دبیر کارگروه فرسایش و حفاظت خاک در ستاد توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری با بیان اینکه ایران در زمینه فرسایش خاک رتبه‌های اول در دنیا را دارد، گفت: برآوردها نشان می‌دهد به طور میانگین دو میلیارد تن در سال فرسایش خاک در کشور داریم و با سیلی که اواخر سال جاری در کشور رخ داد، ۳ تا ۴ میلیارد متر مکعب خاک از دست دادیم و این در حالی است که خاک از دست رفته ۳ تا ۴ میلیون سال به طول انجامیده تا تشکیل شود.
دکتر منوچهر گرجی در گفت‌وگو با ایسنا، "خاک" را بزرگترین سرمایه در اختیار هر کشور توصیف کرد و گفت: خاک در کاهش تنش‌های آبی و هم در تحصیل و ذخیره‌سازی آب نقش مهمی دارد و اگر خاک نبود و کره زمین به جای خاک از سنگ پوشیده شده بود، قادر به ذخیره‌سازی آب نبود و همه آب‌های دریافتی از بارندگی وارد دریاها و دریاچه‌ها می‌شد.
وی همچنین خاک را بزرگترین توزیع کننده آب در دنیا معرفی کرد و افزود: بررسی‌های جهانی نشان می‌دهد که رطوبت خاک بیش از ۸ برابر رطوبت تمام رودخانه‌ها است و این رطوبت خاک است که موجب توسعه پوشش‌های گیاهی و مرتع می‌شود. با توجه به این واقعیات حل مشکل آب کشور بدون در نظر گرفتن مشکل خاک امکان‌پذیر نیست.
گرجی با اشاره به تاثیرات فرسایش خاک،با تاکید بر اینکه اگر یک سانتی‌متر از خاک را از دست دهیم، صدها سال زمان نیاز دارد تا خاک از دست رفته جایگزین شود و خاطر نشان کرد: خاکی که امروز در دسترس ما قرار دارد، میلیون‌ها سال طول کشیده است تا به این صورت تبدیل شود و از سوی دیگر کل مساحت ایران ۱۶۵ میلیون هکتار است که تنها ۱۸.۵ میلیون هکتار آن در طول تاریخ کشور تحت کشت دیم و آبی قرار گرفته است و این میزان تنها ۱۸ درصد اراضی را شامل می‌شود.
مدیریت خاک
دبیر کارگروه فرسایش و حفاظت خاک در ستاد توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست، با تاکید بر اینکه بیش از ۱۰ هزار نوع خاک در دنیا شناسایی شده است که هر کدام از آنها مدیریت‌های جداگانه‌ای را می‌طلبد، خاطرنشان کرد: مدیریت خاک از مزرعه‌ای به مزرعه دیگر متفاوت است؛ از این رو اولین گام در مدیریت خاک شناسایی نوع خاک است و این اقدامی است که متاسفانه در کشور هرگز انجام نشده، در حالی که ۷۰ سال گذشته در دنیا اقدام به شناسایی خاک شده است.
رییس انجمن خاک، با بیان اینکه برای شناسایی خاک به ۲۰ تا ۳۰ سال زمان نیاز داریم، یادآور شد: ما به این امر در "قانون خاک" که آن را به تصویب رساندیم، توجه کردیم؛ ولی حتی اگر این قانون از هم‌اکنون اجرایی شود ۳۰ سال طول می‌کشد تا به داده‌های مورد نیاز خود در این زمینه دست یابیم؛ از این رو ما ۱۰۰ سال از دنیا عقب هستیم.
گرجی، همچنین خاک را موجب سلامت جامعه دانست و گفت: آلودگی‌های خاک اعم از نفتی، رادیواکتیو، سموم شیمیایی و یا مصرف بی‌رویه کودهای شیمیایی وارد زنجیره غذایی انسان می‌شود؛ چراکه گیاه در خاک رشد می‌کند و ما از شیر و گوشت دامی مصرف می‌کنیم که غذای مورد نیاز خود را از خاک دریافت می‌کند؛ از این رو آلودگی‌های موجود در خاک وارد زنجیره غذایی انسان خواهد شد و مشکلات زیادی را فراهم می‌کند.
فرسایش خاک
دبیر کارگروه فرسایش و حفاظت خاک در ستاد توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست، با تاکید بر اینکه ایران در زمینه فرسایش خاک در رتبه‌های اول دنیا قرار دارد، افزود: برآوردها نشان می‌دهد که به طور میانگین ۲ میلیارد تن در سال فرسایش خاک در کشور داریم و با سیلی که اواخر سال جاری در کشور رخ داد، ۳ تا ۴ میلیارد متر مکعب خاک از دست دادیم؛ خاکی که ۳ تا ۴ میلیون سال به طول انجامید تا تشکیل شود.
وی تغییر اقلیم را یکی از دلایل فرسایش خاک در کشور نام برد و اظهار کرد: کشور در شرایط خشکی قرار دارد؛ از این رو پوشش گیاهی کمی داریم و پوشش گیاهی کم، زمینه را برای فرسایش خاک فراهم می‌کند.
گرجی، شیب‌دار بودن کشور را از دیگر علل فرسایش خاک در کشور نام برد و ادامه داد: بیش از ۵۱ درصد از کشور دارای اراضی شیب‌دار است و شیب، سرعت فرسایش را افزایش می‌دهد.
این محقق حوزه خاک، روش‌های مدیریت خاک در کشاورزی، دامداری، منابع طبیعی و جنگل‌ها و عملیات راه‌سازی را از دیگر دلایل فرسایش خاک ذکر کرد و یادآور شد: بر اساس مطالعات محققان آمریکایی در سال ۲۰۱۱، به ازای هر تن فرسایش خاک در آمریکا، ۲۸ دلار به این کشور خسارت وارد می‌شود و اگر ما ۲ میلیارد تن فرسایش را در ۲۸ دلار ضرب کنیم، رقم آن از میزان فروش نفت بیشتر خواهد شد.
دبیر کارگروه فرسایش و حفاظت خاک در ستاد توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست با تاکید بر ضرورت تغییر الگوی کشاورزی برای جلوگیری از فرسایش بیشتر، گفت: برای این منظور در ستاد الگوهایی را تعریف کردیم. این الگوها برای اراضی با شیب ۱۰ درصد است که مطالعات آن در دانشگاه تهران انجام شده و توانستیم فرسایش را به صفر برسانیم، ضمن آنکه تولید محصولات دو برابر شده و هزینه تولید ۵۰ درصد و سوخت تراکتور تا ۸۰ درصد کاهش یافته است.
وی با بیان اینکه این الگو در اراضی به وسعت ۸۰ هکتار که دارای تپه ماهوری بوده اجرایی شده است، گفت: فاز دوم را در استان قزوین در اراضی به وسعت هزار هکتار توسعه دادیم و با کمک ستاد و معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی و معاونت زراعت این وزارتخانه به دنبال این هستیم که این الگو را در ۴ استان دیگر در اراضی مردمی پیاده‌سازی کنیم.
گرجی، افزایش مواد آلی خاک از طریق گرفتن گازکربنیک موجود در هوا و تصفیه آن در خاک و کاهش سوخت تراکتور را از مزایای مهم این الگوی کشت نام برد.
روش‌های تثبیت خاک
دبیر کارگروه فرسایش و حفاظت خاک در ستاد توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست، با بیان اینکه برای تثبیت کانون‌های ریزگرد به غیر مالچ پاشی باید اقدامات دیگری مانند محدود کردن چرای دام در مراتع انجام شود، افزود: در حال حاضر مطالعات وسیعی در زمینه مالچ‌های زیستی و رسی که می‌تواند جایگزین مالچ‌های نفتی شود و دوستدار محیط زیست نیز هستند، انجام شده است؛ ولی تاکنون دو مالچ زیستی تولید شده مورد تایید قرار گرفته‌اند.
وی از اجرایی شدن پایلوت این دو مالچ زیستی در استان‌های سیستان و بلوچستان و اصفهان خبر داد و یادآور شد: در سطح ۲۰۰ هکتار در منطقه "زهک" استان سیستان و بلوچستان اجرا شده است و بر روی کامل‌تر شدن این مالچ مطالعات آن ادامه دارد.
گرجی با بیان اینکه تاکنون صدها نمونه مالچ زیستی به این ستاد ارسال شده است، گفت: پایلوت‌های این مالچ‌ها اجرایی شده است که به دلایل مختلفی همچون پایداری پایین و یا دارا بودن چالش‌های زیست محیطی رد شدند و مالچ رسی که در حال حاضر به آن رسیده‌ایم، از ۵ سال گذشته مطالعه در این باره شروع شده است.
بادشکن‌های زیستی
این محقق استفاده از بادشکن‌های زیستی را برای حفاظت از جاده‌ها و حفاظت از مزارع در برابر طوفان‌های شن و گرد و غبار دانست و خاطر نشان کرد: برای تثبیت کانون‌های گرد و غبار اطراف دریاچه ارومیه در وسعت ۶۰۰ هکتاری این بادشکن‌های زیستی و غیر زیستی استفاده شد که در کاهش طوفان‌های گرد و غبار مؤثر بوده است.
وی بادشکن‌های زیستی را درختان دانست و گفت: با توجه به نتایج خوبی که کسب شد، استفاده از این بادشکن‌ها یکی از دستور کارهای ستاد احیای دریاچه ارومیه برای توسعه اراضی حاشیه این دریاچه قرار گرفته است.
تبريك ! خسته نباشيد دلاوران !