معیارها و شاخص های رای اعتماد به وزیران

مسند مدیریت به طور عام و وزارت به طور خاص امانتی الهی است که به مدیر(وزیر) سپرده می شود و او باید از این امانت الهی مراقبت کند. حضرت علی(ع) دربارة این امانت الهی می­فرمایند:"عمل (حکمرانی) تو، رزق و خوراک تو نیست، بلکه امانت و سپرده­ای است بر گردن تو، و خواسته­اند که تو نگهبان باشی از برای مافوق خود" (نهج­البلاغه، 1351).

در قران مجید آمده است که:"ان الله یامرکم ان تودوا الامانات الی اهلها" (همانا خداوند دستور می دهد امانت را به اهلش بسپارید) (نساء، 58).

با بررسی ادبیات موضوع، در سطح بین المللی، ملی و نیز آموزه های دینی معیار­های انتخاب وزیران را می­توان به صورت زیر تعیین کرد، که به اجمال هریک از معیارها توضیح داده می­شود. شاخص های مرتبط با هر معیار در ادامه ارایه می شود (جدول ملاحظه شود).

• ویژگی­های شخصیتی

 همه مدیران به یک شیوه عمل نمی­کنند، مانند سایر افراد جامعه تفاوتهای فردی، استعدادها، انگیزه­ها، رغبت­ها و تمایلات مخصوص به خود دارند و از نگرش، دانش و نظام ارزشی متفاوتی برخوردارند. این تفاوتها هنگامی که از فرایندهای واسطه شناختی افراد عبور می­کنند، به تفاوتهای بسیار بزرگ و نتایج رفتاری کاملاً متفاوت می­انجامد. چنین تفاوتهایی عمدتاً از تفاوتهای ناشی از  شخصیت هریک ازافراد سرچشمه می­گیرد. شخصیت یک فرد، ترکیبی از خصوصیات روان­شناختی (مثل آرام، پرخاشگر، بلند پرواز، وفادار یا اجتماعی) است. شخصیت افراد اساساً توسط عوامل محیطی و ژنتیکی شکل گرفته­است.

• آگاهی و توان انجام وظایف مدیریتی

وزیری شایسته است که فنون برنامه­ریزی، سازماندهی و هماهنگی مناسب کار، نیروها و امکانات سازمان، سرپرستی و هدایت امور سازمانی، گروهی و فردی را بتواند به خوبی اجرا کند. درک موقعیت و به کارگیری سبک مدیریت مناسب، هدفگذاری دقیق و مشخص فردی و گروهی، پیگیری، بررسی و کنترل مسائل و امور مهم، آگاهی از تشکیلات، قوانین و رویه­های اداری و مالی سازمان از موارد ضروری است.

• مسئولیت پذیری و پاسخگویی اجتماعی

مسئولیت یا مسئولیت­پذیری به تنهایی، اشاره به حس وظیفه شناسی، پاسخگو بودن و تعهد دارد. وزیر موفق وزیری است که اهداف وزارت را در کنار منافع عامه و سیاست­های کلی جامعه پیگیری کند. از دیدگاه گریفین و بارنی، مسئولیت پذیری اجتماعی بیانگر احساس و عملی است که افراد در  چارچوب موقعیت و نقش­های خود بطور آگاهانه و آزادانه نسبت به امور گوناگون اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و غیره از خود بروز می­دهند. وجدان کاری از مهمترین شاخص های مرتبط با این معیار است.

• ویژگی­های علمی و تخصصی

امیرالمؤمنین(ع) به مالک اشتر فرموند: " آن کس را فرمانده لشگریان قرار ده که از همه در علم و بردباری بالاتر باشد" (سیدرضی،1371 ق).  طبق فصل هشتم قانون خدمات کشوری مصوب 1386 مجلس شورای اسلامی، انتصاب و ارتقای شغلی باید با رعایت شرایط تحصیلی و تجربی لازم و پس از احراز شایستگی و عملکرد موفق در مشاغل قبلی آنان صورت گیرد: "در انتخاب و انتصاب افراد به پست­های مدیریت حرفه­ای، شرایط تخصصی لازم را تعیین نمایند تا افراد از مسیر ارتقای شغلی، به مراتب بالاتر ارتقا یابند و در مواردی که از این طریق امکان انتخاب افراد شایسته وجود نداشته باشد، با برگزاری امتحانات تخصصی لازم، انتخاب صورت پذیرد". یکی از مهمترین ملاکهای انتخاب کارگزاران و فرماندهان در حکومت اسلامی در نگاه امام علی(ع) افزون بر ویژگیهای فردی و کمالات نفسانی، داشتن تخصص و مهارت لازم در انجام وظیفه مربوط است

• مهارت ارتباطی و انسانی

مهارت برقراری ارتباطات متقابل شامل مهارت شنود مؤثر و مهارت بازخورد و همچنین مهارت کار گروهی است. مهارت انسانی یعنی قابلیت برقراری ارتباط با عقاید و احساسات دیگران تا با دریافت پاسخ مطلوب و ایجاد ارتباط از سوی دیگران، خوی اجتماعی بودن در فرد پرورش یابد.

• توانایی­های جسمی و ذهنی

گذر زمان از چالاکی فرد می­کاهد و این در حالی است که تجربه می­تواند کمبود ناشی از چالاکی را جبران نماید. توان ذهنی به معنی توانایی یادگیری و به کار  بردن آموخته­ها در حل مسائل و مشکلات تازه می­باشد.

• سوابق

از معیارهای مهمی که حضرت علی(ع) برای انتخاب و گزینش مدیران توجه داشتند، سابقه نیکو داشتن فرد بود. حضرت در نامه 53 به مالک توصیه می­نمایند که با کسانی همنشین باش که از خانواده­های شریف و خوشنام و کسانی که دارای سابقه نیکو باشند (موسی­زاده و عدلی، 1387). حضرت علی(ع) حسن شهرت و سوابق خوب افراد را یکی از ملاک های گزینش معرفی می­کنند. تجربه مدیریتی، شهرت حرفه ای و همچنین نتایج ارزیابی عملکرد وزیر پیشنهاد شده باید مورد توجه قرار گیرد.

• رعایت شایسته­ سالاری

 حضرت علی(ع) به مالک سفارش می‌کنند:"حق را در مورد آن کس که سزاوار آن است از نزدیک و دور خویش و بیگانه اجرا کن و در اجرای آن، با امید به ارزش اجرای حق در پیشگاه خداوند استوار باش، هر چند در این راه به نزدیکان و دوستانت ضرر و صدمه‌ای وارد شود و اینگونه رفتار، اگر چه بر تو سخت و سنگین است ولی عاقبت و نتیجه‌ی آن را باید نگریست که عاقبتی نیکو دارد"(نهج­البلاغه، 1351). شایسته­سالاری، یعنی ایجاد فرصتهای برابر، بدون توجه به معیارهای ذهنی و سلیقه­ای، مانند طبقه اجتماعی، ثروت، وابستگی فامیلی، افکار و عقاید؛ و توجه به معیارهای عینی مانند دانش، تجربه، مهارت، رفتار و اطلاعات.

علاوه بر معیارهای گفته شد و تعامل با مجلس، برنامه پیشنهادی وزیر هم باید مورد ارزیابی جدی قرار گیرد.