شورابه سد گتوند، کابوس کارون

ایرنا نوشت:

کم آبی و استفاده بهینه از آب مشکلی جدی در ایران است، تا جایی که برخی مسولان حتی به فکر شیرین کردن آب دریا نیز افتاده اند.

در چنین شرایطی سرنوشت بزرگترین رودخانه ایران یعنی کارون از بیش از گذشته مهم شده است.

رودخانه ای که در طول سالیان گذشته آب شیرین با EC (شوری) حداکثر 400 تا 500 میلی موس در آن جریان داشت اما با آبگیری سد گتوند هم اینک 17میلیون تن نمک از این سد خارج شده و وارد کارون می شود.

این میزان نمک افزون بر هفت میلیون تن نمکی است که در مخزن سد وجود دارد.

سه سال از آبگیری سد گتوند علیا در خوزستان می گذرد، حکایت شور شدن رودخانه کارون است و مطالعات تازه انجام شده یکی از استادان دانشگاه شهید چمران اهواز، نشان می دهد تجمع نمک در مخزن سدگتوند هم اینک به بیش از هفت میلیون تن رسیده است.

این نتایج در حالی به دست آمده که شرکت توسعه منابع آب و نیرو به عنوان مجری این طرح هرگز مسوولیت شور شدن رودخانه کارون را نپدیرفته است.

این ها معتقدند که تخلیه پساب های کشاورزی تاثیر بیشتری بر شور شدن رودخانه دارند تا سازند نمکی موجود درمخزن سد گتوند(گویا پیشتر زهآب ها و پساب های یاد شده وجود نداشته اند.)

سد گتوند و دامنه پیامدهای منفی آن بر ابعاد مختلف زندگی و اقتصاد منطقه به گونه ای هشدار دهنده است که رییس دیوان محاسبات کشور اعلام کرده است: با بررسی پرونده سد در دیوان محاسبات ،با افرادی که در مطالعات اولیه طرح با وجود گنبدهای نمکی اقدام به ساخت سد کرده اند درهرجایگاه برخورد قانونی می شود .

امین حسین رحیمی شنبه (دیروز) در جلسه شورای اداری استان خوزستان در محل استانداری این استان، افزود: سد گتوند یکی از بزرگترین پروژه های ملی است که عدم دقت در مطالعات اولیه این سد در نادیده گرفتن گنبدهای نمکی در مسیر، موجب شده علی رغم تمامی تلاش ها برای ساخت آن، امروز شاهد ایراداتی اساسی در این پروژه باشیم.

وی ادامه داد: یکی از اقدامات دیوان محاسبات کشور در خصوص سد گتوند بررسی علل نادیده گرفتن گنبد های نمکی در این پروژه است که با محرز شدن تمامی ابعاد و علل آن با افراد خاطی در این زمینه برخورد قانونی می شود.

وی افزود: بررسی پرونده سد گتوند و علل به وجود آمدن نابسامانی های موجود در این سد مورد بررسی کامل قرار خواهد گرفت.

سازند نمکی ˈگچسارانˈ واژه ای پر بسامد است که با نام سد گتوند عجین شده و حتی طرح علاج بخشی با عنوان ˈپتو یا پوشش رسیˈ هم جلوی حل شدن این سازند را درآب مخزن سد نگرفت چرا که نمی توانست هم بگیرد.

سد گتوند یکی از بزرگترین پروژه های ملی کشور است که براساس گزارش ها و بررسی ها بی دقتی در مطالعات اولیه و نادیده گرفتن گنبدهای نمکی مسیر، موجب شده با وجود تمام تلاش ها برای ساخت آن، امروز شاهد ایرادهایی اساسی در این پروژه باشیم.

میزان شوری آب پشت سد گتوند به شکل قابل ملاحظه ای افزایش یافته و 15 تا 25 درصد ازمیزان شوری رودخانه کارون متاثر از سد گتوند است.

در زمان حاضر ای سی آب پشت دریاچه سد گتوند بین یک هزار و 800 تا دو هزار و 200میکروموس است.

این کوه های نمکی باعث شده بلندترین سد خاکی کشور و آخرین سد روی رودخانه کارون در خوزستان کابوس وزارت نیرو در چهار سال گذشته باشد. آنگونه که وزیر نیروی دولت دهم از سد گتوند علیا به عنوان بدترین خاطره اش یاد کرده است.

مطالعاتی که روی داده های آماری یک سال سدگتوند علیا که برای نخستین بار و به صورت مستقل انجام شده نشان می دهد که در این یک سال(ازبهمن 90 تا اسفند 91) تجمع شوری در سدگتوند ثابت نبوده و مرتب رو به افزایش است.

مقدار نمک تجمع یافته در مخزن سد گتوند در این یک سال بیش از دوبرابر شده است.

وزن نمک ذخیره شده در آب مخزن در انتهای سال 90 حدود 3/3 میلیون تن بوده که درپایان سال 91 به 8/7 میلیون تن رسیده است.

شوری (EC) آب لایه های بالایی مخزن کم و در حدود 500 میکروموس برسانتیمتر است اما هرچه به عمق مخزن می رویم شوری این لایه ها بیشتر می شود تاجایی که شوری آب لایه های پایینی مخزن به 170هزارمیکروموس بر سانتی مترمی رسد چرا که به طور عمده دیگر اندازه گیری نمی شود از آنجایی که چون به مرحله فوق اشباعی که حدود سه برابر شوری خلیج فارس بوده، رسیده است.

به هر حال از زمان آبگیری سد گتوند تا کنون بیش از 17میلیون تن نمک به زمین های آبخور این سد سرازیر شده و اگر این روند تا انحلال سازند نمک ادامه یابد به طور تقریبی حدود 50 سال زمان لازم است که سازند نمکی از بین برود اما پیش بینی می شود اگر ه این مشکل اساسی حل نشود، کشاورزی استان خوزستان در مدت کمتر از یک دهه به طور کلی نابود شود.

در حالی که مسوولان به فکر شیرین کردن آب دریا به عنوان یک پیشنهاد غیر اقتصادی هستند کاش می پذیرفتند که اکنون با آبگیری سد گتوند یک کارخانه شورابه سازی شکل گرفته است، زیرا آب شیرین را شور کرده و به پایین دست می فرستد.

میزان نمک انحلال یافته در رقوم پایین سدگتوند بیش از 10برابر شوری آب اقیانوس برآورد می شود.(نمک اقیانوس 28تا30گرم در لیتر است ولی در لایه های تحتانی سد گتوند300گرم در لیتر).

با این تاکید که صدای مظلومیت کارون باید شنیده شود، نگاه خاص برخی افراد در حوزه آب مبنی بر آلوده شدن و شوری کارون در طول مسیر رود برای پوشاندن این مساله است که گتوند را مشکلی در کنار دیگر مشکلات ببینیم، اما فراموش می کنند که هدف از ایجاد یک سد، مدیریت تنظیمی آب با هدف رونق کشاورزی و همچنین تولید انرژی است نه شور کردن آب و باید هوشیار بود که سد گتوند شوری پایه آب کارون را یعنی آب سرچشمه کارون را دستکم به دو برابر افزایش داده و همسطح سازی این مشکل با دیگر مشکلات قابل حل در طول مسیر کارون، یک فریب بزرگ است.

به نظر می رسد با ادامه این روند و مسوولیت ناپذیری و نپذیرفتن این اشتباه بزرگ تاریخی توسط برخی از مسوولان، سد گتوند هویت تاریخی جلگه خوزستان را و نقش انکار ناپذیر آن در کشاورزی کشورا را مخدوش خواهد کرد.