اهمیت درختکاری در کاهش اثرات تغییرات اقلیمی

به گزارش تابناک به نقل از ایسنا، درختان، ریه‌های زمین محسوب می‌شوند و نقشی کلیدی در حفظ تعادل زیست‌محیطی ایفا می‌کنند. در شرایطی که تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی به تهدیدی جدی برای حیات بشر تبدیل شده است، درختکاری به‌عنوان یکی از مؤثرترین راهکار‌های مقابله با این بحران مطرح می‌شود. کاشت و حفظ درختان نه‌تنها به کاهش دی‌اکسید کربن و بهبود کیفیت هوا کمک می‌کند، بلکه از فرسایش خاک، کاهش تنوع زیستی و گسترش بیابان‌زایی نیز جلوگیری می‌کند.

هم‌زمان با روز درختکاری، فرصتی فراهم می‌شود تا بار دیگر بر اهمیت درختان در حفظ محیط زیست تأکید کنیم و نقش آنها را در مقابله با بحران‌های اقلیمی مورد بررسی قرار دهیم. این روز نه‌تنها بهانه‌ای برای کاشت نهال‌های جدید است، بلکه می‌تواند زمینه‌ای برای افزایش آگاهی عمومی و تقویت فرهنگ حفاظت از منابع طبیعی باشد. در ایران، با توجه به تنوع اقلیمی گسترده، انتخاب درختان سازگار با شرایط آب‌وهوایی هر منطقه، امری حیاتی است. گونه‌هایی که توانایی تحمل کم‌آبی را دارند، در مناطق خشک و نیمه‌خشک کشور بیشترین شانس بقا را خواهند داشت، در حالی که در مناطق معتدل و مرطوب، درختانی با نیاز آبی بیشتر می‌توانند رشد مطلوب‌تری داشته باشند.

با این وجود، کاشت درخت به‌تنهایی کافی نیست و باید با اقدامات دیگری مانند مدیریت منابع آبی، کاهش آلاینده‌های زیست‌محیطی و توسعه فناوری‌های پایدار همراه شود.

به مناسبت روز درختکاری به بررسی اهمیت درختکاری در کاهش اثرات تغییرات اقلیمی، چالش‌ها و راهکار‌های توسعه فضای سبز، انتخاب گونه‌های مناسب، روش‌های ترویج فرهنگ درختکاری و نقش فناوری‌های نوین در این حوزه پرداختیم.

مهرداد جعفرپور، عضو هیئت علمی گروه علوم باغبانی دانشکده کشاوری و منابع طبیعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان) در این باره می‌گوید: درختکاری و حفظ جنگل‌ها نقش اساسی در کاهش اثرات تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی دارند. درختان از طریق فرایند فتوسنتز، دی‌اکسید کربن (CO₂) را از جو جذب کرده و در بافت‌های خود ذخیره می‌کنند. یک درخت بالغ می‌تواند سالانه حدود ۲۱ کیلوگرم CO₂ را از هوا حذف کند که به کاهش گاز‌های گلخانه‌ای و متعادل‌سازی آب‌وهوا کمک می‌کند.

وی می‌افزاید: علاوه بر جذب کربن، درختان با تولید اکسیژن، نقشی حیاتی در سلامت محیط‌زیست و انسان‌ها دارند. یک درخت بالغ می‌تواند اکسیژن مورد نیاز دو نفر را در طول سال تأمین کند، همچنین با ایجاد سایه و فرایند تعرق، دمای محیط اطراف را کاهش داده و از اثر جزیره گرمایی شهری می‌کاهند.

عضو هیئت علمی گروه علوم باغبانی دانشکده کشاوری و منابع طبیعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان) با بیان اینکه نقش درختان در حفظ چرخه آب نیز بسیار مهم است، ادامه می‌دهد: آنها با جذب آب باران، مانع از فرسایش خاک شده و به افزایش رطوبت هوا و بارندگی کمک می‌کنند، همچنین ریشه‌های آنها خاک را تثبیت کرده و از انتشار کربن ذخیره‌شده در خاک جلوگیری می‌کنند.

جعفرپور می‌گوید: درختان زیستگاه میلیون‌ها گونه گیاهی و جانوری هستند. حفظ جنگل‌ها به حفظ تنوع‌زیستی و تعادل اکوسیستم‌های طبیعی کمک می‌کند. از سوی دیگر، جنگل‌زدایی یکی از عوامل اصلی افزایش گاز‌های گلخانه‌ای است، بنابراین جلوگیری از قطع درختان و احیای جنگل‌های تخریب‌شده گامی مؤثر در کاهش تغییرات اقلیمی محسوب می‌شود.

وی با بیان اینکه برای افزایش درختکاری و حفظ منابع طبیعی، می‌توان اقداماتی مانند کاشت گونه‌های بومی، احیای جنگل‌ها، ترویج کشاورزی پایدار (مانند کشت جنگلی) و افزایش آگاهی عمومی را در دستور کار قرار داد، تصریح می‌کند: با این اقدامات، می‌توان تأثیرات منفی گرمایش جهانی را کاهش داده و محیطی سالم‌تر برای نسل‌های آینده فراهم کرد.

دکترای تخصصی علوم باغبانی می‌گوید: انتخاب گونه‌های درختی مناسب برای کاشت در ایران به عواملی مانند شرایط اقلیمی، نوع خاک، میزان بارش، ارتفاع از سطح دریا و مقاومت درختان در برابر خشکی یا سرما بستگی دارد. با توجه به تنوع اقلیمی ایران، ضروری است که برای هر منطقه گونه‌هایی سازگار انتخاب شوند تا بهترین نتیجه حاصل شود.

جعفرپور با بیان اینکه در مناطق خشک و نیمه‌خشک مانند یزد، کرمان و سیستان و بلوچستان که با کمبود بارش و دمای بالا مواجه هستند، درختانی که مقاوم به خشکی و شوری خاک باشند، مناسب‌ترند، اضافه می‌کند: گونه‌هایی مانند اکالیپتوس که رشد سریع و مقاومت بالایی دارد، کهور که برای تثبیت خاک مناسب است، گز که در برابر خشکی و شوری مقاوم است، پسته وحشی که به خوبی با شرایط نیمه‌خشک سازگار می‌شود و سرو نقره‌ای که در برابر خشکی و سرما مقاومت دارد، گزینه‌های خوبی برای این مناطق به شمار می‌آیند.

وی اظهار می‌کند: در مناطق کوهستانی و سردسیر مانند آذربایجان، کردستان و چهارمحال‌وبختیاری که دارای زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل هستند، درختانی که به سرما مقاوم باشند عملکرد بهتری دارند. در این مناطق، گونه‌هایی مانند بلوط که برای جنگل‌کاری مناسب است، گردو که علاوه بر سازگاری با مناطق کوهستانی، ارزش اقتصادی بالایی دارد، زبان گنجشک که به سرما مقاوم است، ارس که به خوبی شرایط کوهستانی را تحمل می‌کند و صنوبر که به دلیل رشد سریع در مناطق مرطوب و کوهستانی مناسب است، انتخاب‌های مطلوبی محسوب می‌شوند.

عضو هیئت علمی گروه علوم باغبانی دانشکده کشاوری و منابع طبیعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان) در مناطق مرطوب و معتدل مانند گیلان، مازندران و گلستان که دارای بارش فراوان، رطوبت بالا و خاک حاصلخیز هستند، گونه‌هایی که با این شرایط سازگار باشند رشد بهتری خواهند داشت.

جعفرپور ادامه می‌دهد: راش که در جنگل‌های هیرکانی به‌وفور دیده می‌شود، انجیلی که از گونه‌های بومی این مناطق محسوب می‌شود، توسکا که در کنار رودخانه‌ها رشد خوبی دارد، شاه‌بلوط که برای مناطق معتدل و مرطوب مناسب است و چنار که در برابر رطوبت مقاوم بوده و برای فضای سبز شهری انتخاب خوبی است، از جمله درختان مناسب این مناطق هستند.

وی با بیان اینکه در مناطق مرکزی و فلات ایران مانند تهران، اصفهان و فارس که دارای آب‌وهوای نیمه‌خشک با تابستان‌های گرم و زمستان‌های سرد هستند، گونه‌هایی که توانایی تحمل تغییرات دمایی را داشته باشند، مناسب‌ترند، می‌گوید: درختانی مانند کاج تهران که در برابر خشکی و سرما مقاوم است، زیتون که علاوه بر مقاومت بالا، ارزش اقتصادی نیز دارد، سرو شیراز که به دلیل مقاومت در برابر خشکی انتخاب خوبی است، اقاقیا که رشد سریعی دارد و بادام کوهی که برای مناطق کوهپایه‌ای گزینه مناسبی است، در این مناطق به خوبی رشد می‌کنند.

دکترای تخصصی علوم باغبانی ادامه می‌دهد: در مناطق جنوبی و گرمسیری مانند هرمزگان، بوشهر و خوزستان که آب‌وهوای گرم و مرطوب با تابستان‌های بسیار گرم دارند، درختانی که بتوانند گرمای زیاد و شرایط خاص این مناطق را تحمل کنند، انتخاب بهتری خواهند بود.

جعفرپور اضافه می‌کند: کهور ایرانی که در برابر گرما و شوری مقاوم است، اکالیپتوس که توانایی تحمل گرما و خشکی را دارد، کنار که علاوه بر مقاومت بالا، ارزش غذایی خوبی دارد، نخل که برای مناطق گرم و خشک انتخاب مناسبی است و آکاسیا که توانایی تحمل شوری و گرما را دارد، از جمله گونه‌های مناسب برای این مناطق هستند.

وی با بیان اینکه در انتخاب گونه‌های درختی، چند نکته مهم وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد، می‌افزاید: نخست، گونه‌های انتخابی باید با شرایط اقلیمی منطقه سازگار باشند تا رشد مطلوبی داشته باشند. در مناطق کم‌بارش، گونه‌های مقاوم به خشکی باید در اولویت قرار گیرند، همچنین استفاده از گونه‌های بومی به حفظ تنوع زیستی و اکوسیستم‌های محلی کمک می‌کند. برخی گونه‌ها مانند زیتون، پسته و نخل علاوه بر تأثیرات زیست‌محیطی مثبت، از نظر اقتصادی نیز ارزشمند هستند.

عضو هیئت علمی گروه علوم باغبانی دانشکده کشاوری و منابع طبیعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان) بیان می‌کند: انتخاب درست درختان برای کاشت در هر منطقه می‌تواند به بهبود شرایط زیست‌محیطی، کاهش اثرات تغییرات اقلیمی و حفظ منابع طبیعی کمک کند.

جعفرپور با بیان اینکه برای موفقیت برنامه‌های درختکاری، باید چالش‌هایی مانند انتخاب نامناسب گونه‌های گیاهی، کمبود فضای شهری، محدودیت‌های مالی، آفات و بیماری‌ها، مشارکت نکردن مردم و تغییرات اقلیمی را مدیریت کرد، می‌گوید: استفاده از گونه‌های بومی، توسعه فضای سبز عمودی، تأمین منابع مالی از طریق بخش خصوصی، کنترل آفات به روش‌های طبیعی، جلب مشارکت عمومی با برنامه‌های آموزشی و تبلیغاتی، و تطبیق با تغییرات اقلیمی از راهکار‌های مؤثر هستند.

وی ادامه می‌دهد: برنامه‌ریزی دقیق، مطالعات اقلیمی، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و همکاری بین دولت، بخش خصوصی و مردم می‌تواند به اجرای موفق و پایدار این پروژه‌ها کمک کند.

دکترای تخصصی علوم باغبانی با بیان اینکه برای نهادینه کردن فرهنگ درختکاری و حفاظت از درختان در کودکان و جوانان، می‌توان از روش‌های آموزشی، فعالیت‌های عملی، رسانه‌ها، تشویق و مشارکت خانواده‌ها بهره برد، می‌افزاید: آموزش در مدارس از طریق گنجاندن مباحث محیط‌زیستی در برنامه‌های درسی، کارگاه‌های آموزشی و گروه‌های دانش‌آموزی مؤثر است.

جعفرپور تصریح می‌کند: فعالیت‌های عملی مانند برنامه‌های درختکاری، پرورش گیاهان و بازدید از طبیعت، ارتباط کودکان با محیط‌زیست را تقویت می‌کند. رسانه‌ها و فناوری نیز با تولید محتوای آموزشی جذاب، نقش مهمی در آگاهی‌بخشی دارند.

وی می‌افزاید: تشویق کودکان از طریق جوایز و مسابقات، الگوسازی والدین و فعالیت‌های خانوادگی، تأثیر بسزایی در تقویت این فرهنگ دارد، همچنین همکاری با سازمان‌های محیط‌زیستی و ایجاد فضای سبز در مدارس می‌تواند حس مسئولیت‌پذیری را افزایش دهد. با این روش‌ها می‌توان نسل آینده را نسبت به اهمیت درختکاری و حفاظت از محیط‌زیست آگاه و متعهد ساخت.

عضو هیئت علمی گروه علوم باغبانی دانشکده کشاوری و منابع طبیعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان) با بیان اینکه کاشت درخت اقدامی مهم در حفظ محیط زیست است، اما کافی نیست، اضافه می‌کند: برای حفظ پایدار محیط زیست، باید اقداماتی مانند کاهش آلودگی، مدیریت منابع آب، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، حفاظت از تنوع زیستی، آموزش عمومی و اجرای قوانین محیط‌زیستی را در کنار آن انجام داد. مشارکت همه بخش‌های جامعه در این فرایند ضروری است.

جعفرپور با اشاره به اینکه فناوری‌های نوین مانند پهپادها، هوش مصنوعی و مهندسی زیستی نقش مهمی در بهبود برنامه‌های درختکاری و جنگل‌کاری دارند، اظهار می‌کند: پهپاد‌ها با کاشت بذر در مناطق صعب‌العبور، نظارت بر رشد درختان و شناسایی آفات، سرعت و دقت درختکاری را افزایش می‌دهند.

وی می‌افزاید: هوش مصنوعی با تحلیل داده‌ها، پیش‌بینی رشد درختان، تشخیص بیماری‌ها و بهینه‌سازی منابع، مدیریت جنگل‌ها را کارآمدتر می‌کند. مهندسی زیستی نیز با توسعه درختان مقاوم، افزایش سرعت رشد و احیای جنگل‌های آسیب‌دیده، به پایداری محیط زیست کمک می‌کند. ترکیب این فناوری‌ها می‌تواند روند درختکاری را بهینه کرده و به حفظ و احیای جنگل‌ها منجر شود.‌

می‌توان گفت که درختکاری یکی از ارکان حیاتی حفظ محیط زیست است، اما موفقیت این برنامه‌ها تنها به کاشت درخت محدود نمی‌شود. برای تحقق اهداف بلندمدت و مؤثر در زمینه حفظ محیط زیست، باید مجموعه‌ای از اقدامات همزمان و جامع صورت گیرد. علاوه بر کاشت درخت، کاهش آلودگی، حفاظت از منابع آب، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و حفظ تنوع زیستی از جمله موارد ضروری هستند که باید به طور جدی پیگیری شوند، همچنین فناوری‌های نوین مانند پهپادها، هوش مصنوعی و مهندسی زیستی می‌توانند نقش به‌سزایی در بهبود کیفیت و سرعت اجرای پروژه‌های درختکاری داشته باشند.

این ابزار‌ها می‌توانند فرایند‌های مختلف از کاشت درخت تا نظارت بر سلامت درختان را تسهیل کنند و به مدیریت بهتر منابع طبیعی کمک کنند. استفاده از این فناوری‌ها نه‌تنها باعث افزایش دقت و کارایی در برنامه‌های جنگل‌کاری می‌شود، بلکه به بهبود شرایط زیست‌محیطی و مقابله با چالش‌های اقلیمی کمک خواهد کرد، بنابراین درختکاری باید به‌عنوان یک جزء از یک استراتژی کلان‌تر برای حفاظت از محیط زیست دیده شود. برنامه‌های درختکاری موفق نیازمند همکاری بین دولت، سازمان‌های غیر دولتی، جوامع محلی و استفاده از فناوری‌های نوین هستند. تنها از این طریق می‌توانیم درختان و جنگل‌ها را به ابزاری مؤثر برای مقابله با تغییرات اقلیمی و حفظ تنوع زیستی تبدیل کنیم.