشی می‌شود؛ اما در مورد سواستوپل، صرفاً اهمیت نظامی ـ راهبردی این بندر برای روسیه مطرح است. مجموعه این عوامل، دلایل حساسیت روسیه نسبت به کریمه را فراهم کرده است.
