عادات صرفه‌جویی و خرج کردن چگونه در ذهن ما برنامه‌ریزی شده‌اند؟ آیا تابه‌حال به اینکه چگونه از پول خود استفاده می‌کنید، فکر کرده‌اید؟ ممکن است که شخصی صرفه‌جو باشید و هر زمان که به موجودی بانکی روبه‌‌رشد خود نگاه می‌کنید احساس خشنودی کنید و درهنگام نیاز به خرید ناخرسند شوید، یا شاید یک معتاد به خرید باشید که به زندگی به چشم لذت نگاه می‌کند، بنابراین بدون فکر کردن خرید می‌کنید و توجه خاصی به وضعیت خود در آینده ندارید. این نوشته را بخوانید تا با روانشناسی پول خرج کردن بیشتر آشنا شوید.
با وجود اینکه خیلی‌ها معتقدند که عادات استفاده از پول از والدین و نزدیکان کسب می‌شود، پژوهش‌های کنونی اثبات می‌کنند که عادات ما تنها برمبنای شرایط و درس‌هایی که در کودکی درباره‌ی مدیریت پول یاد گرفته‌ایم، شکل نمی‌گیرند. ممکن است که در یک خانواده، هم شخص صرفه‌جو و هم شخص ولخرج وجود داشته باشد؛ کودکانی که در فقر بزرگ می‌شوند می‌توانند ثروت عظیمی جمع کنند و ورثه‌ی ثروتمندان ممکن است سرمایه‌ی خانواده را به باد بدهند.
چه چیزی نگاه شما به پول را شکل می‌دهد؟ متخصصین مشخص کرده‌اند که انفعالات مغزی نقش بزرگی در عادات اقتصادی شما بازی می‌کنند.
فعالیت مغزی
ریک (Rick)، سایدر (Cyder) و لونشتاین (Loewenstein) در مطالعه‌ای که در مجله‌ی «پژوهش مصرف‌کننده» به چاپ رسید، مغز شرکت‌کنندگان را در حالت تظاهر به تصمیم‌گیری برای خرید، مورد اسکن قرار دادند. آنها طی این اسکن شاهد افزایش فعالیت در نقطه‌ای از مغز به نام «اینسولا» بودند که در مواجهه با تجربیات ناخوشایند انگیخته می‌شود. هرچه «اینسولا» بیشتر تحریک شود، تمایل شما برای عدم انجام کاری که در حال انجامش هستید بیشتر می‌شود. درمورد پول، تحریک «اینسولا» می‌تواند شما را از خرج کردن باز دارد.
درمقابل، عمل صرفه‌جویی (چه سپرده‌گذاری در بانک باشد و چه صرفه‌جویی هنگام خرید یک محصول یا خدمت) برای افراد صرفه‌جو لذت‌بخش است. پیروزی در چانه زدن به همه حس خوبی می‌دهد، اما افراد صرفه‌جو بیش از دیگران این حس را تجربه خواهند کرد، چرا که صرفه‌جویی، رهایی از رنجِ نیاز به خرج کردن است.
میر استاتمن (Meir Statman)، اقتصاددان رفتاری در دانشگاه سانتا کلارا، از این مثال استفاده می‌کند: اگر شما به رستورانی بروید که یک بشقاب غذای معمولی آن ۷۰ دلار باشد و شما غذای خود را تنها با ۷ دلار میل کنید، غذا برای شما خوشمزه‌تر خواهد بود؛ اما اگر بدون دانستن قیمت در آن رستوران غذا بخورید، از غذا کمتر لذت خواهید برد. دانستن مجموع پولی که صرفه‌جویی‌شده به افراد صرفه‌جو حس لذت زیادی می‌دهد.
پژوهشگران به این نتیجه رسیده‌اند که احتمالا افرادی که فعالیت «اینسولا» در مغزشان بیشتر است، افرادی صرفه‌جو هستند و تمایل کمتری به ولخرجی دارند و افرادی با فعالیت کمتر «اینسولا» ولخرج هستند. از آنجا که انسان‌ها تمایل وافری به زیاده‌روی دارند، ممکن است که افراد ولخرج در ادامه‌ی زندگی‌شان با مشکلات اقتصادی مواجه شوند و افراد صرفه‌جو، با پشیمانی‌های بزرگ. بنابراین دانستن اینکه کدام‌یک از آنها هستید می‌تواند به شما کمک کند تا به تعادلی سالم دست پیدا کنید.
ولخرج‌ها
پژوهشگران دانشگاه استنفورد، در یکی از آزمایشات پیشین خود روی کودکان که به آزمایش مارشمالوی دهه‌ی ۶۰ معروف است، از بچه‌های کودکستانی با یک سینی مملو از مارشمالو، چوب‌شور و کلوچه پذیرایی کردند. پژوهشگران به بچه‌ها گفتند که می‌توانند یکی را انتخاب کنند و اگر آن را فورا بخورند دیگر نمی‌توانند چیزی بردارند اما اگر فقط چند دقیقه صبر کنند می‌توانند یکی دیگر هم بردارند. اگر آنها می‌توانستند لذت خود را چند دقیقه به تأخیر بیندازند، شیرینی‌شان دو برابر می‌شد. پژوهشگران این کودکان را تا زمان بزرگسالی مطالعه کردند و متوجه شدند که کودکانی که دارای توانایی به تأخیر انداختن لذت خود بودند، به نسبت کودکانی که لذت فوری را می‌خواستند، در زندگی خود موفقیت بیشتری کسب کردند.
اگر ولخرج هستید، پس نمی‌توانید لذت خود را به تأخیر بیندازید. اگر پول مثل مارشمالو در دست شما باشد، حتی اگر قرار باشد که پول‌تان بیشتر شود باز هم نمی‌توانید درمقابل طمع خرج کردنش مقاومت کنید. به همین دلیل سپرده‌ی زیادی در بانک ندارید اما نگران نیستید. خرید کردن در لحظه شما را خوشحال می‌کند و شما به این عادت وابسته شده‌اید اما اگر فکر می‌کنید که زیادی ولخرج شده‌اید، بهتر است تلاش کنید تا این عادت خود را ترک نمایید.
با این ۷ روش می‌توانید انگیزه‌ی خود را برای خرید کنترل کنید و ولخرجی خود را کم نمایید:
- هیچ‌وقت از کارت اعتباری استفاده نکنید. با استفاده از پول نقد خود را مجبور خواهید کرد تا به مقدار پولی که خرج می‌کنید فکر کنید.
- خارج کردن پول از حساب بانکی را خودتان انجام دهید تا کاهش موجودی را خودتان ببینید.
- پول هر چیز را همان موقع پرداخت کنید. در کافی‌شاپ در آخر همه‌چیز را حساب نکنید. هر موقع چیزی سفارش می‌دهید پول آن را پرداخت کنید تا بهتر درک کنید که چگونه پول‌هایتان خرج می‌شود.
- درباره‌ی اهداف صرفه‌جویی خود صحبت کنید. اگر به دوستان نزدیک و خانواده‌ی خود بگویید که در چه زمانی قصد پس‌انداز چه مقدار پول را دارید، آنها شما را مسئول نگه می‌دارند. همچنین می‌توانید از ابزارهای هدف‌گذاری شخصی مثل StickK استفاده کنید تا به اهداف بلندمدت اقتصادی خود دست یابید.
- به خودتان جایزه بدهید. وقتی‌که به اهداف صرفه‌جویی خود دست پیدا می‌کنید به خود جایزه بدهید، اما جایزه‌تان باید فقط درصد قابل‌قبولی از آنچه پس‌انداز کرده‌اید باشد. این کار از خستگی در صرفه‌جویی جلوگیری می‌کند.
- قبل از هر خریدی درنگ کنید و از خود بپرسید که آیا واقعا به آن کالا نیاز دارید یا خیر. بین نیازها و تمایلات خود تفاوت قائل شوید.
- به آینده بنگرید، مهم نیست که این کار چقدر ناخوشایند است. از خود سؤالاتی مثل اینکه برای بازنشسته شدن به چقدر پول نیاز دارید یا چگونه پول دانشگاه فرزندتان را فراهم خواهید کرد، بپرسید.
صرفه‌جوها
در آزمایش معروف دیگری، به بزرگسالان حق انتخاب داده شد تا بین دریافت فوری ۵۰ دلار و دریافت ۱۰۰ دلار بعد از یک سال انتظار، انتخاب کنند. بیشتر شرکت‌کنندگان پژوهشگران را با انتخاب ۵۰ دلار شگفت‌زده کردند. به نظر می‌رسد که لذت فوری دریافت پول بر دریافت دو برابر همان مبلغ با کمی تأخیر، ارجحیت دارد. صرفه‌جوها کسانی هستند که لذت را قربانی می‌کنند تا ۱۰۰ دلار را کامل دریافت کنند.
گاهی چیزهایی که واقعا به آنها نیاز دارید را تهیه نمی‌کنید، مثل بیمه‌ی سلامت یا یک کت گرم، چرا که زیاد بودن موجودی بانکی، شما را بیش از هر چیزی که می‌توانید بخرید راضی می‌کند. شما به‌ندرت کارت اعتباری را همراه دارید و درحالی که دیگران به یک مارشمالو و دریافت فوری ۵۰ دلار قانع می‌شوند، شما آنها را با آشیانه‌ی مرتفعی که با درآمد عادی‌تان ساخته‌اید شگفت‌زده می‌کنید.
با وجود اینکه خیلی‌ها از خرید کردن لذت می‌برند، صرفه‌جوها چنین حسی ندارند. به جای آن، هنگام خرید ناراحت هستید و هنگام پرداخت پول، درد واقعی را حس خواهید کرد. اما به عنوان یک صرفه‌جو از چه چیزی لذت می‌برید؟ آیا بعضی از لذت‌های ساده و کم‌خرج زندگی را از دست نمی‌دهید؟ آیا بیش‌از‌حد فداکاری نمی‌کنید و سلامت خود را به خطر نمی‌اندازید؟
پژوهشگران می‌گویند که صرفه‌جوها دو محرک اصلی دارند: درد و لذت. اگر لذت کافی نمی‌برید باید سر کیسه را شل کنید و کمی از خرج کردن لذت ببرید.
- وقتی زمان انجام کاری لذت‌بخش مثل رفتن به تعطیلات فرا می‌رسد، از عادات صرفه‌جویانه‌ی خود با استفاده از کارت اعتباری فاصله بگیرید. شما از قبل بودجه‌ی خود را مشخص کرده‌اید پس ذهن خود را با هزینه‌ها درگیر نکنید و سعی کنید تا آرامش خود را حفظ نمایید.
- درباره‌ی اهداف خرج کردن خود صحبت کنید. وقتی برای یک خرید هیجان‌انگیز برنامه‌ریزی می‌کنید آن را به همه بگویید و زمان آن را مسجل کنید، حتی اگر خریدتان چیز خیلی خاصی نباشد.
- به چیزهایی که می‌خرید به چشم جایزه‌ای برای کارهایی که به‌خوبی انجام داده‌اید نگاه کنید تا آنها در ذهن شما ارزش بیشتری پیدا کنند.
- به آینده‌ی خود فکر کنید: آیا واقعا می‌خواهید که برای کارهای نکرده‌‌تان پشیمان باشید چرا که نمی‌خواستید برای لذت خود پول خرج کنید؟
سخن آخر
درنهایت ما مسئول وضعیت اقتصادی حال و آینده‌ی خود هستیم. این برای من عجیب است که ما تا این حد تحت تأثیر جنبه‌ای از مغزمان قرار می‌گیریم که آن را کاملا درک نمی‌کنیم، اما خوشبختانه دانستن این موضوع می‌تواند به ما کمک کند تا بر عادات بد خود غلبه کنیم (چه این عادت ولخرجی باشند و چه کم‌خرجی زیاد) و عمر خود را کامل و مسئولانه زندگی کنیم.
شما چطور؟ ولخرج هستید یا صرفه‌جو؟ اگر چیزی را که دوست دارید به شما بدهند و بگویند که اگر یک ساعت به آن دست نزنید دو برابر می‌شود، می‌توانید به آن دست نزنید؟ نظرتان را برای ما بنویسید.
برای آشنایی با دیگر مطالب اقتصاد به زبان ساده، کافیست به صفحه تابناک اقتصادی مراجعه کنید.
