در روزگاری که بسیاری از تالاب‌های زیبای کشورمان خشکیده یا در آستانه خشک شدن قرار دارند و ریشه این اتفاق، خشکسالی و مدیریت غلط منابع آب در کشور معرفی می‌شود، اخبار نگران کننده‌ای از برخی تالاب‌های واقع در مناطق پر آب کشور مخابره می‌شود که می‌تواند تصوراتمان را تغییر دهد؛ تالاب‌هایی که به ظاهر جان سالم به در برده‌اند، ولی زمان زیادی طول نخواهد کشید تا به مرگی متفاوت دچار شده و ثابت کنند، همه چیز زیر سر «خشکسالی» نیست!
به گزارش «تابناک»؛ هر چه اسناد بالادستی و قوانین مختلف بر ضرورت حفاظت از محیط زیست کشورمان و تهیه و اجرای پیوست‌های زیست محیطی برای پروژه های مختلف تأکید دارند، ظاهرا پای اجرا که به میان می آید، همه این الزامات و تعهدات رنگ می‌بازند؛ این را بررسی وضعیت مجموعه‌ای صنعتی نشان می‌دهد که هنوز یک دهه از آغاز به کارش نگذشته، به یکی از جدی ترین تهدیدات زیست محیطی کشورمان تبدیل شده است!
صحبت درباره تالاب «اینچه» در جنوب رودخانه اترک و شمال شهرستان آق قلا در استان گلستان است که از بد روزگار، در مجاورت آن منابع عظیمی از ید در دست استخراج قرار گرفته تا سرنوشت این تالاب زیبا و خاص را تیره و تار کرده و آن را از آبگیری زایا و زنده، به حوضچه ای بزرگ از آب اسیدی خالی از هر جنبده زنده‌ای تبدیل کند؛ داستانی تلخ که هنوز نمی‌دانیم مسئولان محیط زیست کشورمان از آن باخبرند یا خیر؟
سیه روزی این تالاب از سال 1383 آغاز شد؛ از فعالیت های اکتشافی شرکتی که در پی یافت منابع «ید» بود و با کشف این ماده ارزشمند معدنی در شورابه های مجاور این تالاب، فاز نخست صنایع استحصال این ماده سمی را کلید زد و موفق شد، با گرفتن مجوزهای مورد نیاز از دولت نهم و مدیران وقت سازمان حفاظت محیط زیست کشور، مشروط به رعایت مواردی، فرآوری ید را از سال 1387 آغاز کند.
البته آنچه روزگار اینچه را تیره و تار کرده، نه سمی بودن ید، که پساب ناشی از فرآوری این کانسار است. پسابی اسیدی که بر اساس توافق صورت گرفته در آن زمان با اداره کل حفاظت محیط زیست استان گلستان (به شماره 11381/125 مورخ 30/8/84)، مجوز تخلیه آن به تالاب صادر شد. با این شرط که قبل از روانه شدن به تالاب، به استخرهاي خروجي منتقل و با آهک زنی به روش صنعتي، خنثی شده و با طی مراحلی، به تالاب منتقل شود.
پروسه‌ای که بر پایه توافق صورت گرفته، سامانه پایش دائمی، پیوسته (24 ساعته) و آنلاین برای رصد وضعیت این پساب (از نظر PH) تدارک دیده شد و علاوه بر آن، کنترل وضعیت پساب به صورت نمونه برداری های اتفاقی به صورت حضوری و تجزیه و تحلیل این نمونه ها در آزمایشگاه های مورد اعتماد سازمان محیط زیست، راه کنترل این توافق در نظر گرفته شد.
نمونه برداری‌هایی که حالا چند نمونه از آن در اختیار تسنیم قرار گرفته که نشان از سرازیر شدن پسابی بسیار اسیدی به این تالاب دارد و معلوم نیست علت آن، از کار افتادن سامانه آنلاین سازمان محیط زیست برای پایش مداوم پساب خروجی مجموعه یدسازی است یا عامل دیگری موجب بروز آن شده، اما به وضوح ثابت می‌کند چه آینده تاریکی در انتظار تالاب اینچه و اکوسیستم وابسته به آن است.
آینده ای که با بهره برداری از فاز دوم کارخانه تولید ید در مجاورت این تالاب در دولت یازدهم، به نظر زمان زیادی برای ظهور و بروزش نمانده است؛ سایه شومی که بر سر این تالاب گسترده شده و بر خلاف بسیاری از معضلات زیست محیطی؛ که می‌توان آن را به دو بخش قصور دولت قبل یا دولت فعلی مرتبط تقسیمش کرد، آینه تمام نمایی از کوتاهی عالی ترین مجموعه حفاظت محیط زیست کشورمان است.
روایتی شوم که بعید نیست برای مقابله با آن، ادعایی مانند خرابی سامانه پایش آنلاین و 24 ساعته پساب اسیدی کارخانه تولید ید مطرح شده و بعد، در اخبار تکمیلی از تعمیر این سامانه بشنویم؛ سامانه‌ای که قرار است مانع سرازیر شدن اسید به یک تالاب شود، اگر به هر دلیل کار نکند، تاوانش را نه دایر کنندگان و ناظران آن، که محیط زیست کشور خواهد داد؛ بماند که بر اساس اسناد منتشره، علاوه بر اسیدی بودن پساب، امثال عنصرهای پرتوزا نیز از کارخانه فرآوری ید به دریاچه سرازیر می‌شود که معلوم نیست چه بلایی بر سر اینچه و مردمان حومه آن در آینده خواهد آورد!
در پایان گفتنی است، «تابناک» آمادگی دارد در راستای روشن شدن ابعاد ماجرا، پاسخ مسئولان شرکت ید اینچه و مدیران استانی و کشوری حفاظت محیط زیست کشور به این خبر را منتشر کنند.
مسولان مربوطه پیگیر باشند چنانچه پساب مضر است این واحد متخلف است و تا زمانی که مشکل را برطرف نکرده بهره برداری متوقف میگردد.