رقابتهاي جام جهاني فوتبال، اين روزها سرخط اخبار بسياري رسانههاي خبري دنيا است. صرف نظر از تبعات و اغراض پيدا و پنهان در برجسته سازي و دامن زدن به اخبار يك رقابت ورزشي در سطح بالاترين و مهمترين خبرهاي روز در جهان پرآشوب امروز، ظهور و بروز حاشيههايي جديد در اخبار جام جهاني 2010 آفريقاي جنوبي نيز قابل تامل است.
به گزارش ايسنا؛ اين روزها، رسانههاي تصويري و مكتوب داخلي و خارجي در كنار انعكاس پر آب و تاب اخبار بازيهاي فوتبال، پيشبيني نتايج اين رقابتها از سوي يك هشت پا در آلمان را دنبال ميكنند. هشت پايي كه پس از پيشبيني درست نتايج بازي هاي تيم ملي فوتبال آلمان، نتايج فينال اين رقابتها با حضور اسپانيا و هلند را هم پيش بيني كرده است!
دامنه خبرسازيها پيرامون اين هشت پاي پيشگو چنان بالا گرفته كه نخست وزير اسپانيا پس از پيشگويي خوشايند حيوان كه به طور زنده از تلويزيون اسپانيا پخش شد، به شوخي گفت: «بايد از اين جانور پيشگو مراقبت ويژه اي به عمل آيد. فکر مي کنم لازم باشد تيمي براي حمايت از اين هشت پا به آلمان بفرستيم!»
تقلاي نرمتني گرفتار و گرسنه در آكواريومي در شهر اوبرهاوزن آلمان كه در جستوجوي غذا به سوي دو ظرف منقش به پرچم كشورهاي رقابتكننده در مسابقات فوتبال رانده ميشود و تصادفا يا با ترفندي از سوي گردانندگان اين نمايش اول به سراغ يكي از اين ظرفها ميرود كه با احتمال 50 درصد برنده مسابقه است شايد به عنوان شوخي اي نه چندان جالب در كنار اخبار ريز و درشتي كه قرار است در حاشيه جام جهاني فوتبال به خورد ميليونها مخاطب رسانهها در جهان برود، چندان شايسته اعتنا نباشد اما مشكل اين جاست كه بعضيها همين شوخي مضحك و رفتار كاملا تصادفي و بي پايه و اساس هشت پاي نگون بخت را چنان جدي ميگيرند كه سرتيتر بخشهاي مختلف خبري راديو و تلويزيون و روزنامهها ميكنند تا جايي كه يك روزنامه سراسري كشور نيم صفحه اول خود را به عكسي بزرگ از اين هشت پا اختصاص ميدهد يا رسانهاي ديگر در بخشي كه قرار است اخبار فناوري را منعكس كند با آب و تاب به گزارش تصويري و اعلام روزانه پيشبينيهاي هشت پا و جانوران نگون بخت ديگري كه به عنوان رقيب آن علم شدهاند ميپردازد!
البته شكي نيست كه اگر از رواجدهندگان اين قبيل پيشبيني هاي بي اساس درباره توانايي اين هشت پا در پيشبيني نتايج مسابقات فوتبال بپرسيم خود به خرافه و مهمل بودن آن اذعان ميكنند اما سوال اينجاست كه چرا با علم به اين قضيه به اين مطالب پوچ و بي اساس دامن ميزنند و آيا به تبعات ضدعلمي ترويج اين قبيل خرافات در سطح عمومي خصوصا كودكان و نوجوانان فكر كردهاند؟ آيا صرف انتشار يك خبر در رسانههاي خارجي كه چه بسا با هدف تضعيف روحيه تيمهاي رقيب يا اهداف ديگر و چند البته در بستر فرهنگي كاملا متفاوت صورت ميگيرد توجيه موجهي است كه رسانههاي داخلي به تقليد از آن و به منظور جلب مخاطب بيشتر هر خرافهاي را خورد مخاطبان بدهند؟
شبه علم در جهان مدرن امروز هم پرمشتري است!دكتر مهدي زارع از فعالان حوزه ترويج علم كه به عنوان معاون پژوهشي پژوهشگاه بينالمللي زلزلهشناسي و مهندسي زلزله، با توجه به ظهور گاه و بي گاه مدعيان وطني و خارجي پيش بيني زلزله و عوارض ريز و درشت پيشگوييهاي آنها با چنين پيشگوييهايي بيگانه نيست، درباره هشت پاي پيشگو ميگويد: «واضح است كه در هر حالتي احتمال درست بودن اين نوع پيش بيني 50 درصد است - چون در يك بازي نيمه نهايي جام جهاني بالاخره يكي از طرفين ميبرند!- مهم هم نيست كه يك هشت پا اين كار را بكند، يا يك انسان با هر وسيله اي مثل شير يا خط، فال گيري، نوشتن يك برنامه رايانهيي يا ... اين كار را انجام دهد. مهم اين نيست كه اين هشت پا را چه كسي در فال گيري مورد نظر به كار گرفته، مهم ميزان توجهي است كه بر انگيخته و جذابيتي كه شبه علم دارد.»
وي افزود:«رسانه ها هر خبري كه جذاب باشد - مثل همين خبر - منتشر مي كنند، ولي مساله اين است كه چرا اصلا اين روشهاي رمز آلود، شانسي، شبه علمي و مخالف عقل و تفكر همچنان مورد توجه و ظاهرا مهم هستند؟ خلاصي از تفكر و عدم نياز به استدلال، دل سپردن به شانس و اقبال و نشان دادن صحت ظاهري نتايج چنين پيش بيني هايي - كه بالاخره در بعضي موارد به همان شيوه شانسي درست از آب در مي آيند - ظاهرا چنان جذابند كه مردم در سراسر دنيا هنوز و همچنان به اين خرافات مي پردازند.
البته جام جهاني فوتبال بهانه اين توجه جهاني به يك خبر شبه علمي است، ولي همين بهانه به خوبي نشان داده است كه چگونه شبه علم در ميان مردم دنياي امروز در دهه دوم از سده بيست و يكم قوي است و بشر در دنياي امروز چه راه طولاني در پيش رو دارد تا به روش علمي و تفكر علمي و استدلال و غلبه خرد در كار خود باور بياورد.»
زارع در عين حال به چند نكته جالب در ماجراي اين جناب هشت پا ميپردازد: «ناپيدا بودن روشي كه براي پيش بيني به كار مي گيرد -اصلا روشي به كار مي برد؟- حتي اگر از هشت پا هم در پيش بيني استفاده شود و عملا همه هم بدانند كه هيچ روشي در كار نيست، باز هم رسانه ها از او و نتايجش خبر و گزارش پخش ميكنند! و اينكه مردم بالاخره به مطالب رمزآلود، حتي اگر منبع آن هشت پا هم باشد، توجه نشان مي دهند!
وي گفت: « به نظرم از همه مهمتر يك جنبه در اين توجه به هشت پا - و به طور كلي فال بيني - نهفته است: هر جا كه مساله مهمي در ميان باشد، پيچيدگي در كار باشد، مردمان از روند كار سر درنياورند و داده هاي كافي در اختيار همه نباشد، چه كاري راحت تر از فرار از روش علمي، دوري از تفكر، تعقل و استدلال و اجتناب از فشار آوردن به مغز وجود دارد؟ بسياري به دنبال پيشبيني غير علمي - به صورت فال بيني - مي روند، خيال همگان هم راحت است كه اين نوع روشها ظاهري از دانايي يا علم در خود دارند، ولي هيچ كس، هيچ روزي نخواهد توانست مراحل و متدولوژي اين نوع پيشبيني را پيدا كرده و تبيين كند و اين هنگامي است كه از علم و روش علمي دوري جسته ايم.»
زارع با اشاره به شباهت هاي اين موضوع به استفاده از شبه علم در پيش گويي زلزله گفت: «آنجا هم همين اهميت موضوع، پيچيدگي، نبود داده كافي و پناه بردن هر از چند گاه به شبه علم وجود دارد. هر از گاهي مردمان در حل معضلات خويش به روشهاي پنهان و ظاهرا علمي، ولي سهل الوصول و در ظاهر رازآلود و سري پناه مي برند. همچنان شبه علم جذاب است و اين مساله چالش بزرگ پيش روي دانشگران در دنياي امروز و سده بيست و يكم را نشان مي دهد. راه درازي براي غلبه بر شبه علم در تمام جهان وجود دارد و متاسفانه بي خردي و تمايل به رها شدن از تفكر و روش علمي هنوز در دنيا بسيار قوي است و همزمان ميدان دادن به رمالان، فال گيران و جادوگران و شبه دانشگران -!- ادامه دارد.»
رسانهها در انعكاس اخبار به زمينههاي فرهنگي پذيرش خرافه توجه كننددكتر حسن زاده، مديرگروه ترويج علم مركز تحقيقات سياست علمي كشور هم در گفت وگو با خبرنگار «علمي» ايسنا در خصوص انعكاس خبر پيشبينيهاي هشت پا براي نتايج مسابقات جام جهاني 2010 و ارتباط آن با ترويج خرافه پرستي و شبه علم ميگويد: اين موضوع، علمي و حتي شبه علم نيز نيست، بحثي براي سرگرمي است. در كشورهاي غربي مردم از هر چيزي براي شاد بودن و سرگرمي استفاده ميكنند و استفاده از اين هشت پا براي پيشگويي نتايج بازيهاي تيم ملي دو كشور هم فقط يك موضوع سرگرمي است.
وي درباره علت درست از آب در آمدن پيش بينيهاي هشت پا، سه فرضيه را مطرح كرد و گفت: ممكن است در اصل خود اين قضيه ساختگي باشد كما اينكه در موردي ديده شده كه با استفاده از فتوشاپ نتيجهاي را اعلام كرده بودند و سپس افرادي كه دست اندركار اين قضيه هستند موضوع را تكذيب كرده و مجددا پيشگويي كذايي را انجام داده و گفتند كه نتيجه تاييد شده است، بنابراين اساسا انجام چنين پيشبينيهايي كه در صفحات تلويزيون، روزنامه و رسانههاي خبري نمايش داده شده مورد ترديد است.
حسن زاده اضافه كرد: فرضيه دوم اين است كه حتي با وجود انجام چنين نمايشي، هشت پا به صورت كاملا تصادفي وارد جعبهاي كه مربوط به پرچم يك كشور است، شده كه در اين صورت هم امري كاملا اتفاقي است كه هيچ مبناي علمي ندارد.
مدير گروه ترويج علم مركز تحقيقات سياست علمي كشور ادامه داد: بنابراين اين مساله با هيچ مبناي علمي سازگار نيست و تصادفي است و ممكن است ما نيز با انجام اين تصادف به نتيجه اي دست يابيم كه نادرستي اين كار اثبات شود و اگر هشت پا داراي توان پيشگويي بود و مي توانست كارهايي از اين نوع را انجام دهد، قطعا داخل آن قفس زندگي نمي كرد و بسياري از كارهاي ديگررا نيز ميتوانست انجام دهد، چرا كه تاكنون هيچ كدام از اين موارد نبوده و به صورت تصادفي براي خوردن صدفي وارد جعبه شده و در آن جعبه هم بهطور تصادفي توانسته آن نتيجه را پيشبيني كند.
ادعاي پيشگوييها ميتواند زمينهاي ذهني براي سوء استفادههاي بعدي باشد!حسنزاده اضافه كرد: مساله سوم اين است كه مي تواند دستي پشت پرده اين قضيه باشد كه بخواهد با اغراق بيش از اندازه زمينهاي ذهني را براي سوء استفادههاي بيشتر فراهم كند و به عنوان مثال گروهي خواسته باشند كه با استفاده از اين نتايج كه حيواني را شرطي كردهاند، بر اساس شرطي كردن كاري را كه درست در ميآيد اعلام كنند و سپس زمينهاي را فراهم كنند كه مثلا در پيشگوييهاي اقتصادي، اجتماعي، سياسي و ... ميتوانند سوء استفاده كرده و به منافع خود دست يابند.
مدير گروه ترويجعلم مركز تحقيقات سياست علمي كشور در ادامه خاطرنشان كرد: بنابراين توصيه ميشود كه براي جلوگيري از اين گونه موارد و به منظور پيشگيري از لطمه به اعتماد مردم نسبت به پديدههاي علمي در انعكاس خبر اولا بهعنوان موضوعي سرگرمي به آن پرداخته شود نه بهعنوان يك موضوع علمي و در اين حالت هم حتما در كنار آن گفته شود كه با هيچ منطق علمي سازگار نيست.
وي در گفتوگو با ايسنا تصريح كرد: براي مثال گفته ميشود برخي از حيوانات مانند كلاغ، موش و... امواج زلزله را زودتر از انسان دريافت ميكنند كه اين بحث فيزيكي و قابل آزمايش است و در عالم واقع برخي حيوانات امواج مخصوصي كه حس انسان توانايي درك ندارد، دريافت ميكنند و اين توانمندي طبيعي آنها است.
بنابراين اگر اين مساله را به آن مرتبط كنيم كه مثلا چرا موش ميتواند امواج زلزله را درك كند، پس هشت پا هم ميتواند پيشگويي كند كه در اين مورد موضوع فيزيكي و علمي به صورت شبه علم براي ترويج خرافات مورداستفاده قرار گيرد.
وي افزود: برهمين اساس در اين مورد بحث پيشگويي است اما پيشگويي معمولا بر اساس استدلال و عقلانيت اتفاق ميافتد و حتي در علم آمار نيز كه وارد مساله احتمالات مي شويم و بر اساس احتمالات قضيهاي را پيشگويي ميكنيم اتفاقي براساس اين كه كثرت امكان رخ دادن قضيه را پيشگويي ميكنيم مدنظر قرار ميگيرد.
مدير گروه ترويج علم مركز تحقيقات سياست علمي كشور، خاطرنشان كرد: بنابراين هشت پا نميتواند داراي قدرت استدلال و عقلانيتي باشد كه بتواند پيشگويي كند، لذا اين بحث برحسب سرگرمي قابل طرح است، ولي در كنار انعكاس آن براي اينكه آسيب به قشرهاي زودباور جامعه نزند، حتما بايستي در انعكاس خبر خيلي اغراق نشود و حتما اشاره شود كه اين موضوع با هيچ كدام از فرضيههاي علمي سازگار نيست.
حسن زاده در خصوص اينكه چنين موضوعي چه تاثيري در ترويج خرافه پرستي ميگذارد، عنوان كرد: بحث خرافات مختص به كشور خاصي نيست، در تمام كشورها وجود دارد چرا كه در حال حاضر خرافاتيترين انسان ها را در كشور انگليس ميتوان ديد كه برخي در روزهاي خاص براي ديدن ارواح به مكانهاي خاصي مراجعه ميكنند و با توجه به بحثهاي بسيار زيادي كه در ارتباط با خرافات در كشورهاي پيشرفته غرب و شرق وجود دارد، اين امكان وجود دارد كه بسترهاي اجتماعي زمينه را براي پذيرش يك موضوع خرافي آمادهتر ميكند، مثلا فرض كنيد كه بحث خرافي را با بحثهاي ماوراءالطبيعه و متافيزيكي مخلوط كنيم، آنجاست كه يك خرافه حالت تقدس پيدا ميكند.
مدير گروه ترويج علم مركز تحقيقات سياست علمي كشور، تصريح كرد: در اين شرايط زدودن خرافه سخت تر ميشود و با توجه به پيشينههاي فرهنگي شرقي ما، در كشورهاي شرقي نسبت به كشورهاي پيشرفته زمينه براي نهادينه شدن خرافات بيشتر به چشم ميخورد.
رسانهها صبغه غير علمي و تصادفي بودن اين قبيل ادعاها را پر رنگ كنند!وي خاطرنشان كرد: زمينههاي فرهنگي در پذيرش خرافه تاثيرگذار هستند و بايد با در نظر گرفتن زمينههاي فرهنگي اخبار و مفاهيم را انعكاس دهيم و با در نظر گرفتن حساسيتها حتما صبغه غير علمي و تصادفي بودن آنها را پر رنگ كنيم و در انعكاس اخبار جنبه تصادفي را بيشتر مورد توجه قرار دهيم و تنها در حد يك مساله سرگرمي به آن نگاه كنيم.
هشت پا، پايين ترين درجه رشد مغزي را در بين حيوانات دارد!دكتر هومن ملوكپور- جراح و دامپزشك - هم در گفت و گو با خبرنگار «علمي» ايسنا در اين زمينه گفت: يكسري تواناييهايي كه حيوانات دارند از نظر ما خارق العاده است و در بعضي از موارد از توانايي ما خارج است و يا برخي از حيوانات هستند كه زلزله را زودتر از آنكه ما متوجه شويم ميفهمند و ميتوانند پيش بيني كنند و علايم را نشان دهند. بنابراين بعضي از كارها را حيوانات مي توانند انجام دهند كه آن نيز به دليل قدرتي است كه خالق در نهادشان قرار داده است يعني وقتي علت آن را متوجه ميشويد مساله چندان پيچيدهاي نيست.
ملوكپور افزود: بر همين اساس پيش بيني نتايج مسابقات فوتبال توسط هشت پا (اختاپوس) چيزي كاملا خارج از دايره علمي است به دليل آنكه اولا اختاپوس يا هشت پا از حيواناتي است كه پايينترين درجه رشد مغزي را دارد و اينكه همين اختاپوس در ابتداي مسابقات پيش بيني كرده بود كه آلمان قهرمان اين دوره از مسابقات جام جهاني ميباشد اشتباه در پيش بينيهايش بوده است.
نمايش پيشگوييهاي نمونهاي از آزار و سوء استفاده انسان از حيوانات است!اين جراح و دامپزشك عنوان كرد: فكر ميكنم اين مسائل بيشتر همان سوءاستفادههاي انسان از حيوان است كه در بعضي از اوقات خود را به اين شكل نشان ميدهد. حيوانات را به راحتي ميتوان شرطي كرد مانند حيواناتي كه در سيرك هستند كه معمولا با گرسنه نگهداشتن نيز اين كار را انجام ميدهند.
وي درباره اينكه آيا اين مساله ميتواند آموزش دادن حيوان باشد، اظهار كرد: حتما همينطور بوده است زيرا حيوانات هوش ندارند يعني هيچ موجودي به غير از انسان، ميمون و تا حدودي دلفين هوش ندارد و تعريف هوش يعني سرعت استنتاج به عبارتي موجودي مانند انسان مي تواند از يك A و B حرف C را نتيجهگيري كند اما هيچ حيواني توانايي انجام اين كار را ندارد و حيوانات تنها ميتوانند شرطي شوند و از A به B برسند.
ملوكپور خاطرنشان كرد: اما در مورد پيش بيني نتايج مسابقات فوتبال بايد عنوان كرد كه هر تيمي كه در اين مسابقات شركت ميكند هشت بازي را انجام ميدهد و احتمال دارد فردي در قرعه كشي و شرط بنديهايي كه انجام مي دهد هشت نظر درست داده باشد كه در واقع شانس يك فرد است به هر حال اين موارد نيز ميتواند راهي براي پول درآوردن باشد، مساله ديگر آنكه فيلمي كه از اختاپوس يا هشت پا نشان ميدهند چند بار از ان فيلم گرفتهاند كه يكبار درست و براساس نتيجه مدنظرشان بوده است كه پخش كردهاند.
وي خاطرنشان كرد: به عنوان كسي كه رفتارشناسي حيوانات را ميشناسد نميتوانم از نظر علمي بار علمي به اين مساله دهم كه يك حيوان توانايي پيشگويي آينده را هم در اين مساله داشته باشد.
جاي اين گونه اخبار در صفحات سرگرمي رسانهها است!دكتر افخمي ــ استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبايي - هم در گفتوگو با خبرنگار «علمي» ايسنا در پاسخ به اين سوال كه آيا انتشار اخبار مبتني بر خرافات و شبه علم مثل پيشبينيهاي يك هشت پا در رسانهها مجاز است گفت: در انعكاس اين گونه اخبار دو رويكرد وجود دارد. اولين رويكرد فال بيني است رسانه هايي كه اين نوع اخبار را منعكس ميكنند به رسانههاي زرد و جنجالي معروف هستند. در مقابل اين رويكرد، افرادي وجود داردند كه آينده نگر بوده و به فال بيني مشهور هستند.
وي ادامه داد: در دنياي ورزش بخش عمده اتفاقات بر اساس پيشبيني است، بنابراين هر چيز كه بتوان با آن مشتري جذب شود، در حرفه روزنامه نگاري جا دارد.
افخمي با تاكيد بر اين كه رسانههاي خارجي با انعكاس چنين اخبار به آن با نگاه سرگرمي مينگرد، خاطرنشان كرد: اين رسانهها در حقيقت انعكاس فرهنگ عامه را انجام داده و در واقع يك واقعيت است كه عدهاي به اين گونه خبرها باور دارند، البته حتي اگر اين باور غلط باشد، انعكاس آن به علت اين كه واقعيت است، درست ميباشد.
استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبايي اضافه كرد: هر واقعيتي در يك جامعه ميتواند تبديل به يك خبر شود و چنانچه زوايهاي كه ما نگاه ميكنيم بتواند ارزشهاي خبري داشته باشد و اين كه چند نفر آن را به عنوان يك رفتار علمي و يا غير علمي قبول دارند در عرصه روزنامه نگاري به خصوص روزنامه نگاري كه بازار محور است، اشكالي ندارد، چرا كه دروغ نگفته و به كسي بر چسب و تهمت نزده است!
استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبايي گفت: بنابراين نوع رسانه و نوع مخاطب به طور غير مستقيم تعيين ميكند كه روزنامه نگار خبري را انتخاب كرده و انعكاس دهد.
وي تصريح كرد: رويدادهاي خبري كه روزنامهنگار منعكس ميكند، الزاما نبايد تتاثيرات آن از سوي آزمايش به دست آيد. روزنامه نگار رويدادي را منعكس ميكند و به عنوان مثال قمه زدن از نظر عقلي درست نيست، اما وقتي عدهاي اين كار را انجام ميدهند، خبر آن را ميتوان منعكس كرد و خبر خيلي از آيينهاي سنتي هم در دنيا منعكس ميشود بنابراين اين نوع خبرها ريشه در فرهنگ و سنتهاي جامعه دارد و فرهنگها و سنتها ميتواند مبناي براي ارزشهاي خبر باشد.
به گفته وي، جاي اين گونه اخبار در صفحات سرگرمي رسانهها است و بخشهاي علمي به آنها توجهي ندارند.
نگراني اسپانياييها از كباب شدن احتمالي هشتپاي پيشگوهواداران تيم ملي فوتبال اسپانيا از سران كشور خود خواستند مانع كباب شدن هشت پاي معروف آلمانيها شوند.
به گزارش فارس و به نقل از روزنامه دي ولت، هشت پاي معروف شهر اوبرهاوزن، در اكواريومي كه اختصاص به پيش بيني برنده و بازنده تيم هاي جام جهاني دارد، قهرماني اسپانيا را پيش بيني كرد تا باعث خرسندي هواداران اين تيم شود.
اين پيش بيني سبب شد گروهي از هواداران تيم اسپانيا از دولت خود بخواهند مانع كباب شدن اين اختاپوس در پايان جام جهاني در آلمان شود.
در پي اين درخواست زاپاتهرو، نخست وزير اسپانيا نيز اعلام داشت گروهي را براي محافظت از اين اختاپوس به آلمان خواهد فرستاد تا مانع كباب شدن وي شود.
النا اسپيونسا، وزير كشاورزي و شيلات اسپانيا نيز گفت تلاش خواهد كرد تا قانوني وضع شود كه جلوي طبخ هشت پاها و يا حداقل اين اختاپوس كه پاوئل نام دارد، گرفته شود.
بسياري از آلماني ها پس از اينكه اين هشت پا باخت تيم ملي اين كشور مقابل اسپانيا را پيش بيني كرد و به حقيقت پيوست، خواستار كباب كردن آن شدند.