به گواه تاریخ و پیشینه ذهنی مردمان ایران زمین، نه فقط در سال جاری که در ادوار مختلف این سرزمین کهن با مشکلات و مخاطرات زیست محیطی بسیاری از جمله سیل، زلزله، قحطی و... مواجهه بوده است. یکی از مهمترین و چالش برانگیزترین رخداد‌های حدی، بارش‌های سنگین است که هر ساله خسارات فراوانی را به دنبال دارد.
بارش تنها یک فرایند حیاتی در چرخه هیدرولوژی جهانی نیست بلکه شاخص مهمی از تغییرات اقلیمی بشمار می‌رود. از مهمترین تغییرات اقلیمی مورد بحث در محافل علمی امروز ایران بحث عبور از خشکسالی به ترسالی بوده که موافقان و مخالفان خود را داشته است. بطوری که کردوانی، جغرافیدان و فعال حوزه محیط زیست در این باره می گوید: ایران همچنان در شرایط خشکسالی و کم آبی قرار دارد و بارش‌های اخیر هم «اتفاقی» رخ داده است.
از دید اقلیم شناسی باید گفت که تا زمانی که کره زمین به روند گرمتر شدن ادامه دهد، ایران همچنان در شرایط بحران و خشکسالی خواهد بود. همچنین به دلیل بارش بیشتر باران در مناطق حاره ای، روند و میزان بارش باران نه تنها در کشور ایران بلکه در کشور‌های حاشیه خلیج فارس تمایل به بی نظمی داشته است.
داده‌های پژوهشکده اقلیم شناسی کشور این مهم را به شکلی واضح نشان می دهد:
نرخ کاهش باران و افزایش دما در طی ۳۰ سال گذشته
علیرغم نرخ کاهشی بارش در کشور در طی سالیان اخیر، این شکل از بی نظمی‌ها از اواخر اسفند ۹۷ تا ۱۱ فروردین کشور را تحت تاثیر سه سامانه نسبتا قوی قرار داد که منجر به وقوع بارش و سیلاب بی سابقه در مناطق حاشیه دریای خزر، غرب و جنوب غرب ایران گردید.
یکی از مهمترین حوضه‌های آبریز در جنوب غربی کشور، حوضه آبریز کرخه بوده که در تاریخ ۱۱ فروردین ۹۸ با مهار سیلابی بزرگ با حجم حدود ۸ هزار مترمکعب بر ثانیه موجب جلوگیری از خسارات جانی و مالی در پایین دست سد و در استان خوزستان گردید.
در گفتار کوتاه بطور اخص به بررسی اثرات زیست محیطی و انسانی این سیل در حوضه آبریز کرخه می پردازیم.
نخستین نکته اینکه همانند ادوار گذشته سازمان مدیریت بحران کشور و مجموعه وزارت نیرو هیچگونه آمادگی و چالاکی سازمانی را در برخورد با این واقعه طبیعی از خود نشان داد، چنانکه آمادگی این سازمان‌ها در خصوص مسایلی مانند زلزله کرمانشاه به بوته آزمایش گذاشته شده بود.
قابل ذکر است که ارگان‌های ذی ربط هرگز وقوع اینگونه سیلی (هرچند وقوع اینگونه سیلاب‌ها در مقالات تخصصی مربوطه برای حوضه آبریز کرخه پیش بینی شده بود، ولی متاسفانه بحث ارتباط دانشگاه و امور زیربنایی کشور همواره مغفول مانده است) را برای این منطقه و کشور متصور نبودند، چراکه اگر پیشبینی‌های لازم و مدیریت بحران به درستی انجام گرفته بود؛ اولا مسیل‌های طبیعی دستخوش تغییرات انسانی نمیشد و ثانیا احداث سیل بند به بعد از واقعه و آنهم توسط مردم و نیرو‌های نظامی موکول نمی شد.
نکته مهم دیگر اینکه با ندادن حق آبه تالاب‌های مهمی از جمله هورالعظیم زمینه بروز مشکلات عدیده از جمله ریزگردها، معیشت مردم و تغییر اکوسیستم منطقه فراهم شد. البته در این بین دلایل از جمله سکو‌های نفتی موجود در این منطقه ذکر شده است که توسط مسئولین منطقه تکذیب شده است. وقوع بارش‌های سیل آسا در منطقه حداقل دو روز قبل از وقوع با مشاهده الگو‌های گردشی مختوم به سیل به اطلاع کلیه نهاد‌ها رسیده شد، اما آیا در این زمان که مدت زمانی منطقی برای واکنش سریع و جلوگیری از بروز فاجعه بود، اقدام مناسب انجام شد؟
برای مثال پروژه ملی تکثیر در اسارت گوزن زرد ایرانی که در پارک ملی کرخه رقم خورده بود، با جانمایی نادرست محل زندگی این حیوانات و عدم پیشبینی این گونه خطرات محکوم به شکست گردید و تا این لحظه اطلاعی از سرنوشت این گوزن‌ها در دست نمی باشد.
از بعد انسانی نیز باید گفت که مراجع ذی صلاح با هشدار به موقع به ساکنین مناطق در خطر، تا حد بسیار زیادی از بار انسانی این رخداد کاهش دادند، که اگر مهم رخ نمی داد بار مالی و جانی این رخداد فراتر از تصور رخ می داد.
نکته بعدی اینکه، با وجود اذعان محققین و مراکز دانشگاهی کشور به عدم جبران خشکسالی کشور و تداوم این روند در کشور، چرا مسئولین مربوطه راهی جز هدایت نزولات جوی به کشور عراق و یا خلیج فارس برای خود متصور نیستند؟ آیا با جانمایی درست سد‌های انحرافی و یا حتی مخرنی نمی توان از هدر رفت این هدیه آسمانی جلوگیری کرد؟ آیا نباید با اصلاح مسیر طبیعی مسیل‌ها این جریانات را به سمت تالاب‌ها هدایت کرد؟
باید گفت که منطقة غرب ایران به دلیل دارا بودن رشته کوه‌های زاگرس شرایط مساعدی برای تشدید و گسترش بارندگی و گاهی جاری شدن سیل دارد، چرا که این ناهمواری‌ها بر سامانه‌های غربی و جنوب غربی اثر دینامیکی دارند و آن‌ها را وادار به صعود کرده و باعث تقویت آن‌ها می شود؛ لذا اتخاذ تدابیر مناسب در این مناطق قبل از وقوع مجدد اینگونه بلایای طبیعی نه تنها از ریزش نزولات آسمانی تهدید نمی سازد بلکه باید در چشم مسئولین مربوطه به شکل یک فرصت و تجربه دیده شود.
*محیط بان خوزستان
به گواه تاریخ و پیشینه ذهنی مردمان ایران زمین، نه فقط در سال جاری که در ادوار مختلف این سرزمین کهن با مشکلات و مخاطرات زیست محیطی بسیاری از جمله سیل، زلزله، قحطی و... مواجهه بوده است. یکی از مهمترین و چالش برانگیزترین رخداد‌های حدی، بارش‌های سنگین است که هر ساله خسارات فراوانی را به دنبال دارد.
شیر مادرت حلالت! حرف دل مردم رو میزنی