«دونالد ترامپ» رئیس جمهور آمریکا در روزهای گذشته و در سفری پرحاشیه به کشور عربستان رفت و در میان استقبال گرم شاهزادگان سعودی حملات تندی را متوجه ایران کرد؛ سفری که در ادامه با صدور یک بیانیه ضد ایرانی ادامه یافت و با حاضر شدن رئیس جمهور آمریکا درخاک فلسطین اشغالی و دیدار با مقامات سیاسی رژیم صهیونیستی بر حواشی و موج ضد ایرانی اش، کامل شد.
در این سفر سیاسی شاهزادگان سعودی در قالب معامله ای به ارزش 110 میلیارد دلار از آمریکا تسلیحات نظامی خریداری و با همراهی اجباری نزدیک به 40 کشور عربی بیانیه ای ضد ایرانی صادر کردند. در کنار این دو اقدام همچنین رئیس جمهور آمریکا اظهار نظرهای تهدید آمیزی را علیه ایران مطرح کرد و نشانه های جدی و خطرناکی را از یک تقابل جدید میان آمریکا و ایران به نمایش در آورد.
در رابطه ابعاد مختلف این رخداد ضد ایرانی، ابهام های فراوانی وجود دارد که از جمله آن می توان به چیستی اهداف پشت پرده و نیز آثار و پیامدهای ژئوپلیتیکی این سفر بر مناسبات آتی قدرت های منطقه خاورمیانه به ویژه ایران اشاره کرد؛ مناسباتی که شاید با حضور دوباره و جدی شخص اول آمریکا در خاورمیانه بیش از پیش منطقه را به سوی آشوب و ناامنی بکشاند.
برای یافتن پاسخ ابهام های ژئوپلیتیکی این سفر و نیز راهکارهای منطقی برخورد با آن، «تابناک» به سراغ «دکتر کیومرث یزدانپناه» عضو هیئت علمی دانشگاه تهران رفت و ابعاد ژئوپلیتیکی این سفر بین المللی را با او در میان گذاشت.
مشروح این گفت و گو را در ادامه بخوانید:
-آقای دکتر یزدانپناه باسلام، لطفا ارزیابی شما از ابعاد ژئوپلیتکی استقبال گرم عربستان از رئیس جمهور آمریکا چیست؟
واقعیت ژئوپلیتیکی خاورمیانه این است که اگر چه کشورهای منطقه از نظر نظم امنیتی تابع الگوی ژئوپلیتیک جمعی هستند و ساختار امنیتی این کشورها بر اساس اهمیت منطقه خلیج فارس، تنگه های هرمز، باب المندب و دریای سرخ تعریف می شود، اما تجربه تاریخی بی نظمی های ژئوپلیتیکی در این منطقه نشان از فقر درک ژئوپلیتیکی بازیگران منطقه نسبت به دردهای مشترک این کشورها دارد.
نوع رفتار و واکنش بازیگران منطقه ای بویژه حاکمان عربستان در سفر اخیر ترامپ رئیس جمهور امریکا به ریاض نیز به وضوح این درد تاریخی را عیان می سازد.
-به نظر شما چه مسئله و نقص مهمی در خاورمیانه و میان کشورهای منطقه وجود دارد که به این شکل امکان جولان دولت آمریکا در منطقه را فراهم می کند؟
نوع متفاوت سفر رئیس جمهور آمریکا به خوبی نشان داد که غرب از بی تدبیری های سیاسی و بی موالاتی ژئوپلیتیکی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس همچنان بر موج جغرافیای امنیتی منطقه سوار شده است و بیشترین منافع را از این ضعف بزرگ منطقه می برد.
-مشخصاً نقش ایران در افزایش وابستگی کشورهای عربی به آمریکا چیست؟
با توجه به نفوذ بی سابقه ژئوپلیتیکی ایران در عمق ژئوپلیتیک خاورمیانه و شرق مدیترانه، زمینه را برای سلطه بی رحمانه غرب بر حوزه پر از ترس و توهم عربی منطقه حکمفرما کرده است. لذا غرب و دولت‌های عربی متحد آن به همراه اسرائیل با احساس این نکته که ایران باعث انزوای ژئوپلیتیکی اعراب و اسرائیل شده و تا حد زیادی آنان را از اهداف مورد نظرشان در ایجاد تغییرات ژئوپلیتیکی گسترده در خاورمیانه دور کرده ، بیش از هر زمان تاریخی آنان را به دامن امریکا انداخته است.
-اهداف و اقدامات آمریکا در همکاری های جدیدش با کشورهای عربی خاورمیانه را چگونه ارزیابی می کنید؟
تأسیس ناتوی عربی که هدف اصلی ترامپ از دیدارهای اخیر با مقامات کشورهای عربی در ریاض بود، گامی مهم از سوی نیروهای جبهه استکبار برای مقابله با نیروهای جبهه مقاومت است. ترامپ با اتخاذ این سیاست نشان داد که نه تنها به دنبال تکرار سناریوهای تکراری امریکا برای غارت دلارهای نفتی کشورهای عربی است بلکه با توجه به پیشینه کاری ترامپ که از او یک تاجر بی رحم به جا گذاشته، چنگال واشنگتن را برای غارت هر چه بیشتر دلارهای نفت اعراب بویژه عربستان تیز تر کرده است و وی انگیزه و توانایی این را را دارد که به طور گسترده از هر نوع عملیات ائتلاف عربی ضد مقاومت و تروریست‌های حامی آن در سوریه و عراق در راستای تضعیف هر چه بیشتر ایران حمایت کند.
از سویی دیگر نگاه امریکا و غرب به خاورمیانه بویژه منطقه خلیج فارس براساس مدل رئالیسم تهاجمی، بر اساس ژئوپلیتیک فشار بر رقبای اصلی تعریف و تنظیم می شود. لذا از این مخمصه های ژئوپلیتیکی برای پیشبرد اهداف خود استفاده می کنند و برای توجیه اقدامات خود به بهانه های ساختگی متوسل می شوند.
-ارزیابی شما از موضع گیری تند رئیس جمهور آمریکا در سفر اخیرش به خاورمیانه چیست؟
موضع گیری های ترامپ در ریاض و سرزمین های اشغالی بر ضد جمهوری اسلامی ایران نشان داد که وی به عنوان یک فرد تنها در مقام تصمیم گیری در نظام آمریکا عمل نمی کند بلکه سناریوهای آمریکایی در قبال جهان از یک روند تعریف شده سنتی تبعیت می کند و این روند سنتی اجازه ظهور قدرت های منطقه ای مستقل را در مناطق حساس جهانی نمی دهد.
بنابراین با توجه به ثبات استراتری های جهانی آمریکا، این کشورهای منطقه هستند که باید درک مشترک نسبت به درد مشترک خود داشته باشند.
-به نظر شما موضع گیری صحیح ایران در مقابل این تهدیدات در گذشته چگونه بوده است و در آینده چگونه باید باشد؟
سیاست خارجی ایران دربرابر عربستان در حال حاضر ضعیف است و این درحالی است که مطالبه اکثر مردم ایران از دولت پاسخ قاطع به لفاظی های مقامات سعودی است.
ایران باید مراقب اوضاع باشد. زیرا با وضع فعلی حاکم بر منطقه، آینده ژئوپلیتیکی آن بسیار مبهم است. از طرفی واکنش های ترامپ و مقامات اسرائیل نشان از روزهای سخت ایران با آمریکا دارد. زیرا اظهارات شدید و ضد ایرانی ترامپ نشان از آغاز دوران جدیدی از تنش و تهدید میان روابط دو کشور است که اگر به درستی مدیریت نشود بر روابط ایران با سایر کشورهای متحد آمریکا نیز سایه خواهد افکند.
-باتشکر از وقتی که در اختیار «تابناک» قرار دادید، به عنوان سئوال پایانی بفرمایید آیا عربستان در این آمد و شد قادر خواهد بود نظم ژئوپلیتیک منطقه را به نفع خود و به ضرر ایران تغییر دهد؟
قطعاً یکی از اهداف و آرزوهای عربستان در این تعامل های جدیدش با دنیای غرب این است که بتواند نظم ژئوپلیتیکی غرب آسیا را بر هم بزند و به نفع خود تغییر دهد. در این بین نیاز است تا دولت فعلی کشورمان با اتخاذ دیپلماسی قوی و فعال در قبال عربستان و دیگر بازیگران جهانی استحکام ژئوپلیتیکی منطقه و انسجام سیاسی را به گونه ای مدیریت کند که عربستان نتواند به اهداف خود برسد. چرا که اگر این فرایند از سوی ایران به خوبی مدیریت نشود، عربستان در هدف خود موفق خواهد شد.
