به گزارش «تابناک» به نقل از مهر، سازمان امور دانشجویان با توجه به ارتباط نزدیکی که با دانشجویان دارد، یکی از حوزه‌های حساس وزارت علوم تحقیقات و فناوری است. حوزه‌ای که به دلیل مسائل مهمی همچون موضوعات رفاهی (وام، تغذیه، خوابگاه)، نقل و انتقالات، مطالبات دانشجویی، بورس، قوانین انضباطی به یکی از سخت‌ترین و پر دغدغه‌ترین حوزه‌های وزارت علوم تبدیل شده است.
بر همین اساس خبرگزاری مهر از دکتر هاشم داداش پور رئیس سازمان امور دانشجویان و معاون وزیر علوم دعوت کرد تا در نشستی با خبرنگاران این رسانه بخشی از مهمترین دغدغه‌های دانشجویان را با وی مطرح کند.
رئیس سازمان امور دانشجویی در گفتگویی که با مهر داشت درباره اجرای طرح «کارنامه سلامت روان» دانشجویان توضیح داد و گفت بعد از دوره کرونا چون استرس و اضطراب دانشجویان تشدید شده بود از طریق فعالیت‌های بدنی سعی در کاهش آن داشتیم. داداش پور همچنین در پاسخ به سوال مهر اعلام کرد که فعالیت‌های خود آسیب رسان در میان دانشجویان در دوره کرونا و حوادث اخیر در مقایسه با اتفاقاتی که درگذشته ممکن است افتاده باشد خیلی تفاوت معناداری ندارد.
وی درباره تشکیل کمیته‌ها و شوراهای انضباطی و جریمه‌ها برای دانشجویان متخلف در اغتشاشات اخیر نیز در این گفتگو توضیح داد.
رئیس سازمان امور دانشجویی در بخش دیگری از این گفتگو به سوالات پیرامون موضوع جذب دانشجوی خارجی پاسخ داد و اعلام کرد در یک سال اخیر ۷۵ مؤسسه برای جذب دانشجوی خارجی تأسیس شده در حالی که پیش از آن چنین موسساتی وجود نداشت. وی به برنامه دولت برای ۲.۵ برابر شدن تعداد دانشجویان خارجی طی سه چهار سال آینده و افزایش کشورهای مبدا هم اشاره کرد. وی اخبار جدیدی هم از وضعیت آزادسازی مدارک تحصیلی برای مهاجرت فارغ التحصیلان ایرانی اعلام کرد.
وی می‌گوید: سازمان امور دانشجویان یکی از حوزه‌های حساس دانشجویی است و ما نیز وظیفه داریم با دانشجویان همراهی کنیم، چون در سازمانی هستیم که با یک قشر دانشجوی خیلی پرتحرک و پویا مواجه هستیم فهم این دوره و تدارک برنامه‌های متناسب با این دوره زمانی، جزو وظایف ما است و ما با دانشجویان رفیق هستیم.
مشروح گفتگوی مهر با رئیس سازمان امور دانشجویان به شرح زیر است:
*بخش اول مصاحبه را با موضوعات چالشی که سازمان امور دانشجویان با آن روبرو بوده است آغاز می‌کنیم. همان طور که مستحضر هستید در چند ماه اخیر به ویژه بعد از کرونا و بازگشایی حضوری دانشگاه‌ها حوزه رفاهی و دانشجویی دانشگاه‌ها با چالش‌های مختلفی مواجه شد، به عنوان مثال یکی از مواردی که برخی از دانشگاه‌ها با آن مواجه شدند، مسمومیت دانشجویان بود و در یک بازه زمانی نسبتاً کوتاه چند دانشگاه درگیر این موضوع شدند. سازمان امور دانشجویان به عنوان متولی امور رفاهی و دانشجویی چه توضیحی در این باره دارد و برای جلوگیری از وقوع چنین رویدادهایی چه تدابیری اندیشیده است.
البته تعداد زیادی نداشتیم توضیح می‌دهم.
بیش از آن چیزی که اتفاق افتاد، رسانه آن را به خاطر فضای حاکم بر آن زمان برجسته کرد.
ما بعد از دوره کرونا با حجم عظیمی از دانشجویان در داخل دانشگاه‌های کشور مواجه بودیم که ما را با چالش‌های مختلفی در حوزه رفاهی مواجه کرد. یکی از این چالش‌ها، چالش حوزه خوابگاهی بود.
قبل از کرونا به تعداد مورد نیاز خوابگاه در اختیار داشتیم که یا تحت مالکیت دولت بود یا اجاره شده بودند تا بتواند پاسخگوی نیاز دانشجویان باشند، اما در دوره کرونا بخشی از کسانی که در حوزه خوابگاهی، اصطلاحاً خوابگاه دار بودند عملاً از حوزه خوابگاه‌های دانشجویی خارج شدند یا تغییر کاربری دادند. بنابراین با حجم عظیمی از تقاضا مواجه شدیم.
تأمین این حجم از خوابگاه که حداقل حدود ۳۰ درصد از کل حجم تقاضا را شامل می‌شد، عملاً ما را با یک چالش بسیار عظیم مواجه کرد، الحمدالله اکنون از این مرحله عبور کردیم و توانستیم ظرفیت‌های خوابگاهی قبلی را دوباره احیا کنیم و در اختیار دانشجویان قرار دهیم. تقریباً وقتی دانشگاه‌های کشور در مهر و یا آبان ماه عملاً فعالیت خود را شروع کردند، هیچ دانشجویی را شما نمی‌توانستید پیدا کنید که فاقد خوابگاه باشد، خوشبختانه در این عرصه هم موفق بودیم هر چند فشارهای خیلی زیادی به ما وارد کرد.
چالش دومی که ما با آن مواجه بودیم مربوط به حوزه تغذیه بود. در اسفند ۱۴۰۰ وقتی که بودجه دولت در مجلس مصوب شد، مبلغی که برای حوزه تغذیه دانشجویی در نظر گرفته شده بود، سرانه کمی بود ۲۰ هزار و ۳۰۰ تا ۷۰۰ بود ولی یک مرتبه در اردیبهشت ماه مواجه شدیم با حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی که ۴ قلم عمده و اساسی دانشگاه‌ها که شامل روغن، برنج، مرغ و گوشت می‌شد عملاً تحت تأثیر این فضا قرار گرفت و باعث شد یک دفعه دانشگاه‌ها با منابع موجود و با قیمت‌های روزافزون مواجه شوند. طبعاً در این شرایط ما بایستی یک تصمیماتی را می‌گرفتیم یا باید این مبلغ را از دانشجویان اخذ می‌کردیم یا آن را به نحوی توسط دولت تأمین می‌کردیم. این درحالی بود که وقتی بودجه دولت تصویب می‌شود دیگر امکان اینکه بتوانید از منابع دولتی استفاده بکنید کم می‌شود، از آن طرف هم در شرایط کرونایی درآمد خانواده‌ها تحت تأثیر قرار گرفته بود و ما نمی‌توانستیم به دانشجویان فشار بیاوریم.
قبل از کرونا ۲۵ درصد هزینه غذا توسط دانشجو تأمین می‌شد و ۷۵ درصد دیگر را دولت تأمین می‌کرد ولی وقتی ما وارد سال ۱۴۰۱ شدیم تقریباً هزینه‌ای که دانشجو می‌پرداخت حدوداً ۵ درصد بود. ما تنها کاری که انجام دادیم یک مبلغ کوچکی اضافه کردیم، مثلاً سقف ناهار را ۶ هزار تومان تا ۳ هزار و ۵۰۰ تومان در نظر گرفتیم. بنابراین افزایش قابل توجهی را ایجاد نکردیم و معتقد بودیم نباید فشار بیشتری به دانشجویان وارد شود.
البته در آخر سال، سازمان برنامه و بودجه واقعاً کمک مؤثری را انجام داد. یعنی بیش از صد درصد تخصیص داد تا ما بتوانیم فشارهایی که از بابت تغذیه و البته حوزه‌های رفاهی دانشگاه‌های کشور تحمل کرده بودیم تا حدی آن را جبران کنیم.
هنوز در برخی از دانشگاه‌ها مشکل وجود دارد.
*اما خیلی از دانشگاه‌ها بارها عنوان کرده‌اند که هنوز هم به پیمانکار غذا بدهکار هستند.
در برخی از دانشگاه‌ها این مشکل وجود دارد. البته ما به آن ورود پیدا کردیم. قیمت تغذیه یک قیمت مشخصی است. ممکن است که دانشگاهی از این قیمت غذا، بیشتر با یک پیمانکاری قرارداد بسته باشد. واقعیت این است که با عددی که سال گذشته در نظر گرفته شد بعلاوه جبرانی که سازمان برنامه و بودجه انجام داد ۹۰ درصد دانشگاه‌های کشور دیگر مشکلی به نام مشکل تغذیه و مشکل با پیمانکاران ندارند، البته دانشگاه‌های محدودی هستند که هنوز نتوانسته اند جبران کنند.
در حوزه مربوط به سلامت جسم و سلامت روان، ما باز با چالش مواجه بودیم، دانشجو حدود ۲.۵ سال عملاً و در حوزه غیر دانشگاه قرار داشت و در فضای خانواده یا خانه به سر می‌برد وقتی این دانشجویان وارد دانشگاه‌های کشور شدند طبیعی بود که ما برای اینکه بتوانیم آنها را برگردانیم به دوره قبل از کرونا برنامه‌های گسترده‌ای را تدارک ببینیم.
*برگردیم به موضوع مسمومیت، این را می‌پذیرید که این سه اتفاق که پشت سر هم افتاد آن هم در دوره و زمانی که دانشگاه همچنان درگیر التهاب بود، اتفاق کم اهمیتی نبود؟
من هم نمی‌گویم کم اهمیت است اما سوال این است که آیا این سه مسمومیت فقط در سال ۱۴۰۱ اتفاق افتاد یا در سالهای قبل هم رخ داده بود.
*به هر حال سال ۱۴۰۱ فضای دانشگاه فضای متفاوتی بود.
بله. حرف درستی است اما چنین اتفاقاتی اجتناب ناپذیر است. واقعیت این است که چنین رخدادهایی گاهی اوقات اجتناب ناپذیر اند. اجتناب ناپذیر به این معنی که شما در برخی اوقات برخی از موارد را با وجود اینکه رعایت می‌کنید هم ممکن است اتفاق بیفتد. در سالهای گذشته وقتی بررسی می‌کنیم می‌بینیم که چنین رخدادهایی قبلاً هم اتفاق افتاده است. سال قبل از آن در دانشگاه امام صادق و دانشگاه فرهنگیان رخ داده بود.
*مقصر اصلی کدام بخش شناخته شد؟
ما در چرخه تغذیه این را پیدا کردیم. نمی‌گویم پیمانکار. بالاخره در آنجا شما ممکن است که موارد بهداشتی را رعایت نکنید و باعث شود که عاملی منجر به مسمومیت شود. یعنی در یک چرخه تغذیه ممکن است به دلیل عدم رعایت بهداشت چنین اتفاقی رخ دهد. اما وقتی به گذشته بر می‌گردید این حادثه در شرایط دیگری هم اتفاق افتاده ولی اینقدر در فضای رسانه‌ای برجسته نشده بود. آنچه اتفاق افتاد، استفاده از ظرفیت این عامل برای تحت تأثیر قرار دادن یا ضریب دادن به بحث‌های مربوط به ناآرامی‌ها در داخل دانشگاه‌ها نیز بود.
درباره بحث سلامت و تغذیه همچنان که در جریان هستید ما پروتکل داشتیم که یک بار دیگر آن را ارزیابی کرده و به دانشگاه‌های کشور ارسال کردیم. من فکر می‌کنم اتفاقی که در سه دانشگاه (صنعتی اصفهان، صنعتی اراک و دانشگاه خوارزمی) افتاد به دلیل زمان‌های کوتاهی که داشت سر و صدای زیادی ایجاد کرد.
عمدتاً هم بحث آن، بحث‌های ویروسی بود یعنی ناشی از آن تغذیه بود به خاطر همین هم ما مجبور شدیم که پروتکل‌ها را یک بار دیگر مرور کرده و با اضافه کردن موارد جدید آن را به دانشگاه‌های کشور ارسال کنیم. البته این اتفاق‌ها باعث شد که دانشگاه‌های کشور هم در عوامل بهداشتی و هم به فرایندهایی که ممکن است منجر مسمومیت باشد، بیشتر دقت و توجه کنند.
* می‌توانید تضمین بدهید که بر اساس پروتکلی که به دانشگاه‌ها ارسال کردید، وضعیت بهداشت ارتقا پیدا کند؟
اولاً بحث مربوط به بهداشت از پروتکل‌های خاصی برخوردار هستند. مرکز بهداشت ما دائم موارد را رصد می‌کند. برای ما ایمنی حوزه تغذیه بسیار حیاتی و کلیدی است یعنی برای الان هم نیست و از قدیم هم وجود داشته است.
* ولی از قدیم تاکنون کیفیت غذای دانشجویی یکی از منابع اعتراض دانشجویی بوده است.
تمام تلاش ما این است که بتوانیم استانداردهای تغذیه و بهداشت را در داخل دانشگاه‌های کشور رعایت کنیم. این را تردید نداریم. تمام تلاش دانشگاه‌ها هم همین هست و رعایت هم می‌شود.
نکته این است که آیا این عامل ناشی از فقدان بهداشت یا عدم رعایت پروتکل‌های بهداشتی در حوزه تغذیه است یا ناشی از یک متغیر دیگری که از این فرصت یا ظرفیت به نفع خودش استفاده می‌کند؟
* آیا درباره وضعیت سلامت جسم و روان دانشجویان بعد از دوره کرونا که وارد دانشگاه شدند، پایشی انجام شده است؟
در حوزه جسمی، ما سراغ داده‌های مشخص نرفتیم، ما طرحی اجرا کردیم تحت عنوان «کارنامه سلامت روان» که در سال ۱۴۰۱ این کار را برای بعد از کرونا در حوزه‌های مختلف انجام دادیم.
در این خصوص چند حوزه را هدف گرفتیم، یکی از آنها، بحث‌های مشکلات اقتصادی اجتماعی بود که دانشجویان با آن مواجه بودند و همین هم باعث شد که ما تصمیماتی بگیریم که به نفع دانشجو باشد، چون احساس می‌کردیم که حداقل بخشی از جمعیت دانشجویی کشور ممکن است که شرایط اقتصادی مناسبی را نداشته باشند و تصمیمات ما متأثر از آن کانون سلامت روان بود.
در دوره کرونا استرس و اضطراب دانشجویان تشدید شده بود در دوره بعد از کرونا ما آن را همچنان داشتیم و تمام تلاش ما در حوزه ورزش این بود که بتوانیم اضطراب را در حوزه دانشجویی از طریق فعالیت‌های بدنی کاهش دهیم.
*بخش دیگری که در زیر مجموعه سلامت روان قرار می‌گیرد، مربوط به رفتارهای خودآسیب رسان بین دانشجویان است، در این حوزه دفتر مشاوره سلامت روان سازمان امور دانشجویان چه برنامه‌هایی دارد؟
در حوزه فعالیت خود آسیب رسان، اگر متوسط کشور را چه در حوزه دانشجویی و در چه در حوزه‌های دیگر در نظر بگیریم، خوشبختانه در ایران خیلی در این حوزه به خاطر باورهایی که مردم و جوانان دارند آمار بالایی وجود ندارد.
به هر حال یک سری رخدادها در داخل دانشگاه‌های کشور تحت عنوان فعالیت‌های خود آسیب رسان اتفاق افتاده است ولی اگر قرار باشد این را مقایسه کنم با اتفاقاتی که درگذشته ممکن است افتاده باشد خیلی تفاوت معناداری وجود ندارد. یعنی این طوری نبود که فعالیت‌های خود آسیب رسان بعد از دوره کرونا یا مثلاً از پارسال به این سمت خیلی افزایش قابل اعتنایی داشته باشد که توجه ما را به سمت خودش جلب بکند.
در عین حال ما پروتکل‌های خیلی سختگیرانه ای در این حوزه‌ها داریم. یعنی پروتکل‌هایی داریم که دقیقاً مشخص می‌کند اگر چنین اتفاقی بیفتند چگونه ما با این پدیده در داخل دانشگاه‌های کشور مواجه شویم.
سال گذشته به خاطر اینکه بعد از کرونا بود و فکر می‌کردیم که ممکن است برگشت دانشجویان به دانشگاه‌ها، اتفاقاتی را رقم بزند یک کمیته‌ای طراحی کردیم تحت عنوان «کمیته مداخله و پیشگیری» که دقیقاً این کمیته با تعریف‌هایی که از آن شد قرار بود تمام اتفاقات داخل دانشگاه را از منظرهای خودآسیب رسان بررسی کند و در آنجا دستورالعمل برای آن موارد در داخل دانشگاه تدارک دیده شود.
* یکی از برنامه‌هایی که مرکز مشاوره و سلامت سازمان امور دانشجویان پیگیری می‌کند، شناسایی دانشجویانی است که با افسردگی و اضطراب مواجه هستند و ممکن است در آینده به رفتارهای خود آسیب رسان دست بزنند. آیا آماری دارید که چه تعداد از دانشجویان با افسردگی یا اضطراب مواجه هستند؟
نه عددی ندارم. ولی در کل چنین مواردی در کشور ما خیلی پایین‌تر از متوسطی است که در سطح دنیا در این زمینه دارد اتفاق می‌افتد.
* از متوسط دانشگاه‌های دنیا؟
بله. قطعاً پایین‌تر است. بررسی‌های ما نشان می‌دهد که آمار ما پایین‌تر از وضعیت دانشگاه‌های دیگر است. دلیل آن هم خیلی روشن است. زمینه‌هایی که در ایران وجود دارد متفاوت از زمینه‌هایی است که در دنیا وجود دارد. خوشبختانه دانشجویان ما درگیر خیلی از مسائلی که در دنیا ممکن است به عنوان عوامل استرس زا یا خود آسیب رسان در نظر گرفته شود نیستند. سلامت فکری و اجتماعی دانشجویان ما و پاک بودن دانشجویان ما بسته به آن زمینه‌ای است که در آن زندگی می‌کنند از این رو خوشبختانه شرایط ما بهتر از شرایطی است که در سطح دنیا و دانشگاه‌های دنیا وجود دارد.
اما با این حال یکی از بحث‌هایی که درحوزه سلامت پیگیری می‌کنیم، حرکت از دوره درمان به حوزه پیشگیری است و بحث دیگری را که وارد حوزه مشاوره و سلامت کرده‌ایم سبک زندگی است که منجر می‌شود دانشجو از آن شرایط خاص خودش به شرایط دیگری کشیده شود و احیاناً بیشتر آسیب نبیند.
نگاه ما این است که از طریق ظرفیت‌هایی که از طریق نهادهای واسط مثل کانون همیاران سلامت وجود دارد با افزایش مهارت و توانمندی دانشجویان با موضوع مربوط به حوزه سلامت روان برخورد کنیم و دانشجویان هم بتوانند اولاً همیار دانشجو باشند و ثانیاً کمک کنند به ما که ما درک بهتری از محیطی که دانشجو در آن سیر می‌کند داشته باشیم.
*چالش دیگری که دانشگاه‌ها با آن مواجه بودند مربوط به اغتشاشات اخیر بود که نهایتاً منجر به تشکیل کمیته‌ها و شوراهای انضباطی و جریمه‌هایی را نیز برای دانشجویان متخلف اعمال شد، بر این اساس چه آماری از سطح تخلفات صورت گرفته و جریمه‌های مربوط به آن دارید؟
کمیته انضباطی تنها محدود به این دوره نیست. وقتی از کمیته انضباطی صحبت می‌کنیم یعنی عنصری که قرار است به ایجاد نظم و آرامش در داخل دانشگاه‌ها کمک کند. طبیعی است که چون عنصر انضباطی در آن هست، ممکن است عنصر سلبی بیشتر از عنصر اثباتی به ذهن بیاید ولی واقعیت این است که در داخل دانشگاه‌ها همچنان که ما کمیته انضباطی دانشجویان را داریم، هیئت انتظامی اعضای هیئت علمی نیز داریم. معنای این کار این است که دانشگاه تنها جایی است که جایی خارج از آن نباید به چارچوب‌های آن وارد شود. دانشگاه خودش مسائل مربوط به حوزه انضباطی را چه در حوزه دانشجویی، چه در حوزه کارمندی و هیئت علمی تنظیم می‌کند.
بله ممکن است اتفاقاتی بیافتد و دانشگاه ورود کند و از منظر انضباطی اقداماتی انجام دهد. این اقدامات می‌تواند از یک نگاه سهل گیرانه تا سخت گیرانه را شامل شود و متناسب با تخلفی که در حوزه دانشگاهی کشور و حوزه دانشجویی کشور ممکن است اتفاق بیافتد، اقدام کند اما آن چیزی که از قدیم تا الان در حوزه دانشگاهی کشور اتفاق افتاده این است که حوزه معاونت‌هایی دانشجویی کمتر به حوزه انضباطی مراجعه می‌کنند، چون ما معتقدیم که دوره جوانی دوران هیجان، احساس و البته پویایی و سرزندگی است و طبیعی است که این اقتضائاتی دارد که آن اقتضائات الزاماً با حوزه انضباطی ممکن است انطباق نداشته باشد.
هیچ گاه سعی نکردیم از آن عنصر کمیته‌ها و آئین نامه‌های انضباطی به نحوی استفاده کنیم که دانشجو را تحت فشار قرار دهیم اما در مواردی دیده می‌شود یا اتفاق می‌افتد که ممکن است در داخل دانشگاه شرایطی حاکم شود که شما مجبور باشید، از یک ظرفیتی استفاده بکنید برای یک دوره کوتاه و مهار شرایطی که در آن مقطع زمانی برای آن دانشگاه دارد اتفاق می‌افتد.
ما سعی کردیم از کمترین ظرفیت کمیته انضباطی استفاده بکنیم برای اینکه دانشجو را از آن شرایطی که دارد و انتظار هم هست در دوران جوانی چنین اتفاقاتی بیفتد، خارج نکنیم اما از آن طرف هم انتظار و توقع داریم که این بتواند به بهبود شرایطی که در داخل دانشگاه است کمک کرده و اجازه ندهد آن محیط از حالت پویایی و علمی بودن و اجتماعی بودن خارج شود، ضمن اینکه تخلفاتی در داخل دانشگاه‌های کشور اتفاق می‌افتد و این تخلفات ممکن است ابعاد مختلفی داشته باشند.
در اغتشاشات اخیر نیز سعی کردیم از ظرفیت شورای انضباطی کمترین استفاده را کنیم مگر اینکه تخلف دانشجو محرز شده باشد. فرقی هم نمی‌کند که این مورد مثلاً مربوط به اغتشاشات است یا مربوط به یک حوزه اجتماعی یا حوزه دیگری که به نحوی دانشجو در آن درگیر بوده چون مثل جامعه که ممکن است تخلف یا جرم ابعاد مختلفی داشته باشد در دانشگاه هم ممکن است اینگونه باشد.
واقعیت این است که کمیته انضباطی صرفاً کمیته سیاسی نیست، کمیته‌ای با ابعاد مختلف است و به اندازه تخلفی که ممکن است صورت بگیرد برخورد می‌کند تا وظایف خود را بر اساس آئین نامه‌ای که تدوین و شیوه نامه‌هایی که متناسب با آن طراحی شده انجام دهد.
ممکن است بسته به آن شرایط، تعلیق هم اعمال شده باشد ولی با حکم عفو رهبری و اقداماتی که بعداً صورت گرفت عملاً دانشگاه‌ها را به سمت تعدیل بیشتر در این حوزه سوق داد.
اما در هر حال بسته به شدت و نوع تخلفی که صورت می‌گیرد، احکام متناسب صادر می‌شود و این موضوع می‌تواند تا مرحله اخراج هم پیش برود. مسئله این است که ما طیف گسترده‌ای داریم که از یک تذکر ساده یا شفاهی شروع می‌شود و تا مرحله اخراج پیش می‌رود.
*یکی از اولویت‌های سازمان امور دانشجویان در راستای دیپلماسی علمی، افزایش دانشجویان خارجی است. اکنون چه تعداد دانشجوی خارجی در داخل دانشگاه‌های کشور مشغول تحصیل هستند و اینکه سازوکار مجوز دادن به دانشگاه‌ها برای جذب دانشجوی خارجی چگونه است؟
ظرفیت‌های علمی، فناوری و نوآوری کشور به برکت زیرساخت‌هایی که در این حوزه شکل گرفته به شدت افزایش پیدا کرده است و این باعث شده که در معادلات و در رتبه بندی‌های جهانی جایگاه ایران جایگاه بسیار معتبری باشد.
قبلاً در دنیا به طور سنتی دانشگاه‌ها یا کشورهایی که در این زمینه نقش آفرینی می‌کردند، کشورهای ثابتی مثل آمریکا، کانادا، استرالیا و کشورهایی از این دست بودند اما در دهه گذشته تاکنون اتفاقاتی در مناسبات علمی دنیا رخ داده و باعث شده که کشورهای غیرانگلیسی زبان هم بتوانند در این عرصه اتفاقاتی خوبی را رقم بزنند.
در کشورهای غربی، کشوری مثل آلمان، ایتالیا، ترکیه، روسیه و چین جزو ۱۰ کشور اول دنیا در جذب دانشجویان بین المللی محسوب می‌شوند وقتی شما ظرفیت‌های این کشور را با کشور خودمان ایران مقایسه می‌کنید می‌بینید که خیلی تفاوت قابل توجهی وجود ندارد. تفاوتی که وجود دارد به خاطر این است که ما برای رشد کردن در این عرصه، تازه شروع کرده ایم و طبیعی است که زمان می‌برد تا بتوانیم ظرفیت‌های علمی شکل گرفته را تثبیت کنیم و ارتقا بخشیم.
ظرفیت‌های خیلی خوبی در کشور ما شکل گرفته، ولی ما نتوانسته ایم متناسب با این ظرفیت علمی، جذب دانشجوی بین المللی را در داخل کشور خودمان تسریع ببخشیم. بنابراین مسئله اینجاست که با وجود اینکه ما در حوزه علمی و فناوری جزو کشورهای معتبر در دنیا محسوب می‌شویم اما این ظرفیت در خدمت جذب دانشجویان بین المللی قرار نگرفته است.
اکنون براساس آمار غیر رسمی حدود ۱۰۸ هزار نفر دانشجوی بین المللی در داخل دانشگاه‌های کشور داریم که وقتی با ظرفیت‌هایی که برخی از کشورها در دنیا برای خودشان شکل دادند، مقایسه می‌کنیم، هنوز فاصله بسیار زیادی داریم تا بتوانیم جزو ۱۰ کشور اول دنیا قرار بگیریم.
یکی از برنامه‌هایی که من تعریف و طراحی کردم و وزیر علوم هم در یکی از برنامه‌های پنجگانه خود تحت عنوان دیپلماسی علمی از آن نام می‌برند این است که ما بتوانیم در یک بازه زمانی ۳ تا ۴ سال، ۲۵۰ هزار نفر جمعیت دانشجوی بین المللی داشته باشیم.
اکنون دانشگاه‌های کشور خودشان را برای این کار آماده می‌کنند اما وقتی بحث تنوع ملیتی پیش می‌آید تنوع ملیتی دانشجویان خارجی ما پایین است.
اکنون بیشترین دانشجویان بین المللی ما از کشورهای عراق، افغانستان، سوریه، لبنان، پاکستان، هند، ترکیه و برخی از کشورهای دیگر مثل نیجریه هستند و این تعداد از نظر تنوع ملیتی خیلی قابل توجه نیست در حالی که بیش از ۲۰۰ کشور وجود دارد، فعلاً ۹۳ کشور در حوزه دانشجویان بین المللی درگیر کشور ما هستند و البته دو کشور عراق و افغانستان بیشترین دانشجوی بین المللی را در ایران دارند.
انتظار ما این است که اولاً به سمت جذب ۲۵۰ هزار نفر نزدیک شویم و ثانیاً بتوانیم ظرفیت خودمان را در تنوع ملیتی بیشتر کنیم.
سندی هم برای این کار طراحی کرده ایم تحت عنوان «سند دیپلماسی علمی دانشجویی». این سند قرار است یک سری از موانع زیرساختی، موانع حقوقی و قانونی را حل کند که ما بتوانیم از طریق آنها به تسهیل جذب دانشجویان بین المللی کمک کنیم.
البته در آنجا هماهنگی بین دستگاهی بسیار اهمیت دارد چون فقط سازمان امور دانشجویان نیست که درگیر جذب دانشجویان بین المللی است هر چند ما هسته اصلی و محوری این کار محسوب می‌شویم اما در حوزه بحث مربوط به کنسولی، اخذ ویزا و نظایر اینها عملاً دستگاه‌های دیگری هم درگیر هستند. هماهنگی و هم افزایی با این دستگاه‌ها به ما کمک خواهد کرد که این اتفاق مبارک روی دهد.
*تازه‌ترین تسهیلاتی که قرار است برای جذب بیشتر دانشجوی خارجی اختصاص داده شود چه تسهیلاتی است؟
سازمان امور دانشجویان سازمان تنظیم گر یا سیاستگذار است و تمام تلاش خود را انجام می‌دهد تا در حوزه تنظیم گری، نقشی برای خودش تعریف و ایجاد کند.
مثلاً برای اولین بار سال گذشته جشنواره جذب دانشجویان بین المللی را طراحی کردیم، در آنجا حداقل ۳ حوزه را برجسته کردیم. یعنی به عنوان نقش تنظیم گر، «جایزه ملی ثریا» را برای دانشگاه‌های برتر کشور در این حوزه طراحی کردیم.
دوم، جشنواره دیگری را برای کسانی که به نحوی درگیر یا کنشگر در حوزه جذب دانشجو هستند، طراحی کردیم. سوم، جایزه حمایتی تعریف کرده‌ایم، برای دانشگاه‌هایی که نسبت به پارسال جذب دانشجویان بین المللی را افزایش دهند.
در اینجا هم شاخص‌های مختلفی را تعریف کردیم و گفتیم دانشگاهی که نسبت به پارسال جذب بیشتری انجام دهد، تنوع ملیتی اش را نسبت به پارسال بیشتر کند، درصد جذب دانشجوی بین المللی نسبت به کل دانشجویانش افزایش پیدا کند ذیل حمایت‌های ما قرار خواهد گرفت.
تلاشمان این است که نمایشگاه بزرگی را با رویکرد بین المللی شدن و با زبان بین الملل تدارک ببینیم و نمایشگاه جاذبه‌های تحصیل در ایران را در مصلای تهران از ۲۳ تا ۲۷ آبان ماه برگزار کنیم.
از سوی دیگر ما تا سال گذشته تقریباً هیچ مؤسسه جذب دانشجوی خارجی در کشور نداشتیم. مؤسسات اعزام داشتیم، ولی جذب نداشیم. در حال حاضر حدوداً به ۷۵ مؤسسه جذب مجوز تأسیس داده‌ایم.
*این مؤسسات می‌توانند از هر کشوری جذب دانشجو داشته باشند؟
هر مؤسسه مجاز است که از ۵ کشور خارجی دانشجو جذب کند. این ۷۵ مؤسسه، ۳۵ کشور را برای جذبشان هدف گرفته اند. البته چون هر مؤسسه می‌تواند ۵ کشور را انتخاب کند، برخی از کشورها قاعدتاً تکراری هستند و طبیعی است که جذب ما از آن کشورها توسط این مؤسسات بیشتر و حداکثری باشد.
یکی از مشکلات دیگری که با آن مواجه هستیم این است که متأسفانه ما نتوانسته ایم خودمان را به خارج از کشور خوب معرفی کنیم. تقریباً مردم کشورهای دیگر شناخت کمتری از کشور ایران به طور عام و از دانشگاه‌های ایران به طور خاص دارند. یا برداشت آنها برداشت خیلی قوی نیست. بنابراین ما اقدامات بسیار متنوعی را در این زمینه انجام داده ایم. از جمله اینکه به رایزنان علمی خودمان مأموریت داده ایم که اولین مختصات یا اولین محور را جذب دانشجوی بین المللی در نظر بگیرند و جذب دانشجویان بین المللی جزو مأموریت‌های اصلی شأن تلقی شود. از ظرفیت سفرا و رایزنان فرهنگی نیز برای این منظور استفاده می‌کنیم.
دومین کاری که انجام دادیم «سامانه تحصیل در ایران» را طراحی کردیم. تقریباً کشورهایی که در جذب دانشجو عمل می‌کنند حتماً یک سامانه تحصیل در آن کشور را در اختیار دارند اما ایران تا الان متأسفانه از این ظرفیت استفاده نکرده بود.
*این جذب دانشجو به صورت آزاد است یا بورسیه؟
تقریباً از ۱۰۸ هزار نفر دانشجو حدود ۹۸ درصد آنها دانشجویان شهریه پرداز هستند و عملاً به اقتصاد آموزش عالی کشور کمک می‌کنند اما در عین حال دانشجوی بورسیه هم داریم و این نوع جذب تحت بورس نخبگان صورت می‌گیرد. تمامی دولت‌ها در دنیا کم و بیش این کار را انجام می‌دهند به عنوان مثال روسیه در حالی که ۳۵۱ هزار دانشجوی بین المللی دارد برای سال جاری ۳۰ هزار بورسیه تعریف کرده است. معمولاً کشورها در حوزه بورسیه، قصدشان این است اولاً نخبگان آن کشورها را جذب کنند و ثانیاً آنها را سفیران فرهنگی خودشان در کشورهای دیگر معرفی کنند و از ظرفیت آنها برای جذب بیشتر در حوزه دانشجویان شهریه پرداز استفاده کنند.
*برنامه تان برای بورسیه دانشجویان خارجی چیست؟
سعی کردیم متناسب با هدفی که در حوزه تنوع ملیتی دنبال می‌کنیم و اینکه حداقل از سال ۱۴۰۲ تا ۱۴۰۳ تعداد ۹۳ کشور را به ۱۴۰ کشور افزایش دهیم افزایش بورسیه را نیز مورد توجه قرار دهیم.
*یکی از برنامه‌هایی که توسط سازمان امور دانشجویان اعلام شد قرار گرفتن سوابق دانشجویی در بیمه بود؟ درحال حاضر آخرین وضعیت اجرای این برنامه به چه صورت است؟
ما در این زمینه با یک چالشی مواجه شدیم، با سازمان تأمین اجتماعی قرار گذاشتیم این چهار سال حوزه دانشجویی هم جزو بیمه بیکاری محسوب شود ولی اتفاقی که افتاد دوستان ما در سازمان برنامه و بودجه قائل به این بودند که همین الان که این اتفاق می‌افتد، متوسط سن بازنشستگی کشور ما ۵۴ سال است در حالی که سن بازنشستگی از نظر ذهنی خیلی بیشتر از اینها یعنی ۶۵، ۶۶ سال باید باشد. وقتی بیمه دانشجویی هم به آن اضافه شود این ۵۴ سال تقریباً به ۵۱.۸ تغییر می‌کند و این به نفع کشور نیست. در حالی که در دنیا متناسب با افزایش امید به زندگی، سن بازنشستگی را افزایش می‌دهند. عملاً این به نفع کشور نیست که اقدامی انجام دهید که سن بازنشستگی کاهش پیدا کند.
* آیا اخیراً ارزیابی در شاخص‌های دانشگاه‌های خارج از کشور انجام شده است؟ دانشجویان ما در خارج از کشور در چه دانشگاه‌هایی بهتر است تحصیل نکنند و مدارک کدام یک از دانشگاه‌های خارجی در ایران ارزیابی نمی‌شود؟
تا سال گذشته براساس سه نظام رتبه بندی عمل می‌کردیم و چنانچه دانشگاه‌های دنیا در آن نظام رتبه بندی قرار می‌گرفتند در نظام ارزشیابی ما هم جا می‌گرفتند.
برای ۲۰۲۳ سه نظام رتبه بندی هم به این اضافه کردیم یعنی ۶ نظام رتبه بندی ارائه دادیم که بر اساس آن چنانچه دانشگاه‌های دنیا در این نظام رتبه بندی قرار گیرند، در نظام ارزشیابی ما هم می‌توانند قرار گیرند. اصراری هم نداریم که در همه این شش رتبه بندی قرار گیرند اگر در یکی از این رتبه بندی ها قرار گیرند هم کافی است.
یکی از نظام‌های رتبه بندی که به آن اضافه کردیم نظام رتبه بندی استنادی جهان اسلام است که برای اولین بار مورد توجه قرار دادیم و سعی کردیم این نظام رتبه بندی به ما کمک کند تا دانشگاه‌های دنیا را ارزیابی کنیم. در آنجا سه نوع دانشگاه داریم، دانشگاه‌های الف که بهترین دانشگاه‌های دنیا هستند، دانشگاه‌های ب دانشگاه‌های قابل قبول محسوب می‌شوند و دانشگاه‌های ج که دانشگاه‌هایی هستند که قبول می‌کنیم اما برای آنها مقطع قائلیم.
جزئیات طرح جذب دانشجوی خارجی/ نرخ آزادسازی مدرک سالانه می‌شود
*یکی از خبرهای حاشیه ساز حوزه دانشجویی مربوط به آزادسازی مدرک بود که این اواخر رخ داد و اعتراضاتی را به همراه داشت. اساساً هزینه‌های آزادسازی مدرک چطور محاسبه می‌شود؟
دستورالعمل جامعی سال ۱۳۹۶ تحت عنوان لغو تعهد آموزش رایگان ابلاغ شده بود. این دستورالعمل قبلاً هم وجود داشته ولی تازه اجرا شده و به دانشگاه‌های کشور هم اعلام شد. در آنجا ذکر شده چنانچه قرار باشد لغو تعهدی از سوی دانشجویی اتفاق بیفتد باید بر اساس ۴۰ درصد از هزینه آموزشی و پژوهشی که صرف دانشجو می‌شود از دانشجو گرفته شود.
متأسفانه ۷،۸ سال بود این اتفاق نیفتاده بود و ما نامه‌ای را سال گذشته به آقای وزیر ارسال کردیم و ایشان این موافقت را اعلام کردند که به سمت این برویم که ۴۰ درصد را اعمال کنیم.
ما بر اساس قانون عمل کردیم و این ۴۰ درصد عددی بود که در قانون آمده بود. در آئین نامه تصریح شده که سال به سال باید این اتفاق بیفتد. ۷،۸ سال بود که انجام نشده بود و عملاً انباشته و روی ما آوار شد. ما چاره‌ای جز این کار نداشتیم.
این قانونی بود که سال ۱۳۵۳ گذاشته و گفته شده بود تحصیل در دانشگاه‌های داخل کشور رایگان است تا زمانی که دانشجو به اندازه تعهدی که داده بتواند خدمت ارائه کند اما اگر خواست لغو تعهد انجام دهد باید منابعی را که برایش خرج شده به خزانه کشور برگرداند.
*پس از این پس طبق قانون هزینه سالانه محاسبه خواهد شد؟
بله. از این به بعد سالانه اعمال خواهد شد.
*یعنی ممکن است حتی سال آینده تحصیلی افزایش هم داشته باشد؟
بله. ممکن است سال آینده تحصیلی افزایش پیدا کند.
وظیفه ما به عنوان سازمان امور دانشجویان نقش هدایتگری و تنظیم گری حمایت از دانشجویان سراسر کشور است اما در شرایط خاص هم قانون به ما اجازه داده خدمات رایگان یا هزینه رایگانی که انجام شده را به نحوی از دانشجویی که دنبال ارائه خدمت نیست، دریافت کنیم. در اینجا هم ما مجبور شدیم این قانون را در حوزه لغو تعهد آموزش رایگان اعمال کنیم.
* آماری از خروج از کشور یا پذیرش دانشجویان ایرانی در دانشگاه‌های خارجی دارید؟ این آمار افزایشی است یا کاهشی؟
عدد دقیقی نداریم، واقعیت این است که یکی از مشکلاتی که در سازمان امور دانشجویان با آن مواجه هستیم فقدان پایگاه اطلاعاتی در این زمینه است اما بر اساس اطلاعاتی که از دستگاه‌های مرتبط می‌گیریم بین ۷۵ تا ۹۵ هزار دانشجو در خارج از کشور داریم.
آمار ۹۵ هزار نفر برای سال ۱۴۰۰ بوده و کشورهای اروپایی بیشترین جمعیت دانشجویی ما را در خود دارند، بعد کشورهای دیگری هستند که از آمریکا، کانادا، ترکیه، روسیه و چین را در برمی گیرد.
من به عنوان متولی سازمان امور دانشجویان می گویم هیچ داده‌ای نداریم که نشان دهد خروج از کشور از گذشته تا کنون روند افزاینده یا کاهنده داشته است. قبلاً مهاجرت دانشجویان ما به کشور هند و مالزی بیشتر بود ولی الان به شدت کاهشی شده اما از طرف دیگر قبلاً در ایتالیا یک دوره افزایشی بوده بعد کاهشی شده و دوباره افزایشی شده اما این فزاینده بودن به معنی فزاینده بودن کل جمعیت نیست. ممکن است از یک کشوری به کشور دیگری تغییر مهاجرت صورت گرفته باشد.
تو کل دنیا دانشجوی خارجی جذب میشه به دو هدف اول ارز آوری دوم صدور فرهنگ و جذب گردشگر