تشدید بحران ریزگردها در جنوب شرق ایران به گونه ای است که حیات انسانی در این منطقه از ایران که روزگاری به انبار غله کشور معروف بود، به کلی زیر سؤال رفته است. مردم منطقه تلاش می کنند تا صدای اعتراض خود را به گوش مسئولین برسانند و بیشتر افکار عمومی نیز ضمن ابراز تأسف بابت این واقعه، گمان می کنند این بحران طبیعی است. با این حال در ادامه تلاش می شود تا زوایایی از انسانی بودن این بحران بررسی شود.
به گزارش «تابناک» در جنوب استان کرمان و بر روی سرشاخه های اصلی هلیل رود در دهه های گذشته سه سد بزرگ جیرفت(1370)، بافت(1388) و سد صفارود(1386) احداث شده است که به موجب آنها، حجم بالایی از آب های سطحی که به شکل طبیعی به حوضه آبریز هامون_جازموریان و هلیل رود جاری می شد، پشت این سدها متوقف شد و به مصارف دیگر رسید. در حال حاضر نیز مسئولان استان کرمان بنا دارند تا بخش زیادی از آب سد صفارود را به کلانشهر کرمان منتقل کنند.
در این بین، دو موضوع نگران کننده وجود دارد که نیاز به بررسی و پیگیری ویژه دارد. یکی از این موارد پیامد و نقش اجرای این سدها در تشدید پدیده ریزگردها در حوضه آبریز هامون جازموریان و دیگری اعتراضات مردمی و نظر مسئولین در این رابطه است.
در رابطه با نقش احداث این سه سد در افزایش خسارت های زیست محیطی منطقه و تشدید پدیده ریزگردها، یکی از فعالین محیط زیستی منطقه به «تابناک» گفت: «در حالی که پیش از این رئیس گروه تالاب های سازمان حفاظت محیط زیست گفته بود، منشأ 25 درصد از ریزگردهای داخلی از بستر خشکیده تالاب جازموریان است، همچنان مسئولین استان ما با ادامه روند سدسازی بر هلیل رود، به عنوان اصلی ترین تأمین کننده آب جازموریان و نادیده گرفتن حق آبه طبیعی این تالاب، آن را به مرگ نزدیک تر می کنند. این در حالی است که سهم استان خوزستان در ریزگردهای داخلی تنها حدود 5 درصد است».
این فعال محیط زیستی جنوب کرمان ادامه داد: «سدسازی های غیر اصولی و طرح های انتقال آب به علاوه خشکسالی های 15 ساله در منطقه، وجود بادهای 120 روزه در جنوب شرق ایران و عبورشان از سطح خشکیده تالاب، وجود املاح کلسیم و سدیم در حوزه آبریز جازموریان و واقع شدن در میان مناطق بیابانی، همگی باعث شده که این تالاب(هامون_جازموریان) به کانون خطرناک ریزگردها تبدیل شده و سلامت، زراعت و اقتصاد جنوب شرق ایران را تهدید کند. تهدیدی که اگر به موقع برایش چاره اندیشی نشود، خطرش دامن گیر سایر مناطق کشور نیز می شود».
در رابطه با اعتراضات مردمی و نگاه مسئولین استانی نیز آنچه مشخص است، اینکه اجرای این سدها، بهره برداری صنعتی و اخیراً نیز پروژه انتقال سالانه 700 میلیون مترمکعب آب از سد صفارود به شهر کرمان و به عبارتی ممانعت از ورود این منابع آبی به حوضه آبریز هامون-جازموریان از گذشته تا کنون با جدیت از سوی مسئولین دنبال شده و کوچک ترین توجهی نیز به حرکت های اعتراضی مردمی نشده است.
به عنوان مثال بر اساس گزارش های رسیده و اطلاعات کسب شده، به تازگی گروه هایی از مردم در منطقه جنوب کرمان و استان سیستان و بلوچستان مجموعه های اعتراضی در راستای درخواست از مسئولین برای متوقف کردن پروژه انتقال آب صفارود و همچنین رسیدگی به مشکلات زیست محیطی و پدیده گرد و غبار در منطقه جازموریان شکل گرفته است که نگرانی هایی در رابطه با وحدت و همبستگی میان مردم و مسئولین در منطقه ایجاد می کند.
مطالعات کارشناسی و دقیق گویای آن است که سیاست های آبی و اجرای پروژه های آبی از آنجا که می تواند بر معیشت، رفتار اجتماعی، اوضاع اقتصادی، محیط زیست و موضع گیری های مقامات مسئول واحدهای سیاسی مختلف اثرگذار باشد، همچنین می تواند نقش مخرب و نگران کننده ای بر روی امنیت محلی، وحدت و همبستگی ملی داشته باشد.
«محمد مهدی زاهدی»، نماینده دوره نهم و دهم مجلس شورای از کرمان و وزیر اسبق وزارت علوم در رابطه با خسارت های زیست محیطی پروژه انتقال سالانه 700 میلیون مترمکعب آب از حوضه آبریز هامون جازموریان به کلانشهر کرمان به «تابناک» گفت: «یقیناً همه مطالعات انجام شده است. تا جایی که من خبر دارم و به من گفته اند، همه مطالعات انجام شده است».
نماینده کنونی مردم کرمان در مجلس شورای اسلامی که به نظر به شدت نگران ایجاد اختلاف میان مردم است، بدون توجه به ریشه های اصلی بروز اعتراضات مردمی و نقش سیاست های کلان آبی استان کرمان در نابه سامانی های زیست محیطی ادامه داد: «دنبال این طور سوژه ها نباشید که هر گروهی از مردم (مردم جنوب کرمان و شهر کرمان) بخواهند یک موضع گیری کنند. من وارد موضوعاتی که به اختلاف میان مردم دامن بزند نمی شوم».
«زاهدی» در پایان به «تابناک» توصیه کرد: «سوژه هایی که به اختلافات دامن بزند، نه مصلحت کشور است و نه مصلحت استان ها، شما ها هم دنبال جاهایی که اختلاف انگیز است، نباشید و سعی کنید همیشه دنبال وحدت باشید».
گفتنی است، پیشتر نیز «علیرضا منظری توکلی»، نماینده سابق شهرستان رابر در مجلس در رابطه با لحاظ کردن مسائل زیست محیطی در طرح انتقال آب صفارود به کرمان با شک و تردید و با بیانی مردد گفت: « من فکر می کنم که طرح قطعاً قانونی است و حتماً محیط زیست بر این امر نظارت دارد، وگرنه این همه هزینه از بیت المال آنجا صرف نمی شد. با این حال وضعیت زیست محیطی تالاب هامون جازموریان بیشتر تحت تأثیر سد جیرفت است و باید از آن طریق حل شود.
بر اساس آنچه آمد، مشاهده می شود که مشکلات زیست محیطی و کمبود آب در مناطق جنوبی استان کرمان و حوضه آبریز هامون_جازموریان به گونه ای است که در میان مردم این منطقه نوعی نگاه بی عدالتی و بی مهری از سوی مرکز غالب شده است. نگاهی که بیم آن می رود با چنین رویه ای در آینده در مسیر تشدید احساس های محلی گرایانه و کاهش تعلقات ملی حرکت کند.
با وجود این، اظهارات برخی نمایندگان استان در مجلس و عزم جدی مسئولین بر اجرای پروژه های عظیم در مناطق خسارت دیده، گویای آن است که در این سیاست های آبی موضوعاتی مانند وحدت ملی، عدالت آبی و پراکنش جغرافیایی امکانات مورد غفلت قرار گرفته است.
در ادامه تصاویری از اعتراضات مردمی، سدهای جنوبی استان کرمان و نیز بزرگترین پروژه انتقال آب ایران می آید؛
