۳۱ شهریور ۱۴۰۱، کشور در آستانه ورود به چهل و سومین سال جنگ از آغاز آن و سی و پنجمین سال جنگ از پایان آن است. در دوران پرفراز و نشیب پس از جنگ ـ که مردم و کشور با سختی‌ها و دشواری‌های بسیاری روبه رو شدند ـ این درگیری مردم در یک حماسه گسترده تاریخ ساز بود که دل و جان همه را برافروخته می‌کرد و سبب تحمل سختی‌ها می‌شد.
در ایام جنگ، فرزندان ملت سلحشور ایران عزیز در جنگی نابرابر و مظلومانه در برابر ارتش متجاوز بعث که توسط دو ابرقدرت شرق و غرب و هم‌پیمانانشان حمایت می شد، ایستادند و با مقاومت و مجاهدت مثال زدنی، مانع از دستیابی آنان به اهداف پلیدشان شدند. عزت و افتخارآفرینی اینان، پشتوانه سلاحشان بود و چنان کام مستکبرین و ایادی شان را تلخ کرد که پس از جنگ نیز حاضر نشدند، ملت ایران را به حال خود رها کنند؛ لذا با اعمال فشارها، تحریم‌ها و ایجاد بحران‌های گوناگون در حوزه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، نظامی، فرهنگی و اجتماعی، جنگ‌های متنوع دیگری را بر ملت ایران تحمیل کردند که تنها سرباز‌ها و ابزارهایش متفاوت بود. با این همه، مردم بابصیرت ایران، همان گونه که بحران جنگ را با رهبری مقتدرانه امام خمینی (ره) پشت سر گذاشتند، از بحران‌های بعدی نیز با رهبری امام گونه حضرت آیت الله خامنه ای (مدظله العالی) و با نام رمز مقاومت، یکی پس از دیگری عبور کردند و خواهند کرد.
اینک در هفته دفاع مقدس، بار دیگر خاطرات حماسی ـ عرفانی آن دوران با شکوه و بی بدیل یادآوری شد و همان گونه که مقام معظم رهبری در دیدار با پیشکسوتان و فرماندهان جنگ هشت ساله گفتند، با گذشت زمان، ابعاد و حقایق دفاع مقدس بیشتر و بهتر قابل درک می شود. از جمله این حقایق، تبدیل جنگ هشت ساله از تهدیدی قطعی و بزرگ ـ که نتیجه سیاست راهبردی امپراطوری نظام سلطه در دشمنی با جمهوری اسلامی و ملت ایران به شمار می رفت ـ به فرصتی بزرگ بود. (بیانات رهبر معظم انقلاب، ۳۰/۰۶/۱۴۰۱)
ایشان در ادامه سخنان روشنگرانه خود، شورانگیز خواندن حقیقت دفاع مقدس را وابسته به سهم تغیر قدرت جوشان انقلاب، رهبری بسیار مؤثر امام و خصوصیات فاخر و برجسته ملت ایران دانستند و هشدار دادند که ابعاد این دفاع ماندگار، هنوز برای مردم ناشناخته است و باید برای تبیین آن کار شود؛ بنابراین، شمول جهاد تبیین که از رهنمود‌های سال گذشته ایشان است، باید دفاع مقدس را نیز در بر گرفته و تمامی دست اندرکاران مراکز علمی، مطالعاتی و تحقیقاتی زیرساخت‌ها و زمینه‌های این اقدام ضروری را فراهم سازند.
مؤسسه اندیشه ناب که از زمان تأسیس آن دیر زمانی می‌گذرد، رسالت خود را تبیین دفاع مقدس در قالب تاریخ‌نگاری جنگ قرار داده است و ضمن تبریک سالگرد دفاع مقدس به مردم سربلند و سرفراز ایران، آمادگی خود را جهت تداوم این امر خطیر، تبیین ابعاد و مولفه‌های دفاع ماندگار ملت ایران اعلام می کند و وظیفه خود می داند این امر مهم را در حد شایسته مورد اهتمام قرار دهد. در ادامه و در راستای تحقق رسالت فوق، موسسه اندیشه ناب، نخستین شماره یادداشت‌های نگاه خود را به تبیین خواسته ایشان در حوزه دفاع مقدس اختصاص داده است.
مقدمه
پس از طرح موضوع جهاد تبیین از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی، تاکنون اظهارنظر‌ها و دیدگاه‌های مختلفی در این باره مطرح شده است. این نقطه نظرات عمدتا ناظر به طرح موضوعات کلی و بیان ضرورت انجام کار بوده و بدیهی است چنانچه مقصود مواجهه هوشمندانه و فعال با این مهم باشد و جنبه تزئینی و تشریفاتی مبتنی بر اقدامات صرفا کمیت گرا مدنظر نباشد، لازم است پیش از هر اقدامی مبانی اندیشه، بینش و نگرش به موضوع"جهاد تبیین"به ویژه در حوزه دفاع مقدس مطرح و درباره آن بحث و گفت‌وگو شود.
به همین جهت، به نظر می‌رسد، جهاد تبیین در حوزه دفاع مقدس بر پنج پایه استوار است: نخست، ضرورت و اهمیت موضوع، دوم، جهت گیری و رویکرد به موضوع، سوم، محتوا، چهارم، روش‌ها و ابزار‌ها و پنجم، وظایف و مسئولیت‌ها. در این نوشته، ابتدا وضع موجود حاصل از تحلیل اقدامات انجام شده و در دست اقدام متولیان امر بیان گردیده و پس از آن محور‌های پنجگانه در قالب پرسش‌های اساسی که با مفاهم مرتبط می باشد آورده شده است. سپس نتایج آسیب شناسی وضع موجود منتهی به بخش پایانی مقاله یعنی "اصول پنجگانه جهاد تبیین دفاع مقدس" ـ که حاصل مطالعات و نظرنگارنده می‌باشد ـ اختصاص یافته است. برای مطالعه مشروح این نگاه به «گاهنامه دفاع ماندگار» شماره یک، توسط موسسه اندیشه ناب با نام: پرسش‌های اساسی جهاد تبیین دفاع مقدس رجوع نمایید.
تحلیل وضع موجود
موضوع تبیین و روشنگری جزو اتفاقاتی است که از دوران دفاع مقدس در هر عرصه، صحنه و مقطعی با آن مواجه بوده ایم؛ امّا امروزه به واسطه اینکه تمرکز دشمن در این صحنه است، رویارویی با آن هم باید متناسب با همان باشد. باید اذعان کرد که شکل فعلی مواجهه جریانات و مجموعه های دارای مسئولیت که در این عرصه نقش آفرینی دارند، چه بخش های حاکمیتی و چه بخش های مردمی، سنخیتی متناسب با تلاش دشمن ندارد. اتفاقی که در این صحنه ها مشاهده می‌شود، حرکتی عادی برای موقعیت های عادی است و به همین دلیل، برای رسیدن به هدف کافی نیست.
رهبر معظم انقلاب هم نسبت به تبلیغات، حرکت رسانه ای و مواجهه با شبهات در بخش های مختلف صراحتا به عدم کفایت حرکت های فعلی اشاره می کنند که نیازمند حرکتی جهادی است. معنای جهاد، بذل وسع و به کار گرفتن تمام توان است. نگاه عادی و طبیعی و حرکت های معمولی اداری قطعا ً پاسخ نمی دهد؛ این میدان نیازمند حرکتی تحولی، انقلابی، جدی جهادی و تبیینی است.
چنانچه یکی از مهمترین وظایف تبیین را پاسخ منطقی رفتار و تصمیمات، طرح‌ها و برنامه‌ها در دفاع مقدس بدانیم، در این صورت روشن می‌شود، به دلیل ضعف هایی که تاکنون داشته ایم، نیازمند جهادی عمیق و کوششی پایدار و مستمر هستیم. ما در تبیین دفاع مقدس باید بتوانیم در حوزه توصیف و تحلیل استدلال‌های منطقی داشته باشیم تا بتوانیم به آیندگان اثبات کنیم، چگونه با دست خالی و شهادت بهترین فرزندان این مملکت از تمامیت ارضی و نوامیس کشور دفاع کردیم. در این تبیین باید بتوانیم منطق اثبات قدرت و اقتدار نظام را در قبولاندن قرارداد ۱۹۷۵ به رژیم بعث عراق با اتکای به توانمندی‌های خودمان منتقل کنیم؛ همان چیزی که پیش از این با زور و فشار ابرقدرت‌ها به عراق تحمیل شده بود.
باید بپذیریم که تاکنون صرفا بر اساس مسائل عاطفی، هیجانی و احساسی جنگ ـ که در جای خود لازم است ـ با نسل جدید مخاطبین گفت‌وگو کرده ایم، در حالی که نسل امروز به دنبال منطق و استدلال است و ما باید با این زبان با او تعامل کنیم؛ بنابراین، آنچه امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند آنیم، کاربرد روحیه جهادی در یک امر منطقی و استدلالی است. ما باید بر کاربرد مفهوم جهاد در تبیین دفاع مقدس تاکید کنیم.
پرسش‌های اساسی جهاد تبیین دفاع مقدس، مهم ترین پرسش دغدغه مندان دفاع مقدس آن است که جهاد تبیین در حوزه دفاع مقدس چگونه محقق می‌شود و ما در این جهاد چه وظیفه‌ای داریم؟
در توضیح پرسش اصلی و روشن شدن ابعاد آن، پرسش‌های فرعی دیگری مطرح می‌شود که مختصر به طرح آنها پرداخته می‌شود؛
•آیا باید توان موجود مصروف به تمرکز بر"ضرورت‌ها و فوریت‌ها" یا "مهم ها و با اهمیت ها" باشد و یا اصولا در یک فضای عادی همه مسائل را یکسان مطرح کنیم؟
•آیا ما یک"نظام مدیریتی یکپارچه"در این جهاد داریم؟ به عبارت دیگر، آیا از قدرت هدایت و رهبری سازمانی ـ که نگاه به درون سازمان‌های مؤثر دارد ـ و آگاهی به محیط و میدان عمل ـ که نگاه به بیرون دارد ـ و توانایی اقدام ـ که معطوف بهتعامل درون سازمانیو برون سازمانیاین نظام مدیریتی است ـ برخورداریم؟
•آیا در نظام هدایت و راهبری جهاد تبیین، از "انسجام نظری، رویکردی، تیمی و کارکردی" لازم که معطوف به "اهداف و افق‌های روشن و مشخص" باشد برخورداریم؟
به عبارت دیگر؛
• آیا میان بینش، منش، دانش، روش و کنش متولیان امر همسویی لازم وجود دارد؟
•آیا "اطمینان بخشی و اعتمادسازی" لازم در مخاطبان و مشتریان جامعه در پذیرش چگونگی روایت و تبیین ایجاد کرده ایم؟
•آیا این امر یک پروژه کوتاه مدت است که می‌شود سریع به هدف رسید؟
•آیا در این امر توجه‌ها باید صرفا معطوف به کار‌هایی باشد که انجام می‌دهیم یا کار‌هایی که نباید انجام دهیم را نیز باید مورد توجه قرار داد؟ در واقع تا چه اندازه بر این امر آگاهیم که اقدامات ما در کدام یک از گروه اقدامات قرار می گیرد: اول، اقدامات "ایجایی و کنشی" (معطوف به جریان سازی) دوم، اقدامات"پدافندی و واکنشی" (در برابر تهاجمات) و سوم اقدامات"پرهیزی" (اقداماتی که نباید انجام داد).
• آیا شناخت کافی از "مسیرمان"، "ایستگاه‌های اصلی" و "سرعت گیرها" ی آن پیدا کرده ایم که بتوانیم با تأمل از آنها عبور کنیم؟ (سرعت گیر‌هایی مثل اختلاف برداشت‌ها، فاصله‌های دوستی، کمرنگ شدن ارزش‌ها و ...)
• آیا برنامه های مورد نظر در جهاد تبیین از دو ویژگی "پیوستگی" (تداوم بخشی) و "تکامل بخشی" (بهبود مستمر و افزونگی) اقدامات و دستآورد‌ها برخوردار است؟
•آیا شناخت کافی از"فرآیند چندعاملی"جهاد تبیین در دفاع مقدس داریم؟ به عبارت دیگر، آیا از ماهیت موضوعات فرابخشی، بین دستگاهی، پیچیده و نیازمند به اقدامات متنوع و متفاوت با بهره‌گیری از تمام ظرفیت‌ها و امکانات باخبریم؟ در واقع، آیا متوجه هستیم انجام اقدامات جهاد تبیین در دفاع مقدس، جریانی دستوری و خطی نیست، بلکه چرخ‌هایی از ارزیابی بازبینی و اقدام پیوسته و مداوم، تعاملی و اقناعی است؟
•آیا سبک مدیریتی جهاد تبیین در حوزه دفاع مقدس می‌تواند از جنس آزمون و خطا باشد؟ در حالی که مخاطب و محور کار آن "انسان"، "جامعه" و در یک کلام "مردم"است؟
•تا چه حد به سه پایه اصلی "سبک مدیریتی" جهاد تبیین در دفاع مقدس شامل، "پیدایی" (شفاف سازی اقدام)، "پویایی" (فرآیندسازی اقدام) و"پایداری" (معتبر بودن اقدام) باور داریم؟
• از آنجا که واضح است حقوق، امری طرفینی و رابطه‌ای دوسویه است و تعهد طرفین را به دنبال دارد، آیا با این نگاه، می‌پذیریم که همواره باید در تمامی تعاملات با مخاطبان، "مساله تعهد"یعنی یک ارتباط ارزشی و منطقی دو طرفه بین متولیان و مخاطبان حفظ شود و این تعهد در تمامی رفتار‌های ما تسّری یابد و تناقض نداشته باشد؟ و آیا می‌پذیریم که در این مسیر متولیان امر متقاعد شوند که حتی اگر فعالیت و حضورشان در مسیر اهداف جهاد تبیین باشد، اما "نگاهشان"، "فرهنگشان"، "دیدگاهشان" و "نیتشان" ویژگی لازم را نداشته باشد، محصول آنها چیزی جز بیهودگی نخواهد بود؟
•آیا اصولا به انجام فعالیت‌ها و "پژوهش‌های محتوایی فاخر" با برخورداری از ویژگی‌های "علمی"، "پژوهشی"، "مستند"و"مستدل"در عمل ملتزمیم؟ به عبارت دیگر، آیا می توانیم مرز میان جهاد "تبیین و تبلیغ"را از هم باز شناسیم؟
•آیا در مقابله با عوامل "تهدیدزا و مخرب" دشمنان، به انواع "تجهیزات و ابزار آلات" و "روش‌ها و شیوه‌ها"ی عمل به منظور "فرصت سازی" در این جهاد مشرف و به آن مجهزیم؟
•آیا ظرفیت‌های لازم برای بهره برداری از "منابع و سرمایه ها"ی آشکار و پنهان را در متولیان و سازمان‌های کارفرمایی مرتبط با حوزه دفاع مقدس ایجاد و آماده کرده ایم؟
•آیا از نحوه استفاده و بکارگیری ظرفیت‌های "غیر رسمی، غیر دولتی" که می تواند نقش مهمی را در جهاد تبیین ایفا کنند، باخبریم و جایگاه و نقشی برای حضور مؤثر آنها قائلیم؟ به عبارت دیگر، آیا از ظرفیت لازم مدیریت و کارگردانی بازیگران و نقش پذیران عرصه‌های گوناگون برخورداریم؟
•آیا "مقدس بودن" دفاع می تواند استفاده از هر ابزار و روشی را برای نشان دادن "تقدس" آن در جهاد تبیین"توجیه" نماید؟
• و آیا ...
نتایج آسیب شناسی
در پاسخ به پرسش‌های بالا می‌توان اینگونه نتیجه گرفت که باید پذیرفت تاکنون با نسل جدید مخاطبین صرفا بر اساس مسائل عاطفی، هیجانی و احساسی جنگ ـ که در جای خود لازم است ـ گفت وگو کرده ایم.
در حالی که نسل امروز به دنبال منطق و استدلال است و ما باید با این زبان با او تعامل کنیم؛ بنابراین آنچه امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند آنیم، کاربرد روحیه جهادی در یک امر منطقی و استدلالی است. ما باید بر کاربرد مفهوم جهاد در تبیین دفاع مقدس تاکید کنیم.
به این ترتیب، با توجه به نتایج و آثار طرح ها، برنامه‌ها، اقدامات و بررسی شواهد موجود می‌توان دریافت که با وجود زحمات دست اندرکاران و اظهارات فراوان و شعارها، موضوع جهاد تبیین دفاع مقدس در عمل، در اولویت نبوده و نوعی احساس بی‌نیازی به آن دیده می‌شود. چنین وضعیتی با توجه به خروجی‌های ضعیف، بیانگر نوعی"بحران هویت و موجودیت"در موضوع جهاد تبیین در حوزه دفاع مقدس شده است.
اصول راهنما در جهاد تبیین دفاع مقدس
با توجه به آنچه بیان شد، جهاد تبیین در دفاع مقدس به عنوان یک فریضه قطعی و فوری با هدف روشنگری می‌تواند تاریخ ساز، ماندگار، اثر گذار و تحول بخش باشد. موفقیت در این امر و دست یابی به این هدف والا در گرو اقدام در چهارچوب اصول راهنمای زیر است؛
اصل اول: حقیقت جویی و حقیقت گویی
ارزش حقیقت برای بشر بسیار بالاست. می‌توان مقوله حقیقت را مقوله «دانایی» یا مقوله «دریافت واقعّیت جهان» هم بنامیم، چرا که معنای دانایی غیر از آگاهی و رسیدن به جهان و درک کردن جهان نیست.
به همین جهت در انسان گرایش به کشف واقعّیت‌ها آنچنان که هستند و درک حقایق اشیا و دریافت جهان هستی و اشیای آن، آنچنان که هستند، وجود دارد. حسی که می توان آن را به نام «حس ّ حقیقت جویی» یا «حس ّ کاوش» و یا «حقیقت پژوهی» مطرح کرد.
از سوی دیگر حقیقت گویی به معنای راست گویی و صداقت، فضیلتی اخلاقی و نقطه مقابل آن یعنی کتمان حقیقت، یک رذیلت است. از این روی، آوردن دلایل و مطرح کردن ادعاهایی از جمله زیر عنوان مصلحت برای کتمان حقیقت وجه یا خلاقی به آن نمی‌بخشد؛ چنانکه دروغ مصلحت‌آمیز همچنان فعلی غیراخلاقی است و قید مبهم و کشدار «مصلحت» قادر به رفع قبح اخلاق آن نیست. اخلاقی به شمار آوردن کتمان حقیقت و دروغ به بهانه مصلحت از جمله برآمده از خلط میان مفاهیم نظری «حق» و «اخلاق» است. با این وصف، وظیفه اخلاقی پژوهشگر ابراز حقیقت است و نمی‌توان از وظیفه اخلاقی «کتمان حقیقت» و پنهان کردن آن دفاع نمود.
عرصه جهاد امروز یعنی تبیین درست و علمی حقایق دفاع مقدس متناظر با زمان وقوع آن با منطق قوی سخن متین، عقلانیت کامل، زینت عاطفه، عواطف انسانی و مجهز به فکر و آگاهی‌های فراوان و به کارگیری اخلاق در جهت خنثی کردن وسوسه‌های دشمن که به منظور در ابهام نگه داشتن افکار و رها کردن اذهان مردم بخصوص جوانان است.
این اصل با برخورداری از ویژگی‌هایی چون: راست گویی، صداقت داشتن، غلو نکردن، دروغ نگفتن. تحریف نکردن، سونگری نداشتن و جانبدارانه برخورد نکردن از طریق حذف تعلقات، می‌تواند امید تعمق در تبیین حقایق دفاع مقدس را فراهم سازد.
اصل دوم: علمی و عقلانی بودن (عقلانیت)
این اصل با برخورداری از ویژگی هایی چون شناخت دقیق، فکر صحیح، روشمندی تحقیقی، استدلال کافی، استنادات لازم و معتبر و رعایت قواعد معین و پذیرفته شده علمی، تاکید بر تبیین دفاع مقدس در این چهارچوب دارد. این امر در نقطه مقابل اعمال احساسات، عواطف، توهمات و مانند این‌هاست که تبیین گری دفاع مقدس را برای تبیین خواهان صادق آن مورد خدشه قرار می‌دهد؛ بنابراین، جهاد تبیین دفاع مقدس با تکیه بر این اصل که بیانگر عقلانیت و روشمندی علمی تبیین آن است، مخاطب آگاه تبیین خواه خود را مجاب ساخته و اقناع می نماید که با طیب خاطر بپذیرد؛ از اول تا آخر؛ مساله دفاع مقدس یک پدیده عقلایی و یکی از عقلانی‌ترین حرکات ملت ایران بود. ۱
اصل سوم: جامعیت و جامع نگری
از مهمترین اصولی که در تبیین دفاع مقدس و پاسخ‌های تبینی بر آن استوار گردیده، اصل جامعنگری است. این اصل می‌گوید، پاسخگوی سؤالات و شبهات دفاع مقدس باید جامعیت لازم را در گستره مخاطب. ابعاد وجودی مخاطب (شامل بُعد بینشی، عاطفی و رفتاری) سطوح پاسخگویان، ابعاد مادیو معنوی پاسخگویان، همچنین نوع پاسخ، کیفیت پاسخ‌گویی، اصول و روش تبیین،پ و نیز همه ابعاد تبیین را منظور کند. در این صورت تبیین ها نباید مقطعی و موردی و برای رفع تکلیف بوده و به یک بعد از ابعاد مساله توجه کند. شیوه جهادی تبیین دفاع مقدس باید به گونه‌ای باشد که در پاسخ مخاطبان از جنبه‌های مختلف پاسخ و پرسشگر غفلت نکند و به گستره پرسشگران با سطوح مختلف و نگرش‌های مختلف توجه نماید.
این اصل می‌تواند به توانمندی تبیین‌گران و متولیان امر در این جهاد بزرگ مدد رساند؛ بنابراین در تبیین عمومی موضوع دفاع مقدسنگاه بخشی و گزینشی به ابعاد و موضوعات نفی و نهی‌شده و تاکید می‌شود که تبیین دفاع مقدس باید نگاهی جامع داشته باشد و این نگاه را باید همواره به عنوان اصلی اساسی در این جهاد، مراعات نمود. اینکه در معارف دفاع مقدس به جهت مصالح مختلف به همه ابعاد تبیین توجه نکنیم و یکسونگر باشیم، هشداری است که باید بدان توجه نمود. برخورد گزینشی، یکسو و یکجانبه‌نگری و نگاه بخشی به معارف ۱ بیانات رهبر معظم انقلاب در آیین تجلیل از پیشکسوتان دفاع مقدس، ۳۱/۶/۱۳۹۹، دفاع مقدس مورد نقد است و آثار زیانباری برای کشور دارد و لذا نباید برخی حقایق را پذیرفته و برخی را رها کرد.
همچنین، توجه به سطوح مخاطبان از مواردی است که باید منطبق بر اصل جامعنگری اتفاق افتد. رهاکردن سطوح عامه به بهانه تلاش علمیو از طرفی بی توجه به نکات و دقایق علمی به بهانه ساده گویی مسئله‌ای است که مورد توجه باید قرار گیرد. بنای تبیین دفاع مقدس باید توجه به همه سطوح عقلی و فکری مخاطبان باشد؛ لذا هم برای عامه مردم بیان و استدلال‌های ساده می‌آورد و هم برای نخبگان استدلال‌های پیچیده‌تری را بیان می‌کند.
از این روی، زنان، مردان، کودکان، بزرگسالان، نحبگان، عامه مردم و افراد در حرَف و پیشه‌های مختلف مورد توجه جهاد تبیین دفاع مقدس هستند. گاهی به همه ابعاد توجه نمی‌شود. توجه یکجانبه و بخشی به حوزه معرفتی صرف، یا غلبه بعد عاطفی بدون توجه به حوزه شناختی یا تمرکز بر بُعد رفتاری بدون مدنظر قرار دادن دو حوزه دیگر، مسیر تبیین را به انحراف کشانده و نمی‌تواند مقصود و هدف جهاد را محقق سازد؛ لذا توجه به ابعاد مختلف بینشی و عاطفی و رفتاری، همه و همه در تبیین مهم است.
نکته دیگر اینکه در روش‌ها نیز باید چنین جامعیتی منظور گردد. ممکن است در یک پاسخ چند روش با هم مورد توجه قرار گیرد یا برای گزینش یک روش مناسب همه روش‌های مورد نظر محک بخورد. آنچنان که معلوم است در شیوه‌ها و روش‌های بیان معارف و حقایق دفاع مقدس نیز باید جامعیت لازم را لحاظ نمود و از همه ظرفیت‌های روشی بهره برد.
به این ترتیب، روشن می‌شود که جهاد تبیین امری پیچیده است که ابعاد و عناصر گوناگونی در آن تاثیر گذارند. نگرش متوازن به همه جوانب و ملاحظه تمام ابعاد در سطوح متفاوت، درک این پیچیدگی را آسان نموده و حل آن را ممکن می‌سازد. در حقیقت جهاد تبیین با این اندیشه، سبک و سیاق جدیدی از این رویکرد را عرضه می‌سازد. رویکردی که دارای ماهیتی راهبردی، فرابخشی و ملی با خصلتی محلی و در نسبتی معنی‌دار با سایر طرح‌ها و برنامه‌هاست. به همین جهت، توجه به موضوعات گوناگون، جامع نگرانه و چند لایه در زمان‌های متفاوت باید در دستور تحلیل و تبیین جامع نگرانه دفاع مقدس قرار گیرد.
لذا، مادامی که خوانش جامع، همه جانبه، یکپارچه و متوازن نسبت به کلیت اهداف و نتایج مورد انتظار جهاد تبیین در دفاع مقدس صورت نگیرد، امید موفقیت در دستیابی به اهداف این جهاد نخواهد یافت.
اصل چهارم
جذابیت این اصل با برخورداری از ویژگی‌هایی چون: تاکید بر ابداع، نوآوری و هنرمندی در خلق اثر و تنوع در عرضه محصولات و تولیدات محتوایی فاخر مطابق با ذائقه‌های متنوع مخاطب جستجوگر حقیقت خواه و حقیقت جوی آگاه است. به این ترتیب حقیقت ناب دفاع مقدس را به عنوان اصلی‌ترین سرمایه خویش مورد توجه قرار می‌دهد و از این روی، لزوم جستجوی راهکار‌های افزایش ایجاد جذابیت در چگونگی تبیین دفاع مقدس را به عنوان یک فرصت گرانبها مورد تاکید می‌داند. به این ترتیب، از آنجا که مقوله تبیین در مفهوم ذاتی و درونی خویش طبعا سازوکار‌های نو را می‌طلبد، لذا تغییر و تحول اساسی در عرضه تولیدات کم اثر، امری الزامی و ضرورتی انکار ناپذیر قلمداد می‌شود. به عبارت دیگر، تعامل با نسل نو و افزایش تمایل او برای درک حادثه بزرگ دفاع مقدس نیازمند خلاقیت و نو آوری در شناسایی راهکار‌های افزایش میزان جذابیت آثار تبیینی در این جهاد است.
نکته‌ای که نباید از خاطر دور داشت، اینکه نسل امروز بویژه جوانان به دنبال جذابیت و تبیین نیکو هستند. بنابراین جهاد تبیین دفاع مقدس باید با ایجاد جذابیت‌های بیشتر بر دایره مخاطبان خود روز به روز بیفزاید.
در این مسیر می‌توان با استفاده از سینما، ادبیات، شعر، تئاتر و نظایر آن و بطور کلی مسائل هنری براحتی و با جذابیت‌های بیشتری تبیین درست دفاع مقدس را به نسل های فعلی و آینده این مرز و بوم بازگو کرد. بطوری که این تصویر برای نسل‌ها گویا و مانا نگه داشته شود.
اصل پنجم: انصاف
انصاف در یک نگاه کلی و ماهوی یک فضیلت اخلاقی نفسانی است که برخاسته از وجدان و عقل آدمی است. انصاف به رعایت حق، مساوات و برابری در رفتار با دیگران یا موضوعات، مطابق با عدالت، در پرداخت حقوق مردم بدون اعمال تبعیض اشاره دارد؛ لذا به لحاظ همین خصلت حق جویی و حق طلبی است که در اسلام جایگاه والایی دارد و یکی از مهمترین دستورات دینی و اخلاقی مورد تاکیدبه شمار می‌رود.
مهمترین مورد رعایت انصاف در مقام قضاوت کردن در تمامی موارد و شئونات زندگی اجتماعی است؛ به عنوان کسی که باید جز حق و حقیقت، چیز دیگری را منظور ندارد. اما اگر تحت تاثیر عوامل مختلف و یا به خاطر جانبداری و سونگری، یا تعصبات، تعلقات و یا حتی منافع شخصی و یا حمایت سازمانی به یک جهت متمایل شود، مسلّما از مسیر عدالت و انصاف منحرف شده و به همین جهت از عواقب انحراف از مسیر حق و انصاف ورزی برحذر داشته شده است.
انصاف را در مقابل عصبیت، مذموم قرار داده‌اند؛ از این رو انسان منصف کسی است که در رفتار و قضاوت‌هایش از تعصب بیجا نسبت به خود، وابستگان و دوستان، سازمان یا موضوعات مرتبط پرهیز کند و حقوق دیگران را ضایع نکند.
بنابراین، انصاف به عنوان یک اصل مهم در تحلیل و تبیین دفاع مقدس بدین معناست که به نفع مصالح و منافع مردم و کشور از تعصب یا حمایتی که به کسی یا سازمانی داریم دست برداریم. در این صورت ملاک داوری مان در تحلیل و تبیین نه بر مبنای سلیقه یا نظر شخصی، بلکه بر مبنای حق و عدالت باشد؛ لذا مهمترین ویژگی‌های رعایت انصاف در جهت حق و عدالت را می‌توان توجه به زمانمند بودن حادثه دفاع مقدس دانست. بر این مبنا، قضاوت و تحلیل و تبیین ما در مورد اشخاص، طرح‌های عملیاتی، عملیات ها، رویکردها، راهبردها، تصمیمات، ظرفیت‌های سیاسی، پیش‌روی‌ها و عقب‌روی‌ها و... مبتنی بر مقدورات دانشی، تجربی، تجهیزاتی، تسلیحاتی، اطلاعاتی و نظیر آن در زمان وقوع دفاع مقدس صورت می‌گیرد. در این صورت است که تبیین و تحلیل بر مبنای قضاوت امروز، تعصبات احتمالی تبیین گر، تعلقات و مطلوبات او انجام نمی‌شود.
با رعایت انصاف است که حقیقت آشکار می‌شود؛ بر عکس آنکه چنانچه بیان صافی در تحلیل و تبیین باشد، کتمان حقیقت صورت می‌گیرد. با رعایت انصاف در چهار چوب اصول است که نقد منصفانه، نقدپذیری متواضعانه، نقد و انتقاد متقابل صورت می‌گیرد؛ لذا می‌توان حتی در جایگاه پژوهشگر جنگ و تبیین گر در جهاد تبیین دفاع مقدس به نقد منصفانه (به عنوان یک عمل دوستانه، نه خصمانه) پرداخت.
در چنین صورتی و چنین زبان گفتگو و بیان و گفتمانی است که مخاطب صادق ما به راستی و حق گویی و انصاف ما اعتراف و تبیین ما را از دفاع مقدس می‌پذیرد. در نتیجه از اثرگذاری مطلوب برخوردار بوده و در راستای هدف مورد نظر جهاد تبیین دفاع مقدس گام برداشته ایم.
کلام پایانی
طی کردن راه سخت و دشوار جهاد تبیین دفاع مقدس، مستلزم آمادگی مواجهه با دو نیروی بازدارنده وپیش برنده است: نیروهای بازدارنده، یا مانع و مخل عبارت است از مواجهه با شکست‌های احتمالی، سردرگمی‌های موضعی روبرو شدن با سرعت گیر‌های راه، حتی توسط برخی دوستان و همرزمان دیروز و دشمنی دشمنان با تمام قوا که باید آمادگی تعامل با آن را داشته باشم.
از سوی دیگر، در این مسیر سخت با نیروهای پیش برنده، مشوق، مقوم، محرک و شتاب دهنده روبه‌رو هستیم که عبارت است از نیرو‌هایی که با استمداد از عواملی چون توسل، توکل، اعتماد به هدایت الهی در برابر پندار‌های منفی، امید به آینده، خوش بینی، نیت رضای خدا، استمداد از شهدا، عشق به ادای تکلیف اتحاد و اراده جمعی یکپارچه و تلاش مستمر، عقلانیت و تدبیر، جسارت و ریسک پذیری، عبرت (نه حسرت) و افزایش قدرت تحمل و بالا بردن ظرفیت خود حاصل می‌شود. ما امروز بیش از هر چیز نیازمند تقویت و ارتقا بخشی نیروهای پیش برنده و شتاب دهنده برای خنثی سازی نیروهای بازدارنده در جهاد تبیین دفاع مقدس هستیم.
