روابط تجاری با عربستان قطع نیست!

روابط ایران و عربستان بعد از سال 1320 تاکنون (به جز مقطع کوتاه چند ساله) همواره با مشکلاتی رو به رو بوده است و این روابط هیچگاه آن گونه که باید در سطح مطلوب برقرار نبوده است. در مورخه 13 دی ماه 1394 و پس از ماجرای حمله به سفارت عربستان در تهران، با اعلام وزیر امور خارجه عربستان سعودی روابط سیاسی این کشور به کلی با ایران قطع شد اما آمارهای گمرک نشان می دهد که روابط تجاری همچنان برقرار است.

به گزارش تابناک اقتصادی، در یک قرن اخیر روابط ایران و عربستان بارها با چالش های جدی مواجه بوده و در برخی موارد این روابط به کلی قطع شده است. اولین تنش ایران با عربستان به سال 1320 باز می گردد که دولت ایران رفتن به حج را ممنوع کرد. در سال 1322 ماجرای اعدام یکی از زائران ایرانی خانه خدا باعث شد تا روابط دو کشور به کلی قطع شود.

بعد از این ماجرا موضوعات دیگری که قبل از انقلاب اسلامی باعث مناقشاتی بین ایران و عربستان شد، موضوع استقلال بحرین و سپس مالکیت جزایر سه گانه تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی بود.  با پیروزی انقلاب اسلامی، امام خمینی (ره) از مردم کشورهای عربی خواست تا بر علیه حاکمان مستبد خود قیام کنند که این موضوع نیز باعث واکنش کشورهای عربی از جمله عربستان شد.

سپس جنگ ایران و عراق و حمایت عربستان از صدام حسین پیش آمد و روابط دو کشور تیره تر از گذشته شد.

در سال 1366 و با کشتار حاجیان ایرانی شدیدترین ضربه به روابط دو کشور وارد شد و امام خمینی (ره) اعلام کرد حتی اگر احتمال بخشش صدام وجود داشته باشد، هیچگاه نمی توان خیانت عربستان به اسلام را فراموش کرد. در دوران ریاست جمهوری مرحوم هاشمی رفسنجانی اندکی اوضاع روابط ایران و عربستان بهتر شد. در دوران ریاست جمهوری مرحوم هاشمی رفسنجانی وی دو بار با ولیعهد عربستان دیدار کردند.

بعد از دوران ریاست جمهوری نیز هاشمی رفسنجانی بارها به عربستان سفر کردند و جایگاه خاصی را در نزد مقامات عربستانی پیدا کرده بودند. با روی کار آمدن سیدمحمد خاتمی و نظریه گفتگوی تمدن ها روابط دو کشور بیش از پیش تقویت شد. این روابط تا زمان حمله آمریکا به عراق ادامه داشت تا اینکه این حمله باعث ایجاد تنش های در روابط دو جانبه شد اما این تنش ها آنقدری نبود که روابط ایران و عربستان را با چالشی جدی مواجه کند.

دولت هشتم رفت و جای خود را به دولت نهم و محمود احمدی نژاد و کابینه اش داد. به مرور در این دوره تنش های ایران عربستان به اوج خود رسید. هر چند که در این دوره محمود احمدی نژاد 4 بار در دولت نهم و یک بار در دولت دهم به عربستان سفر کرد اما مسائلی چون: حمایت عربستان از گروه تروریستی جندالشیطان، درگیری 2009-2010 یمن، متهم شدن ایران به اقدام ترور سفیر عربستان، نزاع داخلی لبنان (2008)، ترور دانشمندان هسته ای ایران، اعتراضات در عربستان سعودی (2011) و در نهایت جنگ داخلی سوریه باعث ایجاد تنش های جدی در روابط دو کشور شد.

با انتخاب روحانی به عنوان رئیس جمهور یازدهمین دولت ایران و تبریک عبدالله بن عبدالعزیر پادشاه عربستان به وی اندکی روابط بهتر شد اما سنگ اندازی های عربستان در مذاکرات برجامی، منازعات در سوریه، عراق و یمن، تجاوز جنسی پلیس فرودگاه جده به 2 نوجوان ایرانی، وقایع حج سال 1394 و کشته شدن صدها ایرانی در این حج دوباره روابط ایران و عربستان را رو به تیرگی برد و سرانجام آنچه باعث قطع کامل روابط دیپلماتیک دو کشور شد حمله به سفارت عربستان در تهران بود. بعد از این حمله، عادل الجبیر وزیر امور خارجه دولت عربستان در تاریخ 13 دی ماه 1394 اعلام کرد که روابط دیپلماتیک با ایران از این تاریخ قطع است و از هیات دیپلماسی ایران خواست تا ظرف 48 ساعت خاک این کشور را ترک کنند. یک روز پس از اعلام قطع رابطه عربستان با ایران، عادل الجبیر، وزیر امور خارجه عربستان سعودی، در این باره توضیح داد که این قطع رابطه شامل پایان یافتن تمامی مناسبات تجاری و هم‌ چنین لغو پروازها بین دو کشور می ‌شود.

علیرغم اینکه وزیر امور خارجه عربستان اعلام کرد که روابط تجاری دو کشور نیز قطع می شود اما آمارهای گمرک ایران نشان می دهد که همچنان بعد از این صحبت ها، روابط تجاری ایران و عربستان ادامه داشته است.

نمودار زیر میزان صادرات و واردات ایران از عربستان را طی دوره قطع روابط کامل، نشان می دهد. همان گونه که ملاحظه می شود حجم روابط تجاری کاهش یافته است اما قطع نشده است. در سال 1395 (اولین سال پس از قطع کامل روابط) میزان صادرات ایران به عربستان و واردات ایران از عربستان به ترتیب 234 هزار و 690 دلار و 4 میلیون و 190 هزار و 29 دلار بوده است. در سال 1396 میزان صادرات ایران به عربستان نسبت به سال 1395 افزایش یافته و به 612 هزار و 139 دلار رسیده است اما میزان واردات ایران از عربستان کاهش چشمگیری یافته و به 278 هزار و 499 دلار رسیده است. در 4 ماهه نخست سال 97 هم ایران تنها در خرداد ماه به کشور عربستان به میزان 107 هزار و 997 دلار بدنه برای کامیون، کامیونت و کشنده جاده ای به کد تعرفه 87079030 از گمرک شهید رجایی صادر کرده است.

روند تجارت ایران با عربستان نشان می دهد که هر چند عربستانی ها به مرور روابط تجاری خود را با ما قطع کرده اند و تمایلی به صادرات کالا به ایران ندارند اما ما همچنان به این کشور کالا صادر می کنیم و این باعث شده است تا تراز تجاری ما با این کشور در سال 96 و متعاقب آن در چهار ماهه نخست سال 97 مثبت شود.