واکنش پوتین به عضویت سوئد و فنلاند در ناتو؛ جنگ یا مماشات؟

بین الملل تابناک/ اکرم محمدی منش: در چند روز گذشته شاهد تحول جدیدی در محیط امنیتی اروپا بوده ایم. جایی که فنلاند و سوئد دو کشور شمال اروپا که برای مدت‌های طولانی، سیاست اصولی آنها نپیوستن به ائتلاف‌های نظامی و گرفتن موضع بی‌طرف در منازعات بین‌المللی بود، تصمیم گرفته‌اند که به ناتو بپیوندند.

اقدام سوئد و فنلاند برای پیوستن به ناتو یکی از مهم‌ترین تغییرات در ساختار امنیتی اروپا طی دهه‌های اخیر است. فنلاند ۱۳۰۰ کیلومتر مرز مشترک با روسیه دارد.

فنلاند و سوئد روز چهارشنبه درخواست رسمی خود را برای پیوستن به سازمان پیمان آتلانتیک شمالی، ناتو، ارائه دادند.

به گزارش رویترز، ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو، در مراسمی در مقر ناتو این لحظه را «تاریخی» خواند. در این مراسم، سفیران سوئد و فنلاند در ناتو درخواست‌های خود را برای عضویت در این ائتلاف تحویل دادند.

پوتین در واکنش به درخواست عضویت فنلاند و سوئد روز دوشنبه ۱۶ مه (۲۶ اردیبهشت) گفت که گسترش ناتو به سوی شمال "خطر مستقیمی برای روسیه ایجاد نمی‌کند". در عین حال او افزود که کشورش در مورد "گسترش زیرساخت‌های نظامی" ناتو در این دو کشور "بدون تردید" واکنش نشان خواهد داد.

سوئد و فنلاند؛ خروج از سیاست بی طرفی

آمار طرفداری از ایده پیوستن به ناتو در میان فنلاندی‌ها، طی ۲۰ سال گذشته همواره بین ۲۰ تا ۳۰ درصد بوده و حزب سوسیال دموکرات فنلاند که اکنون در این کشور حاکم است، از نظر تاریخی مخالف پیوستن کشورش به ناتو به شمار می‌رفت.

اما اکنون بر اساس آخرین نظرسنجی‌ها طرفداری از پیوستن فنلاند به ناتو در میان مردم این کشور به بیش از ۷۰ درصد رسیده است.

فنلاند به مدت قرن‌ها بخشی از خاک سوئد بود، اما در پی جنگ‌ سوئد و روسیه در سال‌های ۱۸۰۸ و ۱۸۰۹ که به «جنگ فنلاند» معروف است، شرق سوئد که یک سوم خاک این کشور بود به عنوان یک دوک اعظم خودمختار به امپراطوری روسیه واگذار شد. جنگ فنلاند آخرین جنگ از یک سری جنگ میان روس‌ها و سوئدی‌ها به شمار می‌رود.

اما فنلاند پس از انقلاب بلشویکی ۱۹۱۷ در روسیه، استقلال خود از این کشور را اعلام کرد.

پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی، فنلاند در سال ۱۹۹۵ به اتحادیه اروپا پیوست و در چارچوب برنامه «مشارکت برای صلح» شریک (و نه عضو) ناتو شد.

برنامه «مشارکت برای صلح» یک برنامه همکاری عملی دوجانبه میان ناتو و شرکای اروپا-آتلانتیک این ائتلاف نظامی است. با این حال، فنلاند همچنان از نظر نظامی، یک کشور غیرمتعهد باقی ماند.

سوئد نیز تقریباً برای دو قرن سیاست رسمی بی‌طرفی خود را که در نتیجه جنگ‌های ناپلئون بناپارت، امپراطور فرانسه در قرن نوزدهم به دست آمده بود، حفظ کرده است.

این بی‌طرفی سوئد به ویژه در جریان دو جنگ اول و دوم جهانی همچنان وجود داشت.

تهاجم روسیه به اوکراین، افکار عمومی سوئد را نیز متأثر کرد و اکنون بر اساس نظرسنجی‌ها، دست‌کم نیمی از سوئدی‌ها خواهان پیوستن به ائتلاف نظامی ناتو هستند.

ضمن آنکه در صورت پیوستن فنلاند به ناتو، همه همسایگان سوئد عضو این ائتلاف خواهند شد و سوئد از این نظر تنها می‌ماند.

در همین رابطه، تابناک در گفتگو با دکتر «ابراهیم باقری» به بررسی دلایل و پیامدهای پیوستن سوئد و فنلاند به ناتو و واکنش های احتمالی روسیه پرداخته است. این کارشناس مسائل اروپا در این گفتگو اظهار داشت:

دو کشور اسکاندیناوی فنلاند و سوئد که بعد از جنگ جهانی دوم متعهد به بی‌طرفی در سیاست امنیتی و نظامی بوده‌اند، پس از تهاجم روسیه به اوکراین و در شرایط بحران و کسری امنیتی در اروپا، مواضع خود را تغییر داده و هر دو کشور بعد از رای اکثریت قاطع در پارلمان های خود، همزمان درخواست خود را برای عضویت در ناتو ارسال کردند. این اقدام یکی از بزرگترین پیامد ژئوپلیتیکی جنگ اوکراین است و مسلماً در صورت عضویت این دو کشور در ناتو، نقشه امنیتی اروپا را بازنویسی خواهد کرد. فنلاند که 1300 کیلومتر مرز مشترک با روسیه دارد، از پایان جنگ جهانی دوم بی طرف یا غیر متعهد باقی مانده بود. سوئد نیز بیش از دو قرن از اتحاد نظامی دور مانده است. هر دو کشور بعد از جنگ جهانی دوم و حتی در شرایط جنگ سرد نیز عضویت در ناتو را تحریک غیرضروری روسیه دانسته و مایل به پیوستن به این اتحاد نبودند.

در این راستا سوالات زیادی پیش می آید. اینکه عضویت فنلاند و سوئد در ناتو چه تأثیری بر درگیری های جاری در اوکراین و روابط آینده ناتو و روسیه می تواند داشته باشد؟ عضویت با چه سرعتی می‌تواند اجرایی شود و اگر در این مدت اقدامات موقتی برای تقویت امنیت فنلاند و سوئد در نظر گرفته شود، چه می‌شود؟ ناتو چگونه می‌تواند وضعیت نظامی رو به جلوی خود را برای حمایت از ضمانت‌های دفاع متقابل ماده 5 برای اعضای جدید احتمالی تنظیم کند؟

«لحظه تاریخی» برای اروپا و ناتو

با درخواست عضویت رسمی دو کشور فنلاند و سوئد در ناتو توسط سفیران این دو کشور در بروکسل(18 می 2022) ، دبیر کل ناتو، ینس استولتنبرگ، از این مساله تحت عنوان «لحظه تاریخی» برای پیمان نظامی ناتو و همچنین امنیت این دو کشور و کل قاره اروپا عنوان کرد و با خطاب قرار دادن این دو کشور به عنوان نزدیکترین شرکای ناتو، از اقدام سریع ناتو در بررسی عضویت این دو کشور سخن گفت. همچنین دبیر کل ناتو از اهمیت گسترش ناتو و ضرورت استفاده از این فرصت تاریخی برای عضویت این دو کشور و بالا بردن امنیت اعضا صحبت کرد.

با تهدید روسیه به واکنش شدید در قبال عضویت این دو کشور در ناتو و با توجه به اینکه ضمانت امنیتی ماده 5 ناتو (امنیت دسته جمعی) پس از پایان روند تصویب عضویت فعال می شود، چند عضو ناتو به رهبری ایالات متحده و بریتانیا، پلن ب را با هدف ارائه ضمانت امنیتی از فنلاند و سوئد تا زمان عضویت را در پیش گرفته اند. در این چارچوب و با توجه به این سناریو که ممکن است به دلیل ملاحظات سیاسی و فنی و یا مخالفت ترکیه با عضویت این دو کشور در ناتو، فرایند عضویت طولانی شود، برخی اعضا به رهبری ایالات متحده و بریتانیا (و احتمالا فرانسه و آلمان) امنیت این دو کشور را در قالب پیمان های امنیتی دو یا چند جانبه و یا شراکت راهبردی با ناتو در برابر تلاش روسیه برای هر گونه اقدام علیه این دو کشور تا زمان عضویت کامل در پیش خواهند گرفت.

از منظر ایالات متحده آمریکا و بریتانیا تهدید امنیتی و ارضی قاره اروپا توسط روسیه، راهی جز پیوستن این دو کشور به ناتو را پیش پای این کشورها قرار نداده است و حتی در صورت طولانی شدن فرایند عضویت (به هر دلیلی) این دو کشور، تضمین امنیتی فنلاند و سوئد برای جلوگیری از محاسبات اشتباه پوتین در دستورکار قرار خواهد گرفت. در این راستا نخست وزیر بریتانیا، بوریس جانسون نیز در توئیتی از در خواست عضویت رسمی این دو کشور حمایت کرده و نوشته که «جاه طلبی های وحشتناک پوتین خطوط ژئوپلیتیک قاره ما را تغییر داده است».

بازی ترکیه؛ سیاست اصولی یا امتیازگیری

اکنون درخواست عضویت این دو کشور باید توسط 30 کشور عضو سنجیده شود. این روند معمولاً 8 تا 12 ماه طول می کشد، اما ناتو می خواهد با توجه به تهدید روسیه که بالای سر کشورهای شمال اروپا قرار دارد، به سرعت این فرایند را پیش ببرد. انتظار می‌رود این روند در بهترین حالت حدود دو هفته طول بکشد. با این حال به نظر می رسد که این مساله پیچیدگی های خاص خود را خواهد داشت. جدای از اینکه ناتو این ریسک را خواهد پذیرفت یا صرفا به ارائه ضمانت های امنیتی از طرف چند کشور عضو با هدف بازدارندگی از جاه طلبی های روسیه دست خواهد زد، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه نیز نسبت به پیوستن فنلاند و سوئد ابراز نگرانی کرده است و آشکارا عنوان کرده که مانع عضویت این دو کشور در ناتو خواهد شد. در مقابل ترکیه که خواهان مسدود سازی عضویت این دو کشور شده، کانادا، بریتانیا و اعضای نوردیک ناتو خواهان بررسی و عضویت هر چه سریعتر دوکشور در ناتو شده اند. نخست وزیران سه کشور بالتیک (استونی، لتونی و لیتوانی) نیز روز چهارشنبه با اعلام بیانیه مشترکی به طور کامل از تصمیمات تاریخی اتخاذ شده در هلسینکی و استکهلم حمایت کردند.

از منظر الزامات عضویت نیز دو کشور فنلاند و سوئد سال هاست با ناتو همکاری نزدیک دارند و به عملیات نظامی و پلیس هوایی ناتو کمک و در تمرینات نظامی ناتو شرکت می کنند. از منظر بسیاری از کارشناسان، این دو کشور هم به لحاظ سابقه همکاری و مشارکت در ناتو و هم با توجه به بحران و کسری امنیتی که در اروپا پیش آمده، آماده پیوستن به ناتو هستند و هر گونه مانع احتمالی که ممکن است در فرایند عضویت ایجاد شود، صرفاً ماهیت فنی یا احتمالاً سیاسی (به دلیل واکنش های غیر قابل پیش بینی پوتین) خواهد داشت.

علت مخالفت ترکیه از عضویت دو کشورفنلاند و سوئد، سابقه میزبانی این دو کشور از اعضای گروه‌ها و شبه‌نظامی کرد (پ ک ک و ی‌پ‌گ ) و تصمیم‌گیری این دو کشور در سال 2019 برای اعمال تحریم‌های صادرات تسلیحات علیه آنکارا به دلیل عملیات نظامی ترکیه در سوریه، است. علی رغم امیدواری هایی که از طرف سران دو کشور و همچنین ایالات متحده برای مذاکره و سازش با ترکیه در این خصوص شده است، ترکیه اعلام کرده که بر موضع خود خواهد ایستاد و ارسال دیپلمات ها برای مذاکره در این خصوص فایده ندارد. با این حال واقعیت این است که این مساله صرفا بخشی از دلایل یا بهانه ترکیه برای مسدود سازی عضویت این دو کشور است. حضور در برنامه هواپیمای پیشرفته F-35 و تقاضای خرید دهها فروند جت جنگی F-16 که به دلیل خرید سیستم دفاع موشکی s-400 از روسیه مسدود شد، از دیگر بهانه های ترکیه در مسدود سازی روند عضویت این دو کشور می باشد. از طرف دیگر ترکیه از اشتباهات گذشته خود درس گرفته است و نمی‌خواهد بار دیگر آنها را تکرار کند. ترکیه پیش از این در دهه 80 میلادی و پس از جنگ با یونان بر سر قبرس در سال 1974، با بازگشت آتن به ناتو موافقت کرد و حالا دیگر نمی‌خواهد این اشتباه را تکرار کند.

در حالی که مشخص نیست مخالفت ترکیه تا چه اندازه مانع جدی خواهد شد، بسیاری از تحلیل گران بر این عقیده اند که اردوغان که در آستانه انتخابات سال آینده قرار دارد، به دنبال امتیازاتی برای منافع سیاسی داخلی است و در نهایت درخواست کشورهای شمال اروپا را وتو نخواهد کرد. به گفته برخی دیپلمات های اروپایی، جدای از اعلامیه های فنلاند و سوئد در مورد مبارزه با تروریسم برای موافقت ترکیه با فرایند عضویت آنها در ناتو، معاملات تسلیحاتی غرب و آمریکا با ترکیه نیز می تواند نقش موثری در این زمینه داشته باشد. دیدار روز پنجشنبه (19 می) چاووش اوغلو با همتای آمریکایی خود، آنتونی بلینکن، در این راستا تحلیل می شود.

واکنش روسیه چه خواهد بود؟

در خصوص واکنش روسیه به عضویت این دو کشور، پس از هشدارهای متعدد مبنی بر اینکه عضویت فنلاند و سوئد در ناتو «عواقب جدی» خواهد داشت، از جمله استقرار احتمالی موشک‌های هسته‌ای در منطقه بالتیک، در عین حال، به نظر می‌رسد که مسکو در شرایط فعلی که با یک جنگ فرسایشی در اوکراین مواجه شده است، نتواند شدت واکنش های خود را آنچنان که مطرح کرده جامه عمل بپوشاند. پوتین روز دوشنبه گفت که "هیچ تهدید فوری" نمی بیند مگر اینکه زیرساخت های نظامی ناتو در قلمرو فنلاند و سوئد مستقر شود. همچنین سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه روز سه شنبه گفت که این امر تفاوت چندانی با وضعیت قبلی دو کشور نخواهد داشت چرا که این دو کشورمدت طولانی در تمرینات ناتو شرکت کرده است. لاوروف همچنین گفت ناتو در برنامه ریزی نظامی برای حرکت به سمت شرق، قلمرو خود را در نظر می گیرد. بنابراین، از این نظر، احتمالاً تفاوت زیادی وجود ندارد.

با این حال، گام های تلافی جویانه احتمالی پوتین نیز ممکن است ناتو را غافلگیر کند. در چارچوب چنین ملاحظات سیاسی- امنیتی است که ممکن است ناتو در فرایند عضویت این دو کشور محتاطانه برخورد کرده و صرفا به ارائه تضمین و حمایت امنیتی این دو کشور در چارچوب پیمان های دو و چند جانبه بسنده کند. واکنش روسیه می تواند طیفی از تحریکات نظامی در مرز این دو کشور، استقرار نیروهای نظامی بیشتر در در فاصله بین شروع فرایند عضویت تا تصویب عضویت (با هدف تهدید و بازدارندگی)، جنگ انرژی با هدف تحت فشار قرارر دادن برخی کشورهای اروپایی تا استقرار احتمالی موشک‌های هسته‌ای در منطقه بالتیک را شامل شود. با این حال سناریوی محتمل تر این است که ناتو با توجه به درگیری روسیه در اوکراین، عضویت این دو کشور را فرصت مناسبی برای عرض اندام و واکنش به توسعه طلبی های روسیه قلمداد کند.