شرایط ایران و عراق در ابتدای جنگ تحمیلی
جنگ ایران و عراق در ۳۱ شهریور ۵۹ در حالی آغاز شد که شرایط دو کشور بسیار با هم متفاوت بود. عراق در حالی از حمایت کامل نظامی، تسلیحاتی و حتی اقتصادی ۸۰ کشور دنیا برخوردار بود که ایران حتی از خرید سیم خاردار هم محروم بود.
وقوع انقلاب در ایران مسئولان کشور را درگیر مسائل داخلی کرده بود و از طرفی هم اختلافات در رده‌های بالای سیاسی، مانع توجه و دقت کافی به خارج از مرزها و تحرکات در مرزهای غربی و نیت شوم رژیم بعث شده بود و برآورد دقیقی از تهدید عراق وجود نداشت. همچنین یک طرح مؤثر نظامی در سطح ستاد ارتش برای مقابله با تهاجم ارتش عراق آماده نشده بود.
بدین ترتیب ایران در آغاز جنگ، از نظر بین المللی در شرایط نسبتاً منزوی، از حیث نظامی در وضعیتی نابسامان، از منظر سیاسی دچار چنددستگی و اختلافات داخلی و در شرایط اقتصادی آشفته به سر می‌برد. در مقابل اما کشور عراق در تمام این حوزه‌ها در شرایط مناسبی قرار داشت و حتی پیمان نظامی بزرگی با شوروی امضا کرده بود و بعلاوه در حال شروع برقراری روابط حسنه با کشورهای غربی از جمله فرانسه و آمریکا بود. اینگونه بود که رژیم بعث عراق حمله سراسری به خاک ایران را آغاز نمود.
وضعیت اسفناک مدیریت و فرماندهی جنگ در زمان بنی‌صدرباعث شد صدام در مدت کوتاهی ۱۳،۶۰۰ کیلومتر مربع از خاک ایران شامل شهرهای نفت‌شهر، قصرشیرین، مهران، سومار، فكه، بستان، خرمشهر، هویزه، موسیان، نوسود و بیش از ۳۰۰۰ روستا را تصرف کند و در این مدت هیچ عملیات موفقیت آمیزی برای بازپسگیری تصرفات انجام نشد.
پس از عزل بنی صدر امام خمینی محسن رضایی را به فرماندهی سپاه منصوب کرد. محسن رضایی در زمان رسیدن به فرماندهی سپاه تنها ۲۷ سال سن داشت و این موضوع باعث ظهور و بروز فرماندهان جوان و البته شایسته در میدان نبرد شد و به گفته سردار بهمن کارگر، رئیس بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، فرماندهان بزرگ شهید دفاع مقدس مانند حسن باقری، همت، باکری، خرازی، زین‌الدین، شوشتری، دقایقی، بقائی، هاشمی، ردانی‌پور، همدانی، احمد کاظمی، قاسم سلیمانی و ... از کشفیات آقای رضایی بودند.
در ادامه این پیروزی‌ها، ایران در بیشتر مناطق به مرز رسید و حتی منطقه استراتژیک فاو در عراق را هم به تصرف خود درآورد. تمام این دستاوردهای شگرف با اتکا به جوانان مومن و مخلص چه در سطح فرماندهان جنگ و چه در سطح رزمندگان، بدست آمد.
قطع به یقین در هیچ جنگی همه عملیات‌های طرفین درگیر به پیروزی ختم نمی‌شود و دفاع مقدس هم از این امر مستثنی نیست و برخی عملیات‌ها با شکست مواجه می‌شد؛ اما ارزش کار عظیم جوانان مدافع وطن آنجا مشخص می‌شود که نگاهی به امکانات نظامی طرفین درگیر جنگ بیندازیم.
در آمار فوق به وضوح تجهیزات و امکانات نظامی برتر قوای دشمن مشخص است و ضمنا برای ارزیابی و بررسی مدیریت و فرماندهی جنگ ۸ ساله در نظر گرفتن این اطلاعات ضروری می‌باشد.
ارزش کار بزرگ و حیرت‌آور جوانان مخلص و با ایمان ایران‌زمین در دفاع مقدس زمانی بیشتر آشکار می‌شود که بدانیم علی‌رغم برتری کامل امکاناتی و تجهیزاتی دشمن بعثی در جنگ ۸ ساله تعداد شهدای ایران از تلفات عراق در این جنگ نابرابر کمتر بوده است.
در این جنگ تعداد ۱۹۶،۸۳۷ تن از هوطنان ما شهید شدند که ۱۰،۱۹۶ تن از آن‌ها شهدای حملات هوایی و موشکی به شهرهای ایران بودند. این در حالی است که تعداد تلفات دشمن در این جنگ بیش از ۲۵۰ هزار نفر اعلام شده است.
رهبر معظم انقلاب که در دوران ۸ سال جنگ تحمیلی در کسوت ریاست جمهوری بودند چه در همان زمان و چه پس از آن، همواره به نقش بی بدیل جوانان چه در کسوت فرماندهی و چه در کسوت رزمندگی در دفاع از کیان ایران اسلامی اشاره داشته‌اند و همواره در نقش حمایتگر از ایشان ظاهر می شدند.
رهبر معظم انقلاب در نامه‌ای به محسن رضایی (پس از استعفایش از فرماندهی سپاه پاسداران) با اشاره به مجاهدت‌ها و فداکاری‌های فرماندهان و رزمندگان جنگ و ابراز تشکر از آنان؛ چشم جهانیان را خیره به این ماموریت بزرگ و شگرف که با موفقیت به انتها رسید دانستند.
در این نامه آمده است:
بسم الله الرحمن الرحیم
سردار سرلشکر محسن رضایی
اکنون که پس از یک دوره طولانی و پرافتخار ۱۶ ساله در مسئولیت فرماندهی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، خدمت در خارج از سپاه را وظیفه دانسته و انتخاب کرده‌اید، اینجانب اولاً لازم می‌دانم از خدمات بزرگ و ارزشمند شما در آن نهاد مقدس و سرافراز قدردانی کنم. شما حقاً در این مدت همه استعدادهای خود را بکار انداختید تا سازمانی را که عظمت و کارایی و فداکاری و نشاط انقلابی آن، چشم تحلیلگران جهان را هم به خود متوجه ساخته است، از مجموعه‌ای از جوانان ایثارگر و عاشق اسلام و انقلاب و امام پدید آورید و به رشد و بالندگی برسانید و در این فرایند پرتلاش و سرشار از مجاهدت، گروهی از همکاران کاردان و لایق و مجرب با شما همکاری کردند که بعضی به مقام رفیع شهادت نائل گشته و بسیاری هم اکنون در مسئولیتهای بزرگ سپاه و دیگر دستگاههای کشور به خدمت مشغولند و تشکر از شما و همه آنان وظیفه اینجانب است.شما بحمدالله در این مدت با مجاهدتهای خود در عرصه‌های دفاع مقدس بارها موفق شدید که قلب امام راحل و دل امت مسلمان را شاد کنید.
ثانیاً با توجه به تجارب و شایستگی‌های جنابعالی شما را به عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام اسلامی منصوب می‌کنم و چون مسئولیت شما به عنوان دبیری آن مجمع نیز مقرر گردیده است انتظار دارم که در جلسات مجمع و نیز در اداره دبیرخانه مهم آن، همه توانایی خود را که بحمدالله در میدانهای گوناگون به بروز رسیده است؛ بکار گیرید و در سازماندهی و اداره دبیرخانه از نیروهای متعهد و عالم و کارآزموده استفاده کنید.
توفیقات شما را از خداوند متعال مسألت می‌نمایم.سیدعلی خامنه‌ای۱۸ شهریور ۱۳۷۶
ایشان شکوفایی استعدادهای هزاران جوان را از واقعیات شوق‌آفرین دفاع مقدس می‌دانند؛ شکفتنی که چشم تحلیلگران جهان را به خود دوخت.
رهبر معظم انقلاب در خصوص برکات دفاع مقدس می‌فرمایند: ما ظرفیّت خودمان را کشف کردیم. ما فهمیدیم یک جوانی مثل شهید حسن باقری مثلاً (حالا از زنده‌ها اسم نمی‌خواهم بیاورم؛ در بین زنده‌ها هم از این قبیل زیاد داریم ) بلند می‌شود می‌آید در میدان جنگ، در طول مدّت کوتاهی تبدیل می‌شود به یک راهبردساز؛ به تعبیر رایج، استراتژیست دفاع و جنگ. این استعداد شوخی است؟ این استعداد کجا بود؟ شهید حسن باقری یک جوانی بود، خبرنگار یک روزنامه‌ای بود؛ در [روزنامه‌ی] جمهوری اسلامی مقاله می‌نوشت.
اینگونه بود که با اعتماد و اتکا به جوانان مومن و غیور این دیار، ایران از سخت ترین طوفان و تلاطم پس از انقلاب یعنی جنگ تحمیلی، به سلامت عبور کرد و برای نخستین بار در ۲۰۰ سال اخیر در یک جنگ، وجبی از خاک کشور از مام میهن جدا نشد.
