علامت زلزله از توفان تهران؟

دوشنبه گذشته يك ساعت بعد از توفان بي‌سابقه در تهران، پيامكي با مضمون «تحريك گسل‌ها در اثر توفان و احتمال بروز زلزله در 24ساعت آينده»، از طريق تلفن‌‌هاي همراه در بين شهروندان منتشر شد و كمي بعد، اين شايعه‌ كه به همراه توفان وارد شهر شده بود، در فضاي مجازي آب و تاب بيشتري به خود گرفت: «پايتخت در 72ساعت آينده ناامن است و زلزله ‌بزرگ كه سال‌ها احتمال وقوع آن مي‌رفت، ظرف دو سه روز آينده در اثر توفان سهمگين و فعال‌شدن سه گسل‌ اصلي، با شدت حداقل پنج ريشتر تهران را تكان مي‌دهد.»

اگر چه شايعه «زمين‌لرزه در تهران»، در اثر تندباد آغشته به خاك، شكل گرفت اما به‌خاطر ابعاد توفان، خسارت‌هاي جاني و مالي آن و البته تصاوير خيره‌كننده‌اي كه از فراز برج ميلاد دقايقي بعداز وقوع منتشر شد، قدرت نفوذ ذهني به خود گرفت و هم‌اكنون نيز به‌رغم گذشت 4 روز از انتشار پيامكي كه منشأ آن بود، اين شايعه كماكان بر اذهان عمومي تاثيرگذاري خود را حفظ كرده و حتي به جو اظهارنظر درباره صحت و تاييد اين پيش‌بيني نيز دامن زده است.

در چند روز اخير دو سناريو درباره شايعه زمين‌لرزه در تهران مطرح شده است: اول اينكه، گفته مي‌شود توفان عصر دوشنبه يك نوع پيش‌نشانگر از زلزله‌بزرگ بوده و در نتيجه زمان زمين‌لرزه نزديك است. دومين سناريو نيز به اين صورت شايع شده كه شدت باد همراه با گرد و غبار كه سرعت آن بين 90 تا 120 كيلومتر در نوسان بود و براي دقايقي كل پايتخت را درنورديد، باعث تحريك گسل‌هاي نيمه‌فعال شده و زمان انتظار وقوع زلزله‌بزرگ را كوتاه كرده است.

 «دنياي‌اقتصاد» روز گذشته در پي افزايش دامنه شايعه پيامكي درباره زلزله تهران، موضوع را از يك نهاد‌ علمي مرجع در حوزه زلزله‌شناسي، يك موسسه مطالعاتي شاخص در حوزه ژئوفيزيك و همچنين سازمان مديريت بحران شهر تهران، پيگيري كرد. مسوولان ارشد اين سه نهاد ضمن تعجب و البته واكنش به پيامك پيش‌بيني زلزله تهران اعلام كردند: هيچ رابطه علمي، منطقي، معنادار و قابل‌انتظار بين «پديده‌هاي جوي» با «پديده‌هاي زيرسطحي» وجود ندارد و در تاريخ زلزله‌نگاري ايران و حتي ساير كشورهاي لرزه‌خيز، يك مورد يا حتي يك سند قابل‌اتكاء درباره ارتباط بين باد، توفان، گردباد و تندباد با فعال‌شدن گسل‌ها پيدا نخواهد شد.

دكتر علي بيت‌الهي، مدير بخش زلزله‌شناسي مهندسي و خطرپذيري مركز تحقيقات راه، مسكن ‌وشهرسازي در اين باره گفت: ممكن است در يك زمين‌لرزه برحسب تصادف، قبل يا حين زلزله، تلاطم جوي رخ دهد و باد شديد مشاهده شود؛ اما اينكه بين پديده‌هاي جوي با پديده‌هاي زيرسطحي زمين، رابطه معنادار تلقي كنيم، مبناي علمي ندارد.

وي افزود: مكانيزم رخداد زلزله تنشي است كه در لايه‌هايي به ضخامت 10 كيلومتر زيرزمين اتفاق مي‌افتد و اين لايه‌ها مي‌شكند و شكست آنها باعث رخداد زلزله مي‌شود. اين واقعه كه در كيلومترها اعماق زمين اتفاق مي‌افتد به‌طور قطع با تلاطمات جوي كه هر روز در گوشه‌اي از جهان شاهد آن هستيم، ارتباط ندارد و از نظر دانش زلزله‌شناسي هيچ منبعي براي توجيه اين موضوع به‌صورت علمي وجود ندارد. دكتر بيت‌الهي با تاكيد براينكه در مواقع بروز حوادث طبيعي همچون دوشنبه گذشته كه توفان شديد تهران را فراگرفت، معمولا پذيرش مردم براي خبرهاي منفي بيشتر مي‌شود، افزود: حتما همه مردم تهران شنيده‌اند كه در برخي موارد اتفاق افتاده كه پديده‌هاي جوي به همراه زلزله بروز مي‌كند، اما اين به معني ارتباط آنها با هم نيست.

مدير بخش زلزله‌شناسي مهندسي و خطرپذيري مركز تحقيقات راه، مسكن ‌وشهرسازي در پاسخ به پرسشی مبني‌بر اينكه «گفته مي‌شود در زلزله بم نيز چند روز پيش‌از وقوع، توفان و تندباد در شهر اتفاق افتاده و به‌جاماندگان از اين زلزله، آن را براي مسوولان نقل كردند»، گفت: بنده در همان روز زلزله بم، چند ساعت بعد از وقوع زمين‌لرزه، در بم حاضر شدم و اقدام به تحقيقات فني كردم؛ اما مردم آنجا هيچ صحبتي در اين خصوص مطرح نمي‌كردند. بنده در تحقيقاتم، به دنبال نوعي پيش‌نشانگر زلزله بودم و سوالي در اين رابطه از مسوولان محلي پرسيدم مبني‌بر اينكه «چند ساعت يا چند روز قبل از وقوع زلزله، چه موارد غيرطبيعي در شهر مشاهده كرديد؟» و آنها پاسخ دادند «قبل از زلزله اصلي، سه زلزله خفيف را حس كرديم.»

  زلزله‌بزرگ به باد و توفان ربط ندارد
دكتر مهدي زارع، مدير مركز ملي پيش‌بيني زلزله در پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي و مهندسي‌زلزله نيز درباره توفان عصر دوشنبه و شايعه‌اي كه پيرامون رابطه‌ آن با زلزله‌تهران مطرح است، گفت: پيامكي كه با اين مضمون منتشر و به تلفن‌همراه بنده نيز پيامك شد، كاملا غيرعلمي و غلط است و به نظر من بايد مسوولان كشور اين موضوع را پيگيري حقوقي كنند و عاملان را تحت تعقيب قضايي قرار دهند.

زارع با بيان اينكه متاسفانه هشدارهاي لازم از سوي سازمان هواشناسي درباره توفان تهران داده نشد و صرفا خبرهاي كلي همچون وزش باد در دامنه‌هاي البرز يك روز پيش از وقوع توفان ارائه شد، افزود: پيش‌بيني روز بعد هم غلط بود. وي با اشاره به اينكه سرعت ثبت‌شده از توفان عصر دوشنبه 119 كيلومتر بود، گفت: بين باد و توفان با زمين‌لرزه ارتباطي وجود ندارد و اين بحث فاقد پايه علمي است. زارع با تاكيد بر اينكه زلزله در اثر جنبش گسل‌ها در اعماق زمين رخ مي‌دهد نه به دليل توفان در سطح زمين، تصريح كرد: تاكنون شاهدي علمي براي ربط بين وقوع توفان به‌عنوان پيش‌نشانگر زلزله در دنيا معرفي نشده است، ضمن اينكه در نواحي لرزه‌خيز همچون كرمان، يزد، زاهدان، سيستان و بلوچستان توفان‌هاي متعددي در سال رخ مي‌دهد، اما در پي هيچ‌كدام از آنها، زمين لرزه مهمي حادث نشده است.

زارع با بيان اينكه اسم و سمت درج شده در پيامكي كه يك ساعت بعد از توفان منتشر شد وجود خارجي ندارد، درباره احتمال زلزله‌بزرگ در تهران فارغ از بحث توفان نيز گفت: تاريخ 2300 ساله زلزله‌هايي كه در اطراف تهران رخ داده، نشان مي‌دهد در اين مدت 11 زمين‌لرزه با بزرگاي 5/6 تا 5/7 ريشتر در شعاع 100 كيلومتري تهران به وقوع پيوسته است؛ بنابراين طبق اين الگو هر 200سال يكبار بايد منتظر يك زمين‌لرزه بزرگ در تهران باشيم و چون از يازدهمين زلزله ثبت‌شده، 184 سال مي‌گذرد، از روي ريتم قابل‌تكرار مي‌توان گفت احتمال زمين‌لرزه‌ دوازدهم نزديك است.

  منشا توفان چه بود؟
سازمان مديريت بحران شهر تهران عصر دوشنبه همزمان با بروز توفان، جلسه اضطراري تشكيل داد و در ستاد مركزي بحران، نمايندگان دستگاه‌هاي امداد و نجات حضور پيدا كردند.

رامين رادنيا، مدير روابط عمومي سازمان مديريت بحران شهر تهران درباره اين جلسه گفت: مسوولان و پژوهشگران زلزله نيز در اين ستاد عضو بودند و در جلسه بحران به صراحت، فرضيه زلزله در اثر توفان را رد كردند. وي افزود: سازمان هواشناسي در اطلاعيه‌هايي كه قبل از وقوع توفان عصر دوشنبه منتشر كرده بود، به‌طور مشخص، واژه توفان يا تندباد را به‌كار نبرده بود با اين حال رئيس اداره پيش‌بيني و هشدارهاي جوي اداره هواشناسي تهران در جلسه اضطرار منشا اين توفان را تشريح كرد.

رادنيا درباره مطالبي كه محمد عشقي رئيس اين اداره روايت كرده، گفت: توفان بي‌سابقه اخير تهران ابتدا ناشي از تغييرات آب‌و‌هوايي محلي بود و از آبيك ناشي شد و با وزش باد جنوب‌غربي به سمت شمال‌شرقي در زمان كوتاهي شكل گرفت و سپس در تركيب با جريان ناپايدار مشابه كل منطقه، تشديد شد و سرعت گرفت و در زمان اندكي فرونشست. اين باد با گرد و خاك دشت‌هاي خشك و خالي جنوب تهران همراه شده بود.

مدير روابط عمومي سازمان مديريت بحران شهر تهران با تاكيد براينكه جلسه اضطرار و آماده‌باش ستاد بحران در 2 روز بعد از وقوع توفان، فعال بود و هم‌اكنون حالت آماده‌باش از بين‌رفته است، افزود: سرعت باد در توفان بي‌سابقه دوشنبه گذشته يك پديده بود و گرد و خاك همراه باد، يك پديده ديگر.

وي درباره اينكه چرا سازمان هواشناسي پيش‌بيني حركت توفان از نقطه‌اي به سمت تهران را مطرح نكرده بود، گفت: تغييرات آب‌وهوايي محلي را نمي‌شود تشخيص داد كه دقيقا از كجا نشات مي‌گيرد. مواردي كه مثلا در يك كشور از روزها قبل هشدار توفان و حركت توفان از فلان منطقه به نقطه‌اي ديگر داده مي‌شود ناشي از تغييرات آب‌وهوايي منطقه‌اي است نه محلي.

مدير روابط عمومي سازمان مديريت بحران شهر تهران – وابسته به شهرداري - در پايان با تاكيدبر اينكه حوادث و سوانح را نمي‌شود به هم نسبت داد، درباره شايعه رابطه توفان با زلزله تهران گفت: در دنيا هنوز زلزله‌‌شناسان نتوانسته‌اند درباره عنصر سوم زمين‌لرزه كه «زمان وقوع» است، پيش‌بيني ارائه كنند؛ بلكه فعلا فقط مي‌شود دو عنصر ديگر زلزله؛ يعني «مكان وقوع» و «شدت زلزله» را پيش‌بيني كرد.

  شبه توفان پيش‌بيني نشده در عصر جمعه
عصر ديروز، تندبادي تقريبا شبيه توفان دوشنبه گذشته، مجددا از سمت قزوين وارد تهران شد. حوالي ساعت 19 روز گذشته، شبكه خبر با اعلام هشدار درباره تغيير شرايط جوي در تهران، از وقوع توفان به همراه گرد و خاك در سطح پايتخت خبر داد. شدت تندباد ديروز در حدي نبود كه هوا همچون دوشنبه گذشته تاريك شود، اما سايت سازمان هواشناسي كشور سرعت تندباد عصر جمعه را 72 كيلومتر در ساعت اعلام كرد كه در مقايسه با توفان 119 كيلومتري دوشنبه پيش، شدت كمتري داشت. درباره توفان روز گذشته، هشداري از مراجع مسوول اعلام نشده بود و حتي در گزارش‌هاي پيش‌بيني كه در سايت هواشناسي موجود بود، درباره هواي روز جمعه تهران، به وزش باد اشاره شده بود.