«بحث معماری ایرانی - اسلامی در کشور ما هیچگونه تعریف واحد و مشخصی ندارد. دانشگاه‌های ما هم در این زمینه چندان کاری نکرده‌اند. این نقص به حدی جدی است که حتی در شورای معماری و شهرسازی که معماران ما در آن جمع می‌شوند نیز تعریفی واحد و منسجم شنیده نمی‌شود.» این بخشی از گفته‌های محمد مهدی تندگویان، یکی از 31 عضو شورای شهر تهران در گفت‌و‌گو با روزنامه ایران است.
وی فرزند شهید تندگویان و کارشناس حوزه بهبود زندگی شهری است. تندگویان در این گفت‌و‌گو به طرح معماری ایرانی - اسلامی و چگونگی اجرای آن در پایتخت، مشکلات طرح تفصیلی جدید، نمای ساختمان‌ها و نیز آلودگی هوای تهران می‌پردازد.
آقای تندگویان، اصلی‌ترین مشکل پایتخت از نظر شما به عنوان عضو پارلمان شهری تهران چیست؟
اکنون اساسی‌ترین مشکل پایتخت آلودگی هوا است. فقیرترین آدمها از نظر من کسانی هستند که از حق تنفس محروم شده‌اند و درحال حاضر با اصلاح زیرساخت‌ها، لوایح و مصوباتی که با این موضوع در ارتباط است، بستر لازم برای ساماندهی هوا در پایتخت فراهم شده است اما به نظر می‌رسد هنوز مدیریت واحدی برای ساماندهی این موضوع وجود ندارد؛ چرا که سازمان و نهادهای مختلفی در این زمینه درگیر هستند و نیاز به مدیریتی یکپارچه که بتواند از سطح شورا و شهرداری فراتر عمل کند به خوبی احساس می‌شود.
چرا فکر می‌کنید، پارلمان شهری پایتخت توانایی مدیریت و ساماندهی وضع هوا را ندارد؟
رفع آلودگی هوا در واقع موضوعی است که به حذف آلاینده‌های هوا اشاره دارد و نمی‌توان انتظار داشت با اتخاذ راهکارهایی مانند ایجاد فضای سبز از سوی شهرداری تهران بتوان این معضل را مدیریت کرد. بی‌شک توسعه حمل و نقل عمومی از سوی شهرداری با اختصاص بودجه کافی از طرف شورا و نظارت بر روند کار می‌تواند حرکت مفیدی باشد که از شورا و شهرداری تهران انتظار می‌رود اما این مشکلی است که نهادهای ذیربط بسیاری درآن دخالت دارند.
شهرداری تهران در حال حاضر با استاندارد خوبی اقدام به ایجاد کمربند فضای سبز کرده که هزینه بر است و مترو هم در حال پیشروی است، اما درحال حاضر خودروها بزرگترین آلاینده‌های شهر تهران محسوب می‌شوند و شهرداری نقشی در اختیارات دولت برعهده ندارد. در طول این سال‌ها دولت گذشته مدام ادعا می‌کرد که آلودگی هوا ربطی به سوخت ندارد و سوخت پاک عرضه می‌شود در حالی تنها در یک ماه گذشته و از سوی وزیر نفت دولت جدید بود که اعلام شد سوخت پاک درحال عرضه به جایگاه‌های سوخت است.
از سوی دیگر بعد از ورود سوخت پاک نیاز به خودروهایی است که بتوانند از آزمایش‌های مراکز معاینه فنی سر بلند بیرون بیایند، امری که برخی اوقات خلاف آن مشاهده می‌شود و ما شاهد این نکته هستیم که تولیدات کارخانه‌های تولید‌کننده خودرو از همان بدو تولید دچار مشکل هستند و اگر در این مورد به مراکز معاینه فنی مراجعه کنیم خودرو از سوی این مراکز رد می‌شود. اضافه می‌کنم ما حتی اگر سوخت پاک داشته باشیم، اما تولید خودروهایمان مشکل داشته باشد در واقع فقط هزینه اضافی برای تولید سوخت پاک خرج کرده‌ایم و این امر مشکلی از آلودگی هوای پایتخت حل نخواهد کرد.
فراموش نکنیم، بخش دیگری از این مشکلات از نبود فرهنگسازی در موارد گوناگون نشأت می‌گیرد معضل مهاجرت و ساخت و ساز هنوز در کشور ما وجود دارد و سقفی برای سکونت در شهر تهران و ساخت و ساز بی‌رویه‌ای که درآن جریان دارد مشخص نشده است.
توسعه شهرک‌های اقماری در تهران مانند پرند که به گواه وزیر محترم راه و شهرسازی تا همین یک سال گذشته تنها 250 هزار نفر جمعیت داشت و به یکباره اکنون بیش از یک ونیم میلیون نفر را در خود جای داده و البته معضل مهاجرت نیز که تاکنون رفع نشده و به قوت خود باقی است رفع مشکل آلودگی هوا را برای پایتخت و برای شهرداری بسیار مشکل خواهد کرد.
آیا با جابه‌جایی پایتخت موافقید و در این زمینه کار کارشناسی شده یا خیر؟
نتیجه کالبد شکافی موضوع نشان می‌دهد برای رفع این معضل چاره جویی‌هایی همانند انتقال پایتخت که بحث مطالعاتی آن تا این لحظه همچنان انجام نشده است کارگشا نخواهد بود؛ چرا که با کمترین هزینه مشکلات تهران قابل حل است و اگر ساماندهی سازمان‌ها و جمعیت در داخل خود شهر تهران انجام شود با یک دهم هزینه‌ای که برای جابه‌جایی پایتخت نیاز است معضلات شهری تهران بویژه آلودگی هوا قابل حل خواهد بود.
اگر به عنوان مثال یک وزارتخانه که در تهران دارای 700 ساختمان است، تجمیع شود و مابقی ساختمان‌هایش ساماندهی شود و ساخت و ساز زیرساخت‌های لازم برای پایتخت جدیدکه قاعدتاً دارای چنین امکاناتی نیست ارزانتر تمام می‌شود؛ چرا که تهران حداقل زیرساخت‌های لازم را برای ادامه پایتخت بودن داراست.
با توجه به این‌که شما عضو کمیسیون معماری و شهرسازی شهر تهران هستید اجرای طرح تفصیلی جدید در شهر تهران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا طرح مذکور درست اجرا می‌شود؟
طرح تفصیلی جدید شهر تهران در حال حاضر یک‌سال است که اجرایی شده است، اما در پاسخ به‌درستی اجرای آن باید بگویم خیر. اجرای این طرح دارای مشکلاتی است بطور مثال طرح تفصیلی جدید در پهنه بندی‌ها، محله بندی‌ها با ضعف روبه‌روست مثلاً در بحث محله بندی‌ها در یک محله یک طرف آن با اجرای این طرح دارای ارزش افزوده غیر طبیعی شده و سمت دیگر بالعکس دچار افت قیمت می‌شود. البته وجود چنین مشکلاتی در طرح تفصیلی جدید طبیعی است و بخشی از آن شناسایی و اصلاح شده است. در تلاشیم مابقی مشکلات را هم رفع کنیم.
مشکل دیگر طرح تفصیلی جدید، تهی بودن آن از پیوست‌های اجتماعی و مقبولیتش در اجتماع است و بیش از حد علمی و ریاضی به نظر می‌رسد، یعنی در طرح تفصیلی جدید بافت‌های اجتماعی و میزان توانمندی‌های آن مشخص نشده است به زبان ساده‌تر مثلاً در منطقه یک محله‌هایی وجود دارد که از داشتن امکانات رفاهی محروم است و بالعکس ممکن است در منطقه 18 چنین محله‌ای وجود نداشته باشد، درصورتی که معایب طرح تفصیلی جدید رفع نشود با اجرای این طرح ممکن است در حق برخی محله‌ها اجحاف شود.
همچنین یکی دیگر از معضلات شهر تهران، وجود کمیسیون‌های توافق‌هایی بود که در شهرداری‌های مناطق 22 گانه وجود داشت و نتیجه آن صدور مصوباتی بود که با روح قانون، مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری کشور، معاونت شهرسازی و معماری شهرداری و طرح جامع و تفصیلی مغایرت داشت و مشکلات بی‌شماری را برای پایتخت به بار آورده بود.
در این باره به گواه خود معاونت معماری و شهرسازی شهرداری تهران هم‌اکنون یک هزار و 200 مصوبه غیرقانونی از سوی کمیسیون‌های توافق‌های شهرداری‌ها صادر شده که مدیریت شهرداری تهران در نخستین قدم برای بازگشت این مسیر به وضع درست و قانونی، همه آنان را باطل اعلام کرده است.
بخشی از توسعه نیافتگی‌های شهر تهران در شاخص مسکن بروز پیدا کرده در واقع پایتخت از این لحاظ توسعه ناهمگونی داشته است در این باره چه نظری دارید؟
این موضوع البته مختص تهران نیست چرا که مسکن در کشور ما تبدیل به یک کالای سرمایه‌ای شده و خودش موجب بروز هزار و یک مشکل است.
وزارت مسکن و شهرسازی در این باره اعلام کرده هم‌اکنون 300 هزار مسکن خالی در شهر تهران وجود دارد، مسکنی که نیاز شهروندان نبوده و برای سرمایه‌گذاری ساخته شده‌اند. برای رفع این معضل باید کمک کرد تا مسکن از حالت کالای سرمایه‌ای خارج شود.
در حال حاضر به اجاره‌نشینان در کشور ما ظلم مضاعف می‌شود و فرهنگ درستی در این زمینه نمی‌بینیم. این موضوع در کشورهای توسعه یافته کاملاً حل شده و گاهی اوقات دیده می‌شود که اعضای یک خانواده تا چهار نسل در یک خانه اجاره‌ای زندگی می‌کنند.
متأسفانه این در فرهنگ ما جاافتاده که سرمایه‌گذاری در بخش مسکن بدون ضرر است و البته این عزم را در دولت یازدهم برای تغییر دیدگاه مردم می‌بینیم.
مهمترین اولویت کمیسیون معماری و شهرسازی در این دور از فعالیت شورای شهر چیست؟
ما سه چهار فعالیت اساسی در حوزه شهرسازی و معماری داریم که یکی از آن‌ها نما و منظر شهری است، موضوعی که مورد توصیه اکید رهبر معظم انقلاب در دیدار با اعضای شورای شهر نیز بود. برای این منظور اگر شما هزار عکس از نماهای موجود در تهران بگیرید و در خارج از کشور به نمایش بگذارید شاید کمتر کسی بتواند تشخیص دهد که عکس‌های مربوط به تهران است، این امر در دیگر کشورها سابقه ندارد. این یعنی یکنواخت ساختن منظر شهری در تهران که باید راه بیفتد که شامل چند بخش می‌شود؛ نخستین موضوع هم مصالحی است که در ساخت نما به کار می‌رود.
برای نخستین بار امسال لایحه نما را به مناطق ابلاغ می‌کنیم تا شهروندان ابتدا طرح نمای خود را بیاورند و سپس بعد از تأیید مصالح پیشنهادی آن را در ساختمان خود به‌کار گیرند؛ در صورتی که این اتفاقات صورت اجرایی به خود بگیرد می‌توانیم از این پس شاهد ساخت بناهایی با نماهای ایرانی و اسلامی در شهر تهران باشیم.
بحث دیگر، طرح‌های موضوعی و موضعی شهر تهران است که این طرح‌ها هم‌اکنون در معاونت شهرسازی و معماری به حدود 400 طرح رسیده است و مراحل تحقیقاتی آن‌ها به پایان رسیده اما هنوز عملیاتی نشده است.
طرح‌هایی مانند یک دوربرگردان ساده، تعریض یک معبر تا طراحی میادین و... نیز جزو اولویت کاری کمیسیون معماری و شهرسازی است. حفظ و صیانت از فضای سبز و باغ‌ها به دلیل حضور من در کمیسیون ماده هفت نیز بخش دیگر از اولویت‌های خواهد بود که در این دوره پیگیری می‌شود. درحال حاضر ما الگوی خاصی برای به‌کارگیری و استفاده از فضای سبز نداریم و باید با طراحی یک جزوه راهنما، نوع پوشش گیاهی هر منطقه را که کمبود آن احساس می‌شود مشخص کنیم و در اختیار سازندگان بنا قرار دهیم تا نیاز هر منطقه با کمک مالکان برطرف شود.
موضوع دیگر جابه جایی درختان چند صد ساله وقدیمی در ساخت و سازهاست که متأسفانه هم‌اکنون در تهران اجرا نمی‌شود اما بر اساس اظهارات رئیس سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهر تهران از 4 ماه پیش تاکنون به همه مناطق ابلاغ شده که در جابه جایی درختان، ناظران شهرداری باید در محل جابه جایی‌ها حضور داشته و این کار با نظارت منطقه انجام شود. حتی وقتی مالک امکان جابه جایی درختان را ندارد خود منطقه اقدام به این کار کند و هزینه آن را از مالک دریافت کند.
چه ساز و کاری برای رفع دغدغه‌های رهبری در بخش شهرسازی و معماری دارید؟
به چند مورد در بخش‌های دیگر این گفت‌و‌گو اشاره کردم اما بخش تازه‌ای که باید به آن اشاره کنم، جلوگیری از ساخت و ساز در ارتفاعات است که از دیگر توصیه‌های رهبر معظم انقلاب بود، خوشبختانه در این زمینه قوانین به قدر کافی وجود دارد و نیازی نیست که قوانین تازه تری در این بخش در شورای شهر تهران به تصویب برسد.
فکر می‌کنم معضل اساسی در مورد ساخت و ساز در ارتفاعات و تجاوز به حریم آن بیشتر از سوی کمیسیون‌های توافق‌های شهرداری‌های مناطق انجام شده که با وجود مصوبات و قوانین کافی در این زمینه باید به کلی حذف شود.
آیا طرح اجرای معماری ایرانی - اسلامی را در شهری مانند تهران عملی می‌دانید؟
ما در بحث معماری ایرانی - اسلامی هیچگونه تعریف واحد و مشخصی نداریم، حتی در شورای معماری و شهرسازی که معماران ما در آن جمع می‌شوند تعریفی واحد از این موضوع شنیده نمی‌شود.
به اعتقاد من محیط دانشگاهی کشور ما در این زمینه ضعف دارد و ما نیاز به چندین کرسی تخصصی دانشگاهی در این زمینه داریم. ابتدا باید جامعه علمی کشور به یک تعریف واحد برسد و بر اساس آن ، قوانین ابلاغ شود اما به هرحال ما نمی‌توانیم تا زمان راه‌اندازی و ایجاد چنین کرسی‌هایی در دانشگاه‌ها صبر کنیم. باید کار را با معماران کشور آغاز کنیم و استفاده از نشانه‌هایی که با فرهنگ ایرانی - اسلامی سنخیت ندارد را ممنوع اعلام کنیم. استفاده از نمای شیشه‌ای جزو معماری ایرانی - اسلامی نیست و نباید استفاده شود اما ترکیب آجر و شیشه را می‌توان به کار گرفت، این الگوها را باید مشخص کرده و به معماران ابلاغ کنیم.
در بخش‌های مختلف باید تغییراتی صورت بگیرد؛ از این نظر بانک‌ها جزو معضل اساسی منظر شهری ما هستند زیرا اکثر ساختمان‌های بر خیابان‌های اصلی را به این دلیل که متمول هستند خریداری می‌کنند. اگر ما بتوانیم این تغییر رویکرد را از بانک‌ها شروع کنیم بسیار مؤثر است؛ سپس این تغییر رویکرد را باید به ساختمان‌های دولتی و شهرداری کشاند که متأسفانه این موضوع را به هیچ عنوان رعایت نمی‌کنند. این ساختمان‌ها متأسفانه هیچ نوع نشانی از معماری ایرانی - اسلامی ندارند. آقای قالیباف در شهرداری تهران هم‌اکنون یک کمیسیون تخصصی ایجاد کرده که در حال تصمیم‌گیری درباره نمای ساختمان‌های شهرداری‌های مناطق به شکل معماری ایرانی - اسلامی است.
آیا شهردار تهران تا این لحظه توانسته است انتظارات اعضای شورای شهر تهران را برآورده سازد؟
واقعیت این است که بعید می‌دانم شهردار محترم بتوانند انتظارات نمایندگان پارلمان شهری را تا پایان این دوره چهار ساله برآورده سازد. شهردار تهران اکنون به اعتقاد من خوب کار می‌کند و فردی است که با صرف همه وقت خود برای شهر تهران به‌صورت جهادی در حال کار و فعالیت است اما بنده به عنوان نماینده مردم و شهر همیشه مطالبه دارم و چه بنده به عنوان عضو شورا و چه جناب قالیباف به‌عنوان شهردار همیشه بدهکار شهروندان خواهیم بود.
انتظار داریم وی پس از هشت سال مدیریت شهرداری تهران به سمت فعالیت‌های تحقیقاتی و پژوهشی پیش برود و اولویت‌های پایتخت را بیشتر در نظر بگیرد به‌عنوان نمونه توسعه دو خط مترو از ساخت پل صدر و تونل نیایش برای شهر تهران حیاتی‌تر و ارجح بود.
