حملات پهپادی نیروهای یمنی به تاسیسات غول نفتی عربستان، آرامکو، به خروج ۷/ ۵ میلیون بشکه‌ای تولید روزانه عربستان منجر شده است؛ یعنی چیزی بیش از نیمی از تولیدات نفتی سعودی‌ها و ۶ درصد عرضه کل نفت دنیا. این اتفاق مجددا برآوردها از آینده نفت را در صدر اخبار جهان قرار داد. در کنار اثر این رویداد بر عرضه نفت؛ نگرانی از ریسک‌های ژئوپلیتیک نیز به بازار جهانی بازگشت.
این دو مساله بازار پیش‌بینی‌ها را داغ‌تر از همیشه کرد. عموم گروه‌های تحلیلی اثر انفجار در آرامکو را افزایشی دانسته که دامنه رشد آن به میزان خسارت‌ها و مدت زمان لازم برای بازیابی و تعمیر تاسیسات آسیب‌دیده وابسته است. در حداقل برآوردها افزایش سه دلاری بهای طلای سیاه در کوتاه‌مدت پیش‌بینی شده است، اما در صورت جدی اعلام شدن خسارات وارده، برخی تحلیلگران نفت ۱۰۰ دلاری را نیز دور از انتظار نمی‌دانند.
با این حال، عربستان اعلام کرده با استفاده از نفت ذخیره شده در انبارهای خود نیاز مشتریان را تامین خواهد کرد. آمریکا نیز برای رهاسازی ذخایر استراتژیک نفتی خود اعلام آمادگی کرده البته هر دو راهکار با موانعی مواجه است. افزایش تولید نفت دیگر اعضای اوپک و کاهش تحریم‌ها علیه ایران از دیگر جایگزین‌های احتمالی نفت سعودی‌ها عنوان می‌شود.
جهان طی دو روز گذشته در شوک بزرگ حملات به تاسیسات غول نفتی آرامکو، شرکت دولتی نفت عربستان که بزرگ‌ترین شرکت دنیا نیز محسوب می‌شود، قرار گرفت. روز شنبه ناوگانی متشکل از ۱۰ پهپاد متعلق به حوثی‌های یمن، تاسیسات نفتی آرامکو در شرق این کشور را مورد اصابت قرار دادند و این تفکر را که تاسیسات نفتی عربستان نفوذ ناپذیرند با تردید مواجه کردند. تصاویر ماهواره‌ای ناسا از رد دود سیاهی که غرب آرامکو را پوشانده بود، نشان از شدت بالای حملات داشت. موضوعی که نشان می‌دهد امروز یعنی در اولین روز بازگشایی بازارهای جهانی بعد از این واقعه بازار نفت احتمالا با شوک قیمتی مواجه خواهد شد.
دومین حمله
آن‌طور که مقامات سعودی اعلام کرده‌اند حملات ساعت ۴ صبح به وقت محلی رخ داده است. میدان نفتی خریص با ظرفیت تولید ۵/ ۱ میلیون بشکه در روز که دومین میدان بزرگ نفتی عربستان محسوب می‌شود، به همراه تاسیسات فرآورش نفت خام در بقیق با ظرفیت ۷ میلیون بشکه در روز که تقریبا کل میزان صادرات نفت عربستان را در بر می‌گیرد، تاسیسات آسیب‌دیده هستند. این حملات دومین حمله جدی حوثی‌های یمن به تاسیسات نفتی این کشور طی ۴ سال جنگ بین دو کشور بوده است. حمله اول در ماه مه به خط لوله انتقال نفت این کشور رخ داد، خط لوله‌ای به ظرفیت ۵/ ۱ میلیون بشکه در روز که نفت را از شرق به سواحل غربی عربستان در دریای سرخ منتقل می‌کند و مسیر جایگزینی تنگه هرمز برای صادرات نفت عربستان محسوب می‌شود. با وجود اینکه این حمله آسیبی جدی به این تاسیسات وارد نکرد اما به جهش ۲ دلاری قیمت نفت طی چند روز منجر شد. اما به نظر می‌رسد حملات روزهای اخیر ابعاد بسیار بزرگ‌تری داشته است. این حملات یکی از بزرگ‌ترین حملات به تاسیسات نفتی عربستان بوده است؛ آن‌طور که واشنگتن پست در گزارشی می‌نویسد، بزرگ‌ترین حملات به تاسیسات نفتی عربستان طی دهه‌های اخیر و از زمان موشک‌باران صدام حسین در سال ۱۹۹۱ بوده است.
۶درصد از عرضه نفت جهان خاموش شد
با وجود عدم اطلاع‌رسانی اولیه از سوی مقامات سعودی، بالاخره عصر روز شنبه آرامکو با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که حدود ۷/ ۵ میلیون بشکه یعنی بیش از نیمی از ظرفیت تولید نفت این کشور و معادل ۶درصد از عرضه جهانی نفت از مدار خارج شده است. بسیاری حمله به بقیق را حمله به «پازل حیاتی» صنعت نفت عربستان می‌دانند. رابرت مک نالی، معاون سابق امنیت ملی در دولت جورج دبلیو بوش، بقیق را «جواهر تاج پادشاهی عربستان سعودی» نامیده است. با این حال سعودی‌ها به مشتریان خود اطمینان داده‌اند که در روند صادرات نفت این کشور اختلالی ایجاد نخواهد شد و عرضه با استفاده از نفت انبار شده در ذخایر عربستان ادامه دارد. عربستان در ماه آگوست روزانه ۸/ ۹ میلیون بشکه در روز نفت تولید کرده که حدود ۱۰ درصد از عرضه جهانی نفت محسوب می‌شود. این کشور در نوامبر سال گذشته همزمان با اعمال تحریم‌های آمریکا علیه ایران تولیدات خود را به بیش از ۱۱ میلیون بشکه در روز رساند.
آن‌طور که منابع اطلاعاتی آمریکا اعلام کرده‌اند، ۱۵ سازه در تاسیسات فرآورش نفت خام بقیق آسیب دیده‌اند و برخی منابع میزان خسارات را تا ۳۱ میلیارد دلار برآورد کرده‌اند. علاوه بر این از دست رفتن روزانه ۷/ ۵ میلیون بشکه صادرات نفت به معنای از دست رفتن حدود ۳۵۰ میلیون دلار درآمد روزانه عربستان است. امین ناصر، مدیرعامل شرکت آرامکو روز شنبه اعلام کرد ظرف ۴۸ ساعت روند پیشرفت بازسازی تاسیسات آسیب‌دیده اطلاع‌رسانی خواهد شد. باید دید امروز اطلاعات جدیدی از عربستان به گوش خواهد رسید یا خیر؟
چهار جایگزین نفت عربستان
برخی منابع به رویترز گفته‌اند بازسازی تاسیسات آسیب‌دیده چند هفته زمان لازم دارد. در صورتی که چنین برآوردی درست باشد، جهان باید به دنبال جایگزین‌هایی برای نفت عربستان سعودی برود.آمریکا اعلام کرده که آماده رهاسازی ذخایر استراتژیک(SPR)خود برای جبران افت عرضه نفت عربستان است، با این حال آن‌طور که پلاتس گزارش می‌دهد، کارشناسان احتمال چنین اقدامی را از سوی واشنگتن در کوتاه‌مدت چندان بالا نمی‌دانند. باب مک نالی، رئیس گروه انرژی Rapidan Energy، به پلاتس گفته است: «گمان نمی‌کنم این یک اتفاق قریب‌الوقوع باشد. همه چیز بستگی به این دارد که چه میزان خسارت وارد شده و بازگشت تولید به روند عادی چه مدت طول خواهد کشید.» مدیر ارشد انرژی در شورای امنیت ملی در دولت جورج دبلیو بوش بر این باور است که ایالات متحده باید هرگونه انتشار ذخایر استراتژیک خود را با آژانس بین‌المللی انرژی هماهنگ کند. به گفته او اگر در چند روز آینده بقیق به مدار تولید بازگردد، احتمال هرگونه آزادی SPR منتفی خواهد بود. مک نالی می‌گوید: «تنها در صورت ایجاد اختلال در درازمدت در تاسیسات یا انتظار افزایش درگیری نظامی و ایجاد اختلال در روند تولید عربستان، گزینه آزادی ذخایر استراتژیک به‌طور جدی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در حال حاضر، دولت آمریکا تنها با اظهارات کلامی در این خصوص اطمینان‌هایی می‌دهد. به نظر من فعلا آنها درخصوص یک اختلال بلندمدت نگرانی ندارند.» کوین بوک، مدیر عامل شرکت ClearView Energy نیز آزادسازی ذخایر استراتژیک آمریکا را بسته به میزان خسارت در بقیق دانسته است. بوک در گفت‌وگو با پلاتس اعلام کرده یک اقدام موثرتر به جای آزادسازی ذخایر استراتژیک آمریکا و برای پر کردن کمبود عرضه نفت عربستان، افزایش تولید دیگر اعضای اوپک است. آن‌طور که بوک می‌گوید، مسائل فنی و محدودیت‌های زیرساختی یکی از موانع عملی شدن وعده آمریکا برای آزادسازی ذخایر استراتژیک این کشور است. حجم ذخایر استراتژیک آمریکا حدود ۶۴۵ میلیون بشکه است، با این حال سواحل دریایی این کشور محدودیت‌هایی برای انتقال نفت دارد. آن‌طور که وزارت انرژی این کشور در سال ۲۰۱۶ در گزارشی اعلام کرده آمریکا حداکثر می‌تواند روزانه ۱/ ۲ میلیون بشکه از ذخایر استراتژیک خود را آزاد کند.
پلاتس همچنین بر این باور است که در صورت طولانی شدن اختلالات عرضه عربستان، این کشور می‌تواند از نفت انبار‌شده خود در ژاپن برای تامین تقاضای مشتریانش استفاده کند. با این حال مک نالی می‌گوید: «موجودی‌های نفت خام رو به کاهش است. عربستان سعودی حدود ۱۸۸ میلیون بشکه نفت انبار شده دارد که با این میزان می‌تواند تنها به مدت ۳۷ روز ۵ میلیون بشکه نفت از دست رفته در بقیق را جبران کرد.» در این میان برخی نیز رفع تحریم‌های ایران را آسان‌ترین و سرراست‌ترین مسیر برای جایگزینی نفت عربستان می‌دانند. سندی فیلدن، تحلیلگر بازار نفت در این‌باره می‌گوید: راه‌حل سریع و آشکار چشم‌پوشی آمریکا از تحریم‌های ایران است، ایرانی‌ها تانکرهایی پر از نفت دارند که آماده حرکتند. با این حال این راه‌حل از لحاظ سیاسی فشارها و تبعات بسیاری برای دولت ترامپ خواهد داشت. مک نالی نیز با اشاره به این راه‌حل می‌گوید، همه‌چیز بستگی به شدت آسیب و مدت زمان لازم برای بازگشت این تاسیسات دارد. اگر همه چیز به درازا بکشد ممکن است از نفت ایران برای جبران کمبود جهانی استفاده شود.
ریسک‌ها افزایش می‌یابد
حتی اگر اختلالات ایجاد شده در عرضه نفت در پی این حملات قابل رفع شدن باشد باز‌هم نمی‌توان تاثیر روانی که این اتفاق بر بازار نفت داشته را نادیده گرفت. در واقع این اتفاق نشان داد که تنش‌های ژئوپلیتیک منطقه از تهدیدهای غیرمستقیم به سطوح بالاتر و به حملات مستقیم‌تری رسیده است. این موضوع در کنار نااطمینانی‌هایی که در عراق، یمن، لیبی و دیگر نقاط جهان قرار دارد، بازار را با استرس بیشتری مواجه می‌کند. به گفته کارشناسان پلاتس، نگرانی‌های سمت تقاضا موجب بی‌تفاوتی معامله‌گران به ریسک‌های ژئوپلیتیک شده بودند، اما این حملات مجددا توجهات را به وقایع منطقه جلب خواهد کرد. از سوی دیگر این حملات احتمال تنش‌های منطقه‌ای را افزایش داده است. به گفته کارشناسان هرچه این آسیب‌ها شدیدتر و خسارات بیشتری به عربستان تحمیل شده باشد احتمال افزایش تنش در منطقه خاورمیانه نیز بیشتر می‌شود.
علاوه بر این، حملات اخیر نشان داد که تاسیسات بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان آسیب‌پذیرتر از آن‌چیزی است که گمان می‌شد و امنیت عربستان را زیر سوال برد. عربستان بارها اعلام می‌کرد که تاسیسات نفتی خود را بعد از حملات القاعده در سال ۲۰۰۶ بازبینی کرده و امنیت آنها را به سطوح بالایی ارتقا داده است. این در حالی است که انفجارهای اخیر در فاصله خریص و بقیق یعنی حدود ۵۰۰ مایل از خاک عربستان انجام شده، بنابراین تردیدها از توانایی این کشور برای تامین امنیت در خاک خود را ایجاد کرده است. همچنین حال بازار نمی‌تواند به ظرفیت مازاد تولید جهان چندان دلگرم باشد. بر اساس گزارش‌های موجود ظرفیت مازاد عرضه جهان در حال‌حاضر حدود ۳/ ۲ میلیون بشکه در روز است. با این حال بخش مهمی از این ظرفیت مازاد یعنی بیش از ۶/ ۱ میلیون بشکه در روز در عربستان و در منطقه مورد حمله قرار گرفته است.
نفت سه رقمی در راه است؟
هرچند آژانس بین‌المللی انرژی پیش از همه به این واقعه واکنش نشان داد و به بازار نسبت به عدم کمبود در سمت عرضه اطمینان داد، اما نگرانی‌های بسیاری از سوی کارشناسان درباره تاثیر این تحولات بر قیمت نفت مطرح می‌شود.کارشناسان اس‌اندگلوبال پلاتس گفته‌اند باوجودادعای عربستان و بیانیه آژانس قیمت نفت از ۷۰ دلار عبور کرده و به مرز ۸۰ دلار بر بشکه نزدیک خواهد شد. به گفته آنها از بین رفتن امنیت و اعتماد به عدم تحقق ریسک‌های ژئوپلیتیک قیمت نفت را ۵ تا ۱۰ دلار افزایش خواهد داد و علاوه بر این ریسک‌های ژئوپلیتیک منطقه‌ای موجب اختلاف قیمت ۵ تا ۱۰ دلاری نفت‌خاورمیانه با دیگر نفت‌های جهان خواهد شد. بنابراین نفت از محدود ۵۵ تا ۶۵ دلاری خارج خواهد شد و نه تنها به ۷۰ دلار بر بشکه خواهد رسید بلکه ممکن است تا مرز ۸۰ دلار بر بشکه نیز صعود کند. مک نالی که بقیق را به جواهر تاج پادشاهی تشبیه کرده، بر این باور است که اگر آسیب‌ها به بقیق جدی و تعمیر آن ماه‌ها زمان ببرد، نفت به ۱۰۰ دلار خواهد رسید. او می‌گوید: «بقیق نه‌تنها ۵ درصد از عرضه جهانی نفت را کنترل می‌کند، بلکه تقریبا تمام ظرفیت تولید اضافی را نیز در اختیار دارد.»
کوین بوک، مدیر شرکت کلیرویو انرژی نیز می‌گوید: تاثیرگذاری این اتفاق بر قیمت، به زمان تعمیرات بستگی دارد که می‌تواند چند هفته تا چند ماه به طول بینجامد. طبق تحقیقات و فرضیات ما، با توجه به ظرفیت ذخیره اوپک، حداقل یک میلیون بشکه در روز کاهش تولید نفت در بازار به‌وجود می‌آید که این باعث می‌شود قیمت نفت برنت حداقل ۶ دلار جهش کند. این در حالی است که اگر زمان تعمیرات به سه‌هفته برسد، قیمت نفت ۱۰ دلار افزایش خواهد یافت. این کارشناس بازار نفت بر این باور است که عربستان انگیزه‌های بسیاری برای انتشار هرگونه اخبار خوبی دارد، بنابراین اگر تا پیش از بازگشایی بازار، خبر خوبی از این کشور و روند بازسازی تاسیسات منتشر نشود، بازار بدترین حالت را در نظر خواهد گرفت. اندرو لیپو، مدیرعامل شرکت نفت‌لیپو می‌گوید: این اتفاق بسیار بزرگی است. من با درنظر گرفتن بدترین حالت، انتظار دارم قیمت نفت در روز دوشنبه با ۵ تا ۱۰ دلار افزایش، باز شود. قیمت بنزین هم با ۱۲ تا ۱۵ سنت جهش در هر گالن مواجه خواهد شد.کایل کوپر، مدیر تحقیقات مشاوران IAF نیز در این‌باره به سی‌ان‌بی‌سی گفته است: «با توجه به پیامدهای حمله مستقیم به این تاسیسات، حدس من این است که حداقل ۵ دلار نفت افزایش خواهد یافت. بنابراین اگر من تاکنون در موقعیت‌های فروش یا Short position سرمایه‌گذاری کرده بودم روز دوشنبه اولین پیشنهاد موقعیت خرید یا long position را که ببینم خریداری می‌کردم.»روبرتو دوستلندر، رئیس تجارت انرژی سیپورت گلوبال نیز گفته است، «بسته به زمان بازگشت چرخه تولید، رشد قیمت نفت می‌تواند ۱۰ دلار در هر بشکه باشد.» به گفته این کارشناس بازار نفت، تا روز دوشنبه و زمان بازگشایی بازار اطلاعات بیشتری از سوی سعودی‌ها منتشر می‌شود، تاثیر این حوادث می‌تواند به ۳ تا ۵ دلار برسد.
رویای سعودی در کما
در این میان به نظر می‌رسد یکی از اثرات جانبی این حمله، کاهش جذابیت سهام آرامکو برای معامله‌گران باشد. عربستان در نظر دارد که حدود ۵ درصد از سهام آرامکو را برای اولین بار در بورس داخلی این کشور (تداول) و بورس‌های بین‌المللی در سال ۲۰۲۰ عرضه کند. از آنجا که آرامکو بزرگ‌ترین و پرسودترین شرکت دنیا است، این موضوع با استقبال زیادی از سوی معامله‌گران و بزرگ‌ترین بانک‌های جهان مواجه شده بود. با این حال به نظر می‌رسد حملات اخیر مخاطرات خرید سهام این شرکت را بیشتر از قبل به نمایش درآورده است. حسناین ملیک، رئیس تحقیقات استراتژیک در تلیمر در این خصوص می‌گوید، «این حملات آشکارا خطرات امنیتی که باید در ارزیابی آرامکو در نظر گرفته شوند را نشان می‌دهد.» یک منبع آگاه که در جریان روند فروش سهام آرامکو قرار دارد با بیان اینکه ممکن است افت ۷/ ۵ میلیون بشکه‌ای تولید نفت عربستان به جهش قیمت‌ها منجر شود، افزوده است: «با این حال همچنان این حملات یک مشکل آشکار برای عرضه اولیه آرامکو خواهد بود.»
ارزش آرامکو تا حدود زیادی به قیمت نفت وابسته است، چراکه ذخایر عربستان به‌عنوان دارایی‌های آرامکو لحاظ خواهد شد. بن سلمان ارزش آرامکو را ۲هزار میلیارد دلار برآورد کرده بود در حالی که کارشناسان حداکثر ارزش این شرکت را ۵/ ۱ هزار میلیارد دلار می‌دانند. از این رو قیمت بالای نفت موجب افزایش ارزش آرامکو و افزایش احتمال تحقق ارزیابی ولیعهد سعودی از ارزش این شرکت خواهد شد. قرار است درآمد حاصل از فروش سهام آرامکو تامین‌کننده منابع مالی لازم برای تحقق برنامه چشم‌انداز سعودی ۲۰۳۰ باشد، برنامه‌ای که عامل اصلی آن بن‌سلمان، ولیعهد این کشور است. اولین واکنش به حملات به آرامکو در بورس داخلی عربستان به نمایش درآمد. اولین روز بازگشایی بازارهای این کشور در هفته که روز یکشنبه است، با افت ۳/ ۲ درصدی بازار سهام تداول به پایان رسید. از این رو انتظار میرود که دیگر بازارهای جهانی به خصوص سهام شرکت‌های انرژی امروز به‌عنوان اولین روز بازگشایی بازارهای بین‌المللی به این واقعه واکنش نشان دهند.
افول قدرت بن‌سلمان با نفت؟
در تماس تلفنی بین رئیس‌جمهور آمریکا و ولیعهد سعودی در روز شنبه، ترامپ بر تاثیر منفی حملات اخیر بر اقتصاد آمریکا و همچنین اقتصاد جهانی تاکید کرد و همچنین برای همکاری آمریکا با پادشاهی در حمایت از امنیت و ثبات عربستان ابراز آمادگی کرد. بن سلمان نیز در پاسخ از توانایی کشورش برای مقابله با این حملات خبر داده است. اما در سوی دیگر ماجرا، مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا با طرح ادعاهایی ایران را مسوول حملات اخیر دانسته، موضع‌گیری که عینا از سوی صهیونیست‌ها نیز اتخاذ شده است. با این حال وزیر امور خارجه کشورمان هرگونه مرتبط کردن ایران به این حملات را نشان از به بن‌بست رسیدن سیاست‌های منطقه‌ای عربستان و آمریکا دانسته است.
اما اینها تنها واکنش‌های سیاسی به اتفاقات اخیر نبود، در این بین برخی بر این باورند که قدرت بن‌سلمان به سرآمده است. بوروس ریدل، عضو سابق سیا(CIA) در رابطه با این تحولات می‌نویسد: «سال‌ها است که دولت سعودی با رهبری بن سلمان دست به فاجعه‌ای انسانی در یمن زده است. اما حال دامنه این فاجعه در حال ضربه زدن به امنیت انرژی و اقتصادی جهان است. حال نوبت آن است که ترامپ بخواهد بن‌سلمان از قدرت کناره‌گیری کند.»
منبع: دنیای اقتصاد
