حداقل میزان وابستگی بودجه به نفت در لایحه ۹۸، ۳۵ درصد/ بخش مسکن به عنوان یک پیشران با ۱۳۴ بخش دیگر اقتصاد در ارتباط می‌باشد/ رتبه ایران در شاخص شروع یک کسب و کار ۱۷۳ در بین ۱۹۰ کشور

رهبر انقلاب در دیدار خود با هیات دولت فرمودند: باید به بخش های پیشران نظیر مسکن، کشاورزی، خودرو، لوازم خانگی و همچنین اقتصاد دانش‌بنیان توجه ویژه کرد. ایشان این بخش های پیشران را موتور محرکه دیگر بخش ها دانستند. بررسی ها نشان می دهد بخش ساختمان و مسکن با 78 بخش اقتصادی دیگر دارای رابطه پیشین و با 56 بخش اقتصادی دارای رابطه پسین می باشد. همچنین سهم اشتغال بخش ساختمان و مسکن از کل اشتغال کشور حدود 11 درصد بوده است.

به گزارش تابناک اقتصادی، روز گذشته مورخه 30 مرداد ماه 1398 اعضای هیات دولت به مناسبت هفته دولت به رسم هر ساله دیداری را با رهبر انقلاب داشتند. رهبر انقلاب در این دیدار به مانند چندین سال گذشته در رهنمودهای خود بارها به اقتصاد و موضوعات اقتصادی اشاره کردند و اقتصاد را یکی از دو اولویت اصلی کشور در حال حاضر برشمردند. ایشان در سخنانشان درباره موضوع اقتصاد با اشاره به تأثیرگذاری مشکلات موجود بر طبقات ضعیف و متوسط، تولید داخلی را کلید اصلی حل این مشکلات خواندند و افزودند: البته به‌دست آوردن و چرخاندن این کلید در قفل مشکلات اقتصادی آسان نیست اما باید این کار را انجام داد. رهبر انقلاب سپس در تبیین اولویت ها در زمینه اقتصاد، بر سه مسئله تمرکز کردند: «قطع وابستگی به صادرات نفت خام»، «توجه به پیشران های اقتصادی که می توانند موتور محرکه دیگر بخشها قرار گیرند» و «ضرورت تغییر نگاه مسئولان و دستگاه ها به تولید کنندگان».

در ادامه با ارائه آمار و ارقام به بررسی دلیل تاکید رهبر انقلاب بر سه مسئله فوق الذکر اشاره خواهیم کرد.

قطع وابستگی به صادرات نفت خام

بررسی دیدارهای هیات دولت با رهبر انقلاب در سال های گذشته نشان می دهد که موضوع نفت و وابستگی به آن یکی از مواردی بوده که بارها به آن اشاره شده است. به عنوان نمونه رهبر انقلاب در سال 1396 در جریان اولین دیدار با هیات دولت دوازدهم فرمودند: سمت و سو کشور باید از اقتصاد رانتی و نفتی به سمت اقتصاد مولد و مردمی برود. اما علیرغم این تاکیدات رهبر انقلاب به موضوع قطع وابستگی به نفت خام در سال های اخیر چرا ایشان دوباره در سخنان اخیر خود بر روی این موضوع متمرکز شده اند؟

در آذر ماه سال گذشته که لایحه بودجه سال 98 برای ارسال به مجلس آماده شد، رهبر انقلاب دستور دادند که برخی موارد در این بودجه اصلاح شود. از همین رو، تقدیم لایحه بودجه 98 به مجلس تا دی ماه سال گذشته به تعویق افتاد. پس از رونمایی دوباره از لایحه بودجه سال 98، آن گونه که رئیس مجلس طی مصاحبه ای عنوان نمودند رهبر انقلاب دستور دادند ظرف 4 ماه اصلاح ساختاری در بودجه صورت بگیرد.

بررسی لایحه بودجه سال 98  و سخنان رهبر انقلاب پیرامون قطع وابستگی به نفت شاید ما را به سمت یکی از دلایل اصلاح ساختاری در بودجه هدایت کند. جدول زیر که از گزارش مرکز پژوهش های مجلس استخراج شده است نشان می دهد که حداقل درصد وابستگی بودجه به نفت در لایحه سال 1398 با رشدی 1.7 درصدی در مقایسه با قانون بودجه سال 1397 به 35 درصد رسیده است. این در حالی است که از آبان ماه 98 رسماً تحریم های نفتی ایران آغاز شده بود و فشارهای تحریم نفتی در اردیبهشت ماه سال جاری و با حذف معافیت نفتی هشت کشور به اوج خود رسید.

همین وابستگی بودجه به درآمدهای حاصل از صادرات نفت خام باعث شده است تا هم اکنون دولت برای جبران کسری بودجه 150 هزار میلیارد تومانی خود به چهار روشی متمسک شود که به گفته کارشناسان سه روش آن دست درازی به ثروت های ملی و بین نسلی و آینده فروشی است و تورم زا می باشد.

اما راهکار خلاصی از این وابستگی به صادرات نفت خام چیست؟

رهبر انقلاب در ادامه صحبت های خود فرمودند: تبدیل نفت خام به فرآورده های مختلف راه اصلی رهایی از وابستگی به صادرات نفت خام می باشد. ایشان افزودند: همچنان که بارها گفته شده است، می توانیم با استفاده از اندیشمندان و صنعتگران، علاوه بر فرآورده های فعلی نظیر گاز و بنزین، در آینده به ترکیبات و تولیدات دیگری دست یابیم که ارزش صادراتی آنها چندین برابر نفت خام باشد.

رهبر انقلاب اسلامی، توجه ویژه رئیس جمهور، وزارت نفت و دیگر دستگاه ها را به ساخت پالایشگاه ضروری دانستند و افزودند: مشکل هزینه تولید پالایشگاه را نیز می توان با نقدینگی موجود در کشور و مدیریت قوی حل کرد.

توجه به پیشران های اقتصادی که می توانند موتور محرکه دیگر بخشها قرار گیرند

رهبر انقلاب در توضیح خود در این باره فرمودند: باید به بخش های پیشران نظیر مسکن، کشاورزی، خودرو، لوازم خانگی و همچنین اقتصاد دانش‌بنیان توجه ویژه کرد چرا که فعال شدن هر کدام از اینها می تواند بخشهای مختلف دیگر را به حرکت وا دارد و حرکت عمومی اقتصادی کشور را به کلی متحول کند.

پژوهش های اقتصادی نشان می دهد که به عنوان نمونه مسکن نقش اساسی را در اقتصاد ایران بازی می کند و برای اینکه بیشتر ملموس شود که چرا رهبر انقلاب این بخش را به عنوان یک بخش پیشران در اقتصاد عنوان کرده اند و آن را موتور محرکه دیگر بخش ها دانسته اند و دولت را به توجه ویژه به آن دعوت کرده اند باید گفت، حسین عبده تبریزی کارشناس مسائل اقتصادی طی یک ارائه در  29 خرداد 1393 بیان داشت: بخش ساختمان و مسکن با 78 بخش اقتصادی دیگر دارای رابطه پیشین و با 56 بخش اقتصادی دارای رابطه پسین می باشد. همچنین در این ارائه ذکر شده بود که سهم اشتغال بخش ساختمان و مسکن از کل اشتغال کشور حدود 11 درصد بوده است و اشاره شده بود که هر واحد افزایش در ارزش افزوده بخش ساختمان و مسکن می تواند تولید ناخالص داخلی را 2.7 واحد افزایش دهد.

همان گونه که ملاحظه می شود بخش مسکن در مجموع با 134 بخش دیگر اقتصاد در ارتباط می باشد بنابراین به درستی رهبر انقلاب این بخش را یکی از بخش های پیشران اقتصاد و موتور محرکه سایر بخش ها عنوان کرده اند و خواستار توجه ویژه دولت به آن  شده اند.

ضرورت تغییر نگاه مسئولان و دستگاه ها به تولید کنندگان

حضرت آیت الله خامنه‌ای در ادامه صحبت های خود، تغییر نگاه مجموعه دولت، مسئولان و دستگاه ها به تولید کنندگان را ضروری خواندند و با مقایسه تولیدکنندگان با رزمندگان سال های دفاع مقدس تأکید کردند: تولیدکنندگان رزمندگان جنگ اقتصادی با دشمنان هستند و باید با این چشم به آنها نگاه کرد. ایشان با انتقاد مجدد از مشکلات موجود بر سر راه ایجاد واحدهای تولیدی گفتند: گاهی برای فعالیت یک واحد تولیدی باید نه از ۷ خوان بلکه از ۷۰ خوان عبور کرد که مسئولان باید این مشکل جدی را حل کنند و مقررات زائد و موانع تولید را رفع کرد.

رهبر انقلاب در همین زمینه، نگاه ویژه دولت به بنگاه های متوسط و کوچک را خواستار شدند و افزودند: این نگاه ویژه، رکن اصلی در اقتصاد مقاومتی است که همه مسئولان آن را پسندیده اند و قول اجرا داده اند که البته کارهایی هم شده است.

همان گونه که رهبر انقلاب اشاره کرده اند گاهی برای فعالیت یک واحد تولیدی باید نه از ۷ خوان بلکه از ۷۰ خوان عبور کرد. بررسی ها نشان می دهد که وضعیت ایران در شاخص شروع یک کسب و کار، وضعیت چندان مناسبی نیست. طبق آخرین گزارش بانک جهانی در زمینه انجام کسب و کار، ایران در شاخص شروع یک کسب و کار در سال 2018 با کسب نمره 67.79 در بین 190 کشور در جایگاه 173م قرار گرفته است! این در حالی است که ایران در سال 2017 با کسب نمره 85.16 در جایگاه 97م در بین 190 کشور قرار گرفته بود. زیرشاخص های شروع یک کسب و کار نشان می دهد که اگر یک فعال اقتصادی در ایران بخواهد کسب و کاری را راه اندازی کند باید حدود 10 فرآیند را در مدت 72.5 روز با هزینه ای به میزان 1.2 درصد از درآمد سرانه خود طی کند. این در حالی است که در سال 2017 تعداد فرآیندهای لازم برای شروع یک کسب و کار 8.5 مرحله و تعداد روزهای مورد نیاز برای طی این فرآیندها 15 روز با هزینه 1.4 درصد از درآمد سرانه تخمین زده شده بود.

همچنین رهبر انقلاب در بخش دیگری از سخنان خود خواستار نگاه ویژه دولت به بنگاه های کوچک و متوسط شده اند. بررسی ها نشان می دهد که بنگاه های کوچک و متوسط سهم بسزایی را در اقتصاد کشورهای پیشرفته دارند و این بنگاه ها نقش موثری را در رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال بازی می کنند. به عنوان نمونه طبق گزارشی با عنوان Entrepreneurship at a glance که در سال 2017 تهیه شده است و توسط اتاق بازرگانی تهران بازنشر گردیده، 98.3 درصد از تعداد کل بنگاه های کشور ترکیه بنگاه های خرد هستند و 74 درصد از اشتغال این کشور مربوط به همین بنگاه های کوچک و متوسط می باشد.

برای درک بهتر از وضعیت اقتصاد ترکیه و نقش بنگاه های خرد و کوچک در این اقتصاد و مقایسه آن با اقتصاد ایران باید به این سخنان محمدرضا مودودی سرپرست سازمان توسعه تجارت در 14 تیرماه سال جاری اشاره کرد: "آمارها نشان می‌ دهد که در حال حاضر تنها یک شرکت ایرانی سالانه بیش از یک میلیارد دلار صادرات می‌ کند و تعداد شرکت‌ هایی که بیش از ۵۰۰ میلیون دلار صادرات سالانه دارند، کمتر از انگشتان دو دست است. در مجموع تعداد شرکت ‌های ایرانی که بیش از ۱۰ میلیون دلار صادرات سالانه دارند، به عدد ۴۵۰ هم نمی رسد. برای پیدا کردن فهم بهتری از این شرایط می ‌توان نگاهی به اقتصاد صادراتی ترکیه داشت. جدیدترین آمارها نشان می ‌دهد که ۱۶۰۰ شرکت‌ ترک بیش از ۱۰ میلیون دلار صادرات سالانه دارند، یعنی رقمی نزدیک به چهار برابر ایران. نکته جالب این است که به همین مقیاس، صادرات کل ترکیه نیز از ما بیشتر است؛ یعنی آنها سالانه چهار برابر ایران صادرات غیرنفتی دارند. "