مردم میوه بخورند یا نه، و اگر بله، چطور آنها را آماده خوردن کنند؟ تعداد زیادی از ایرانی‌ها سال‌هاست که با این موضوع درگیرند؛ از چندسال پیش که با هر تابستان، نگرانی از ابتلا به وبا به دلیل آبیاری سبزی با آب‌های آلوده پیش آمد تا حالا که آلوده بودن میوه‌ها و صیفی‌جات به سموم و آفت‌کش‌ها، دردسرساز شده.
به گزارش شهروند، «محسن مروتی»، عضو هیات علمی موسسه تحقیقات گیاه پزشکی و کارشناس باقی مانده سموم، یکی از افرادی است که هرچند وقت یک بار درباره تاثیر میوه‌های آلوده به سموم بر سلامت مردم هشدار می‌دهد.
او حالا می‌گوید که سرطان‌زا بودن این میوه‌ها ثابت شده و برای همین دیگر وقت آن است وزارت بهداشت به وظایفش برای نظارت بر مصرف میوه‌ها عمل کند. به گفته او، مصرف میوه‌های آلوده به سموم، غیراز سرطان‌زایی، مشکلات دیگری را هم به‌دنبال دارد؛ از افزایش ناباروری گرفته تا مشکلات عصبی.
حالا چندسالی می‌شود که هر چند وقت یک بار در میان مردم نگرانی‌هایی درباره مسموم بودن بعضی میوه‌ها و صیفی‌جات ایجاد می‌شود. روند رسیدگی به این موضوع در دولت و دستگاه‌های مربوطه در این سال‌ها چطور بوده و چرا اساسا این موضوع تبدیل به یک مشکل لاینحل شده؟
مساله باقی ماندن آفت‌کش‌ها و سموم در محصولات کشاورزی، مساله‌ای است که ما حدود ۱۲سال است که به‌طور ویژه آن را بررسی می‌کنیم. سال ۱۳۴۶ که برای نخستین‌بار جلسه کمیسیون کدکس ایران برگزار شد و ایران ملزم شد تا این موضوع را به‌طور رسمی پیگیری کند ولی از آن زمان تا سال‌های ۸۱ و ۸۲، ایران هیچ کاری در این زمینه نکرد.
بعد از آن، این موضوع کم کم جدی‌تر شد و ایران با همکاری فائو، دو آزمایشگاه در سازمان دامپزشکی ایجاد کرد تا بتوان تولیدات دامپزشکی را که زیرنظر این سازمان است، از نظر تاثیر باقی ماندن سموم در بدنشان بررسی کرد. برای این کارها، یکسری استاندارد نیاز داشتیم که تا آن زمان وجود نداشت، بنابراین از استانداردهای کدکس استفاده می‌شد و باقی استانداردها، چون تا آن زمان به‌طورکلی پایش انجام نمی‌شد. تا اینکه ما با پیگیری‌هایی که کردیم متوجه شدیم طبق قانون پایش محصولات کشاورزی زمانی که برای مصرف مردم آماده می‌شود، به عهده وزارت بهداشت است ولی تولید محصولات سالم و بدون آلاینده به عهده وزارت کشاورزی است.
یعنی الان وزارت جهاد کشاورزی نظارتی بر چگونگی رسیدن محصولات کشاورزی به مردم و مصرف آن ندارد؟خیر، این وزارت بر مرحله تولید این محصولات نظارت می‌کند.
اخیرا کارشناسان حوزه کشاورزی مانند خانه کشاورز اعلام کرده‌اند که وزارت جهاد کشاورزی هم باید مانند وزارت بهداشت بر مراحل تولید تا مصرف محصولات کشاورزی نظارت داشته باشد.
به هرحال آنطور که مقرر شده از تولید تا رسیدن به بازار به عهده وزارت جهاد کشاورزی است ولی وقتی که وارد بازار شود، به عهده وزارت بهداشت قرار می‌گیرد چون سلامت مردم قطعا به عهده وزارت بهداشت است.
حالا با این اوصاف، وزارت بهداشت به وظیفه‌اش دراین‌باره عمل می‌کند؟ چون آنطور که به نظر می‌رسد، وظیفه نظارت بر سلامت محصولات کشاورزی مانند سبزیجات و میوه و درجه سلامت آنها بین سازمان‌های مختلف دست به دست می‌شود. خیر، وزارت بهداشت هیچ گاه به وظیفه‌اش دراین‌باره عمل نکرده و هنوز نمی‌کند. به زبان دیگر، پایشی که باید به‌طور منظم و منسجم وجود داشته باشد، به هیچ وجه وجود ندارد.
و از نظر شما وزارت جهادکشاورزی در مرحله تولید محصولات کشاورزی، کاملا به وظیفه‌اش عمل می‌کند؟نمی‌توان گفت به‌طور کامل ولی در این حوزه، پایش‌ها و فعالیت‌هایی را انجام می‌دهد. درحالی‌که وزارت بهداشت درحال حاضر محصولات غذایی فرآوری شده مانند کنسروها را گاه گداری چک می‌کند ولی نظارت دایم بر محصولات کشاورزی در میادین میوه و تره‌بار برای تخمین سلامت آنها به هیچ وجه وجود ندارد و در این زمینه ضعف زیادی دارد.
خب فکر می‌کنید دلیل این نظارت نکردن چیست؟ چرا این وزارت که متولی سلامت مردم است بر موضوع مهمی مانند محصولات میوه و سبزی که مستقیما با سلامت مردم ارتباط دارد، نظارت نمی‌کند؟بهانه وزارت بهداشت دراین‌باره این است که می‌گویند ما استاندارد ملی نداریم درحالی‌که در‌سال ۸۶ وزارت کشاورزی اولین سری استانداردهای ملی حداکثر میزان مجاز باقی مانده سبز را ارایه داد؛ یعنی دیگر بهانه‌ای برای وزارت بهداشت نبود که بگوید من استاندارد ندارم. ما در‌سال ۸۹ هم این استانداردها را بازبینی کردیم. از سال ۸۹ تا حالا، یعنی چهارسال، وزارت بهداشت هنوز نتوانسته کاری دراین‌باره انجام دهد. بهانه دوم آنها این است که ما امکانات لازم را برای این موضوع نداریم.
این امکانات دقیقا چیست؟امکانات اصلی موردنیاز برای این موضوع، چند آزمایشگاه مرجع است که هر چند وقت یک بار نمونه‌های محصولات کشاورزی را بیاورند و آزمایش کنند. مساله دیگر این است که اگر وزارت بهداشت آلودگی دید، چه باید کند؟ واقعیت این است که سیستم برگشت به تولیدکننده وجود ندارد. وزارت کشاورزی درحال حاضر برنامه‌ریزی کرده که محصولات کشاورزی با یک کد ۱۶ رقمی وارد بازار شود و بر اساس آن اطلاعات تولیدکننده ثبت است؛ براساس آن اگر محصولی آلوده باشد به تولیدکننده برمی‌گردد و تا زمانی که نتواند محصول سالم تولید کند، اجازه تولید محصول ندارد. ما از سهم خودمان که تولید سالم است حرکت‌های خوبی انجام شده ولی ما بیشتر از وزارت بهداشت انتظار داشتیم که پایش‌های بهتری انجام دهد و همکاری بهتری در این زمینه داشته باشد.
در دولت جدید و با توجه به اینکه وزارت بهداشت در بعضی حوزه‌ها درحال برداشتن گام‌های بزرگی است، تغییری دراین‌باره ایجاد نشده؟الان مدتی است که وزارت بهداشت جلسات و برنامه‌هایی برگزار می‌کند و هر از گاهی حرکت‌هایی انجام می‌شود ولی آنطور که باید و شاید، این موضوع پیگیری نمی‌شود. الان با توجه به اینکه ما استانداردهای لازم را داریم، وزارت بهداشت باید نمونه‌هایی را بردارد و از نظر استانداردهای مختلف، آنها را بررسی کند. وزارت جهاد کشاورزی سعی می‌کند تا جایی که ممکن است اجازه ندهد آلودگی بیش از حد مجاز شود و پیشنهاد می‌کنیم که از مواد غیرسمی آلترناتیو که تحت عنوان مواد و عوامل بیولوژیک است استفاده شود که تاثیر سویی بر انسان ندارد. تا حدی هم موفق بوده‌ایم ولی این کافی نیست. ما می‌گوییم که درست کنترل شود ولی وقتی از بیرون و از بازار برای این کنترل‌ها فشار نیاید، فایده‌ای ندارد.
البته همه موارد هم به وزارت بهداشت و نظارتش برنمی‌گردد، در مرحله تولید محصولات کشاورزی و سمپاشی آنها هم هنوز مشکلات زیادی وجود دارد. مثلا در چندسال گذشته ورود آفت‌کش‌ها و سم‌های چینی و هندی بی‌کیفیت به ایران، باعث دو چندان شدن این مشکل شده است. مشکل دیگر هم ناآشنا بودن کشاورزان با سم‌های مختلف و چگونگی استفاده از آنهاست. درست است. یکی از عمده دلایل آلودگی‌های محصولات کشاورزی همین است.
از چه زمانی این مشکل سم‌های وارداتی بیشتر شد؟از زمان شروع تحریم‌ها. هرچه این تحریم‌ها بیشتر شدند، این مشکل هم شدت بیشتری پیدا کرد. از وقتی تحریم‌ها بیشتر شد، یا شرکت‌های اروپایی فروشنده آفت‌کش‌ها هم سخت‌تر آن را به ما فروختند یا اگر هم وارد می‌شد، قیمت‌های آنها به اندازه‌ای بالا است که کشاورز نمی‌تواند آن را بخرد. شرکت‌های داخلی تولیدکننده، سم‌ها را از چین و هند وارد می‌کنند و آنها را به‌صورت عمده به کشاورزها می‌فروشند.
مشکلات این سموم دقیقا چیست؟اولا تکنیک‌هایی که در آنها استفاده می‌شود، تکنیک‌های استاندارد نیست. ثانیا آن چیزی که به‌عنوان مواد همراه به آنها می‌زنند از کیفیت لازم برخوردار نیست و این دو موضوع باعث کارا نبودن این سموم به اندازه کافی می‌شود. مثلا در خیلی موارد ما می‌بینیم که چون کیفیت این سموم به اندازه کافی نیست، کشاورزان اگر مثلا قرار است یکی دو بار از این سموم استفاده شود تا ۱۵ بار هم از آن استفاده می‌شود.
مصرف سالانه آفت‌کش‌ها برای محصولات کشاورزی سالانه در ایران به چه اندازه است؟مصرف آفت‌کش‌ها در ایران از سال ۸۰ تا ۸۴ که بررسی نمی‌شد، بالای ۶هزار تن در سال بود که در سال‌های ۹۰ و ۹۱ به ۲۰هزار تن رسید و حالا هم می‌توان گفت که این مصرف دقیقا ۱۶ تا ۲۰هزارتن است. مصرف سموم در دنیا سالانه چهار‌میلیون تن است. در هیچ جای دنیا اینطور نیست که محصولات کاملا عاری از سموم تولید شود و مقدار کمی از این محصولات عاری تحت‌عنوان ارگانیک تولید می‌شود که چون قیمتشان خیلی بالاست، درصد استفاده آن زیاد نیست.
چندسالی می‌شود درباره تولید این محصولات در ایران هم صحبت می‌شود.ما در ایران چیزی به‌عنوان محصولات ارگانیک نداریم، محصولات سالم داریم که استانداردهای لازم در آنها رعایت شده است.
و تولید و مصرف آنها هنوز در ایرن فراگیر نشده، درست است؟نمی‌شود هم که فراگیر شود. چون در حالت عادی هم وقتی محصولی تولید می‌شود بین ۳۰ تا ۴۰ درصد، خسارت می‌بیند. در جایی مانند آمریکا گفته می‌شود که اشکال ندارد من این خسارت را می‌دهم ولی محصولات ارگانیک را دو برابر می‌فروشم ولی این موضوع در ایران کشش ندارد چون خرید همین محصولات عادی کشاورزی هم که تولید می‌شود برای تعداد زیادی از مردم سخت و گران است و بنابراین مسلم است که در ایران نمی‌توان تولید و مصرف این محصولات را گسترش داد بنابراین استفاده از سم کماکان در اولویت است.
در بقیه کشورهای دنیا هم مانند ایران محصولات گلخانه‌ای بیشتر از بقیه محصولات، مشکل آلوده بودن به سموم را دارند؟ما درحال حاضر چند قطب تولید محصولات گلخانه‌ای داریم؛ یکی در جیرفت است و بقیه در تهران و کرج. اگر به آنها سر بزنید متوجه می‌شوید که آنها اصلا سازه‌های مناسب و استانداردی ندارند. مثلا گلخانه‌های هلندی از هر نظر کنترل می‌شوند. اما در ایران این موضوع برعکس است.
خب وزارت جهاد کشاورزی تصمیم جدی‌ای برای کنترل این گلخانه‌ها و محصولات آنها ندارد؟در دوره‌های مختلف نظارت‌هایی وجود داشته است ولی به هرحال مگر تا چه حد می‌توان کشاورزان را کنترل کرد؟
اگر اینطور است پس چرا در همین کشورهای خارجی که خودتان گفتید این نظارت‌ها وجود دارد؟در این کشورها با مکانیسم‌هایی این نظارت‌ها وجود دارد. در کشورهای اروپایی محصولات فله خیلی کم است و کد رهگیری دارند، به محض اینکه آنها را بزنیم، تولیدکننده پیدا می‌شود اما ما این سیستم‌ها را در ایران نداریم.
مگر این نظارت‌ها چقدر سخت است؟ وزارت جهاد کشاورزی با اینکه می‌داند آلوده بودن محصولات کشاورزی به سموم، مستقیما با سلامت مردم در ارتباط است و به آن ضرر می‌رساند، چرا در طول همه این سال‌ها یک سیستم نظارتی درست برای این موضوع در نظر نگرفته و وزارت بهداشت را برای عمل به وظیفه‌اش پای کار نکشیده است؟ اولا این موضوع زیرساخت‌های خیلی مهمی مانند تجهیزکردن آزمایشگاه‌ها می‌خواهد. موضوع دیگر این است که در ایران، بیشتر خرده کشاورز وجود دارد تا کلان کشاورز، ولی در کشورهای پیشرفته اینطور نیست و یک کشاورز ممکن است ۱۰۰ تا ۲۰۰ هکتار زمین داشته باشد و بنابراین نظارت بر آنها خیلی آسان‌تر از نظارت بر خرده زمینهایی است که محصولاتشان به بازار ایران می‌رود. سازمان حفظ نباتات این کار را با همراهی کلینیک‌های کشاورزی انجام می‌دهد و از آنها خواسته با کشاورزان در ارتباط باشند، به آنها کد دهند اما هنوز تمام نشده چون تعداد کشاورزان ما بالاست.
این سموم و آفت‌کش‌ها بیشتر در کدام محصولات کشاورزی باقی می‌مانند؟در محصولات گلخانه‌ای خیار و گوجه عمده‌ترین محصولاتند و در تولیدات باغی، توت‌فرنگی. متاسفانه بیشتر محصولات گلخانه‌ای ما، محصولات تازه خوری‌اند مانند خیار و گوجه‌فرنگی. یکی از خطرناک‌ترین این محصولات خیار است و بیشترین آسیب را در آن داریم.
پیاز چطور؟ چون قبلا اعلام شده که حدود ۳۰ تا ۴۰درصد آلودگی‌ها مربوط به خیار است.ما چندان روی پیاز کار نکرده‌ایم، چون بیشتر اوقات پخته می‌شود و این موضوع آلودگی آن را با میزان زیادی از بین می‌برد.
اینکه گفته می‌شود مشکل سمی بودن محصولات کشاورزی با درست شستن آنها از بین می‌رود، درست است؟نوع سم هم خیلی مهم است، بعضی از آنها کمتر و بعضی از آنها بیشتر جذب می‌شوند. برای آنها که کمترند، با شستن این مشکل کم می‌شود ولی خیلی مواقع نمی‌توان کاری برای آنها کرد.
آمار کلی وجود دارد که چند‌درصد میوه‌ها و سبزیجات به آفت‌کش‌ها آلوده‌اند؟در محصولات گلخانه‌ای به حدود ۳۰ تا ۴۰درصد می‌رسد ولی باز هم نمی‌توان دقیقا دراین‌باره آمار اعلام کرد.
بحث مهم درباره باقی ماندن سموم و آفت‌کش‌ها در محصولات کشاورزی، تاثیر آنها بر سلامت مردم و ایجاد سرطان‌های مختلف در مردم است. دقیقا تاثیر این آفت‌کش‌ها بر سلامت مردم چیست؟
ما نمی‌توانیم هیچ رابطه مستقیمی بین مصرف آفت‌کش‌ها و سرطان ایجاد کنیم. تنها راهی که در دنیا این دو را به هم ربط داده‌اند، می‌گویند در مناطقی که مصرف آفت‌کش‌ها بالا است، سرطان بیشتر شیوع پیدا کرده. قطعا یکی از دلایل عمده سرطان این سموم است.
غیر از سرطان، چه مشکلاتی را ایجاد می‌کنند؟مسمومیت‌ها که تکلیفشان معلوم است شرایط مزمن و غیرمزمن دارند که اگر تکرار شوند باعث چند بیماری می‌شوند. این مسمومیت‌ها وقتی تکرار شوند باعث بیماری‌های عصبی مختلفی می‌شوند؛ پرخاشگری یکی از اصلی‌ترین آنها است. اختلال در حافظه کوتاه مدت و فراموشی‌های مختلف است. اختلال یادگیری و فراگیری در کودکان، پارکینسون و آلزایمر از دیگر تبعات آن است. مساله دیگری که در ایران و به ویژه در تهران با آن مواجهیم، عقیم‌سازی و نابارور شدن است که ما روی آن کار کرده‌ایم و در کوتاه مدت هم می‌توان آن را دید. اگر آمارهای مراکز عقیم‌سازی و... را ببینید، متوجه می‌شوید آمار ناباروری و عقیم شدن در زوج‌ها بسیار بالاست. ما در اطلاعاتمان داریم که یکسری از سموم باعث عقیم شدن، سقط جنین و ناباروری می‌شود.
نوع این سموم مشخص است؟
آنها از خانواده‌های ارگانوفسفرها و ارگانوکلرها هستند که دسته دوم منع مصرف دارند.
ولی با این وجود در ایران مصرف می‌شود.بله گاهی دیده می‌شود که انبارهایی داریم که این سموم را دارد ولی استفاده نمی‌کند یا همراه با دیگر سموم و به صورت قاچاقی وارد ایران می‌شود و در زمینهایی مصرف می‌شوند. یکسری سموم هورمونی هم وجود دارد که بیشتر در آمریکا و کانادا استفاده می‌شود و در ایران کمتر. کسانی که از این سموم استفاده می‌کنند دچار اختلالات هورمونی و جنسی‌اند.
سوالی که شاید تعدادی از مردم داشته باشند این است که به هرحال آنها نمی‌توانند میوه و سبزی استفاده نکنند. بهترین راه برای کمتر کردن آسیب‌های این سموم چیست؟خود مصرف‌کننده باید تا جایی که ممکن است حداقل نکات را رعایت کند. مهم‌ترین کار این است که میوه‌ها را خوب و با آب نمک شست‌وشو دهند. در غذاهایی که باید پخته شوند، توجه شود که مواد کاملا پخته شوند، با دمای کم و مناسب و به مدت زیاد. میوه‌هایی ماند خیار را حتما پوست بکنند. اینها نکاتی است که مصرف‌کننده باید رعایت کند و وظیفه وزارت جهاد کشاورزی و بهداشت به جای خودش است.
