آینده اوپک در سایه تحولات ژئوپلیتیکی و اقتصادی

به گزارش «تابناک» به نقل از ایمنا، بازار جهانی نفت یکی از پیچیده‌ترین و حساس‌ترین بازارهای اقتصادی جهان است که تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله عرضه و تقاضا، تحولات سیاسی و اقتصادی و فناوری‌های نوین قرار دارد. در این میان، سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) به عنوان یک نهاد بین‌المللی تأثیرگذار، نقش مهمی در مدیریت این بازار ایفا می‌کند. اوپک که متشکل از ۱۳ کشور عضو است، حدود یک‌سوم از تولید جهانی نفت را در اختیار دارد و با تعیین سهمیه‌های تولید برای اعضای خود، تلاش می‌کند تا تعادل عرضه و تقاضا را حفظ کند.

با این حال، ظهور رقبای جدید مانند تولیدکنندگان نفت شیل در آمریکا و افزایش فشارهای بین‌المللی برای کاهش انتشار کربن، چالش‌های جدیدی را برای اوپک به وجود آورده است. این سازمان با تشکیل ائتلاف اوپک پلاس که شامل ۱۰ کشور غیرعضو از جمله روسیه است، سعی کرده تا دامنه نفوذ خود را گسترش دهد و به یک بازیگر کلیدی‌تر در بازار جهانی انرژی تبدیل شود.

اوپک در سپتامبر ۱۹۶۰ توسط پنج کشور ایران، عراق، کویت، عربستان سعودی و ونزوئلا تأسیس شد. هدف اصلی این سازمان، مقابله با نفوذ شرکت‌های بزرگ نفتی غربی بود که کنترل عمده‌ای بر منابع نفتی کشورهای تولیدکننده داشتند. طی دهه‌های بعد، تعداد اعضای اوپک افزایش یافت و این سازمان توانست به یکی از بازیگران اصلی بازار جهانی نفت تبدیل شود.

یکی از مهم‌ترین نقاط عطف تاریخ اوپک، تحریم نفتی سال ۱۹۷۳ بود که طی آن کشورهای عضو تصمیم گرفتند صادرات نفت خود را به کشورهای حامی اسرائیل متوقف کنند. این اقدام منجر به افزایش شدید قیمت نفت و تغییرات گسترده‌ای در اقتصاد جهانی شد.

نقش اوپک در تنظیم بازار جهانی نفت

۱- مدیریت عرضه و تقاضا

یکی از مهم‌ترین وظایف اوپک، مدیریت عرضه نفت به منظور حفظ تعادل بازار است. این سازمان با تعیین سهمیه‌های تولید برای کشورهای عضو خود تلاش می‌کند تا از اشباع یا کمبود عرضه جلوگیری کند. برای مثال:

• در دوران بحران مالی سال ۲۰۰۸، اوپک تصمیم گرفت تولید خود را کاهش دهد تا قیمت‌ها تثبیت شوند.

• همچنین در دوران همه‌گیری کووید -۱۹، کاهش شدید تقاضا باعث شد که اوپک پلاس تصمیم به کاهش تاریخی تولید بگیرد.

۲- تأثیرگذاری بر قیمت‌ها

تصمیمات اوپک تأثیر مستقیمی بر قیمت جهانی نفت دارد. هرگونه تغییر در سهمیه‌های تولید یا سیاست‌های این سازمان می‌تواند منجر به نوسانات قابل توجهی در بازار شود.

۳- همکاری با کشورهای غیرعضو (اوپک پلاس)

در سال ۲۰۱۶، ائتلاف اوپک پلاس شکل گرفت که شامل ۱۰ کشور غیرعضو از جمله روسیه بود. هدف اصلی این ائتلاف، گسترش همکاری‌ها برای مدیریت بهتر عرضه و تقاضا بود. این همکاری‌ها به ویژه در دوران بحران کووید -۱۹ بسیار مؤثر واقع شد.

چالش‌ها و فرصت‌های پیش روی اوپک

چالش‌ها:

۱- رقابت با تولیدکنندگان نفت شیل
ظهور فناوری‌های جدید مانند استخراج نفت شیل باعث شده است که آمریکا به یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت جهان تبدیل شود. این موضوع رقابت شدیدی را برای اوپک ایجاد کرده است.

۲- فشار برای کاهش انتشار کربن
افزایش نگرانی‌ها درباره تغییرات اقلیمی باعث شده است که بسیاری از کشورها به سمت استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر حرکت کنند. این موضوع می‌تواند تقاضا برای نفت را کاهش دهد.

۳- اختلافات داخلی بین اعضا
تفاوت منافع بین کشورهای عضو گاهی منجر به اختلافاتی می‌شود که تصمیم‌گیری‌های جمعی را دشوار می‌کند.

فرصت‌ها:

۱- گسترش همکاری‌ها با کشورهای غیرعضو
ائتلاف اوپک پلاس فرصتی برای افزایش نفوذ اوپک فراهم کرده است.

۲- افزایش تقاضا در برخی مناطق
با وجود فشارها برای استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، تقاضا برای نفت همچنان در برخی مناطق جهان مانند آسیا رو به افزایش است.

۳- مدیریت بحران‌ها
توانایی اوپک در مدیریت بحران‌هایی مانند کاهش تقاضای ناشی از کووید -۱۹ نشان‌دهنده اهمیت این سازمان است.

آینده اوپک تا حد زیادی به توانایی آن در تطبیق با شرایط جدید بستگی دارد. ظهور انرژی‌های تجدیدپذیر و فشارهای بین‌المللی برای کاهش انتشار کربن ممکن است نقش سنتی این سازمان را کمرنگ کند؛ اما همچنان نیاز جهان به نفت به عنوان یک منبع انرژی حیاتی باقی خواهد ماند. اگرچه رقابت با تولیدکنندگان دیگر مانند آمریکا ادامه دارد، اما توانایی اوپک در ایجاد اتحادهای جدید مانند ائتلاف اوپک پلاس می‌تواند نقش آن را تقویت کند.

اوپک طی بیش از شش دهه فعالیت خود توانسته است جایگاه ویژه‌ای در مدیریت بازار جهانی نفت پیدا کند. تصمیمات این سازمان نه تنها بر قیمت نفت بلکه بر اقتصاد جهانی نیز تأثیرگذار بوده‌اند. با وجود چالش‌هایی مانند رقابت با تولیدکنندگان جدید و فشارهای زیست‌محیطی، اوپک همچنان یکی از بازیگران اصلی عرصه انرژی باقی مانده است.

برای حفظ جایگاه خود، این سازمان باید توانایی تطبیق با تغییرات سریع دنیای انرژی را داشته باشد و همکاری‌های بین‌المللی خود را گسترش دهد. آینده اوپک وابسته به توانایی آن در پاسخگویی به نیازهای متغیر جهان خواهد بود.